De documentaire ‘Park Avenue’ (1) geeft nog enkele cijfers over de kloof tussen arm en rijk in de VS die niet zouden misstaan in een Panorama uitzending van Phara. Het wordt ook meteen duidelijk dat enige bescheidenheid op zijn plaats is als wij uitheems reclame maken voor het zelfverklaard kwaliteitsproduct ‘Westerse Democratie’ (2), en anderen lessen willen spellen.

Tegen beter weten in blijven de armsten nog geloven in hun Amerikaanse droom, ook al is de sociale mobiliteit enorm afgenomen (3). In hun appartementen van Park Avenue Hotel ontvangen de rijken de republikeinse en democratische presidenten en senatoren. Er is geen onderscheid van kleur : blauw of rood. Miljoenen dollars campagnegeld wordt in het vooruitzicht gesteld in ruil voor lage belastingen (4).

Dit geld wordt ‘geïnvesteerd’ in een politiek die gunstig is voor de rijkste klasse. Bijgevolg moeten bezuinigingen in openbare voorzieningen (onderwijs, gezondheid, wonen) de belastingverlagingen voor de rijken mogelijk maken.

Als gevolg van een ver doorgeschoten neoliberalisme “was er nooit in de wereldgeschiedenis zo’n schrijnende ellende, zo’n ontoelaatbare onrechtvaardigheid, zo’n gebrek aan zorg, zoveel geweld en onderdrukking. De wereld is een stinkende puinhoop geworden” (5).

Er was een tijd dat sommigen dachten dat het zo’n vaart niet zou lopen. Dat men nu toch wel wat aan het overdrijven is. Zeker sinds 2008 verlaten steeds meer mensen deze stelling. Vanuit verschillende kanten wordt immers argumentatie ten overvloede aangebracht die de huidige samenlevingsordening op zijn fundamenten laat daveren.

Dat de kritiek omwille van de klimaatproblemen zou blijven aanzwellen was logisch, en na wat achterhoedegevechten (6) is er momenteel een plusminus algemene consencus. Vraag is of er bereidheid gevonden wordt om de consequenties te dragen.

Eerder op deze blog hadden wij het al over het boek van PVDA voorzitter Peter Mertens “Hoe durven ze ?”, over de visie van de Amerikaanse economist Paul Krugman, of de stellingen van de Zuid-Koreaan Ha-Joon Chang. Het zijn fundamentele kritieken vanuit en over het economisch systeem zelf.

Maar ook daarbuiten. Onderwijs en gezondheidszorg wijzen erop dat zij met de huidige besparingen in de essentie van hun opdracht worden bedreigd. Kunst en cultuur leveren kritiek, kiezen stelling en partij, verlaten de veilige beschutting van media en podia (7). Niet langer tevreden met een figurantenrol in het grote schouwspel ‘Brood en Spelen’.

“Alleen al in de periode 2010-2012 is er razend veel gebeurd. Bijzondere analyses zagen het licht, en een opgestoken vinger kwam van mensen van wie wij dachten dat ze inmiddels al lang rustig en vredig van hun pensioen aan het genieten waren. En allemaal hebben zij het over het systeem, over de mens, over de planeet, en allemaal roepen ze op tot een groot(s) nieuw ethisch imperium, in de hoop  dat we misschien nog net op tijd de ondergang van alle menselijk relevante domeinen zullen kunnen tegenhouden, in de hoop dat wij bij het nemen van de ‘border’ (8) niet de diepte intuimelen. Wijlen Jaap Kruithof, Lieven De Cauter, Peter Sloterdijk, Stéphane Hessel, Slavoj Zizek, Noam Chomsky en Michael Sandel …” (8).

Ook op het terrein van de psychiatrie. Op deze site is reeds bericht over de psychoanalyticus Paul Verhaeghe. In zijn boek “Identiteit” wijst hij erop dat het neoliberale marktdenken maakt dat we beland zijn in een neerwaartse spiraal van destructieve prestatiedruk, angst en stress, verlies aan zelfbesef, machteloosheid en depressief genot op afbetaling. We zijn er sociaal door ontwricht geraakt . Waarden als solidariteit, gemeenschapszin, empathie en duurzame vriendschap zijn opgeofferd (9).

Recent is er in onze contreiën het boek “Borderline Times” van Dirk De Wachter, psychiater-psychotherapeut en diensthoofd systeem- en gezinstherapie aan het Universitair Psychiatrisch Centrum van de KU Leuven, campus Kortenberg (10).

De Wachter liet zich inspireren door de Amerikaanse filosoof Richard Rorty (1931-2007) die stelt dat in onze postmoderne samenleving de marge mainstream wordt. Wat zich op en aan de grens (border in het Engels) bevindt, wordt norm. 

De psychiatrie zelf is er, volgens de schrijver, misschien wel een van de mooiste voorbeelden van. Eeuwenlang in de marge weggemoffeld, is zij immers deze status volop aan het inruilen voor een eersteplansrol in de volle spotlights. Geen sociale psychiatrie echter, zoals Verhaeghe het in zijn commentaar zegt, maar naadloos in overeenstemming met de neurobiologische en farmacologische waan van de dag (11).

In een geïndividualiseerde en neoliberale maatschappij proclameert het postmodernisme het einde van de ‘Grote Verhalen’ (12).  Zit ieder van ons op zijn eilandje : mens naast mens, naast mens naast mens. Het op de voorgrond plaatsen van economische belangen, de almacht van de individuele vrijheid, het heeft ertoe geleid dat wij overtuigd (moeten) zijn te leven in de beste der werelden.

Al plaatsen cijfers over ziekte (depressie, dwangstoornis, slapeloosheid), zelfmoord en gebruik van medicatie grote vraagtekens. “De moderne mens is verbrokkeld”, haalt Paul Verhaeghe aan. En zegt Arnon Grunberg in het begin van het boek : “Als je jong bent, denk je dat er normale mensen bestaan, maar dat jij de pech hebt ze niet te kennen. Later kom je erachter dat dat onzin is, dat er geen normale mensen (13)  bestaan.  Er bestaan alleen patiënten. Sommige patiënten weten zich staande te houden ten koste van andere patiënten en die noemen we daarom geen patiënten. Die noemen we geslaagd” (14).

Misschien moeten we maar sluiten met de ‘Huizen van Broederschap’ die Stéphane Hessel  graag zou opgericht zien in grote en middelgrote steden, en in de stadsdelen van miljoenensteden zoals Parijs. Het is de concrete vorm van wat hij bedoeld met solidariteit, gemeenschapszin, engagement, empathie.  Het is ook een van de perspectieven die De Wachter in het laatste hoofdstuk ‘Hoop’ aanreikt, En hij besluit het boek met de filosofie van de joods-Franse filosoof Emmanuel Levinas.

Over een uitkomst voor het absurde, angstaanjagende  en zinloze bestaan. Het onpersoonlijke zijn, in verschrikking en verbijstering, zoals de dreiging dagelijks doordringt in het discours van de psychisch lijdende mens. De confrontatie met de Ander, de bevrijding en de onontkoombare verantwoordelijkheid die daaruit volgt.

(1) Ned 2, tijdens de themaweek ‘Hoezo Armoede?’ vrijdag 30 november, op het ontiegelijk uur 23.15. Zeker de moeite om eens op te googelen.

(2) Voor zover dat sinds de gevleugelde woorden van Bush II over God, vrijheid en democratie nog nodig zou wezen.

(3) Toch een paar cijfers omdat wij het ons niet kunnen laten : 42,7 % van de totale welvaart in de VS komt ten goede aan 1 % superrijken. Zij bevolken onder andere het poepchice Park Avenue hotel. Net over de brug begint de Bronx waar de helft van de bevolking leeft van de voedselbank.

(4) Meteen duidelijk waarom ook hier Di Rupo en Co in hun jongste besparingsronde bedrijven, hoge inkomens en vermogens nagenoeg ongemoeid hebben gelaten.

(5) Jaap Kruithof heeft het, niet zolang voor zijn dood in 2009, nog eens duidelijk gemaakt.

(6) De grootte van het gat in de ozonlaag of de al dan niet opgewarmde aarde.

(7) Al kost het hun misschien wel invloed, broodnodige subsidie of een vetbetaald nieuw contract.

(8) Uit het boek van Dirk De Wachter, blz. 245, het hoofdstuk “Op de barricaden”.  De schrijver gaat ook dieper in op visie en ideeën van de zeven geciteerde personaliteiten.

(9) Uittreksel uit de boekbespreking van Robrecht Vanderbeeken op deze site (31 augustus 2012).

(10) Te bestellen in de webshop op deze site (met dank voor het financiëel steuntje).

(11) Sterke voorbeelden genoeg in het boek over de medicalisering van onze samenleving. Een paar staaltjes :

“bedrijven hebben al lang geleerd dat de beste manier om een medicijn te verkopen is de diagnose te verkopen. Volgens het European College of Neuropsychopharmacology worden er te weinig mensen gediagnostiseerd en maakt de industrie te weinig (!) medicijnen. Volgens hen lijdt 38% van de Europeanen aan een of andere vorm van geestesziekte en krijgt slechts een gedeelte daarvan een adequate behandeling”.

Of nog : “In ons land krijgen 11.000 minderjaren antipsychotica, blijkt uit officiële cijfers. Bij die ‘psychotische’ patiëntjes zijn zelfs 485 kinderen jongeren dan zes. Tot pakweg tien jaar geleden gold de regel dat je bij kinderen nog geen bipolaire stoornis kàn vaststellen. Door het lobbywerk van de grote farmabedrijven is vandaag zowat elk afwijkend gedragen bipolair te duiden…” uit De Morgen van 24.02.3012

(12) Bij dat einde van de ideologieën en  ‘De Grote Verhalen’ komt nogal eens het debat over normen en waarden ter sprake. In dat verband zet De Wachter zich scherp af tegen de redeneringen van de conservatieve Britse psychiater Theodore Dalrymple (zie ook het populistisch N-VA discours) die steevast alle schuld legt bij de ontspoorden zelf. Of verder ook tegen de Britse premier David Cameron of ex-president Nicolas Sarkozy die alle heil zien in ‘Law and Order’ en de harde hand. Samen met de sociaal epidemioloog Wilkinson wijst hij op de extreme ongelijkheid in onze maatschappij als belangrijke oorzaak voor deze steeds terugkerende uitbarstingen van geweld.

(13) Het boek van Dirk De Wachter heeft als ondertitel : ‘het einde van de normaliteit’.

(14) Arnon Grunberg, “Het aapje dat geluk pakt”.