Update: motieven en gedachtegoed van dit persoonlijke gebaar: 3 april,, 12 u 46
Update 2: de traditie van anarysma (uspkirt in militaire context): 22 uur.
Finale: “Honni soit qui mal y pense!”: 22 u 40.
Graag maak ik even enkele bedenkingen bij de betekenis van dit krachtige, ongewone, diepmenselijke, mooie en interessante beeld van mijn kompaan reporter-ecologisch activist François Dvorak. Van de jonge vrouw die met een indrukwekkend, dapper, boos en buitengewoon gebaar reageert op de als provocerend en onbegrijpelijk overgekomen maatregelen van de ordediensten op 1 april in het Terkamerenbos in de hoofdstad.
Tijdens de studie bij professor Filip Deboeck in etnografie, leerden we dat in Nigeria en Congo getergde vrouwen in processie betogen met boos ontblote borsten. Deze drastische stap verleende de vrouwen naar verluidt veel gezag en gehoor…
De betekenis van het lichaam is duidelijk veelzijdig en past zich aan de situatie aan.
Wat in intieme huiskring genereuze uitnodiging is, wordt op de baricades een pogend affront als verzet. In het bijzonder als de ontblote borst gepaard gaat met opgestoken middelvinger zoals hier. De “heilige woede” en verontwaardiging heeft het meisje aangezet en toegelaten de gewone schaamte over naaktheid opzij te zetten en te overstijgen.
Wat kan het meisje bezield hebben? Welke boodschap stuurt zij uit?
De vrouwenborst is een zeer persoonlijk lichaamsdeel. In deze tijden waarin iedereen de kans heeft een ‘typologische studie” van het onderwerp te ondernemen, via de aanwezigheid van vele mooie naaktstudies van amateurs en professionele fotografen (naast onverzorgd werk) op het internet, is dit duidelijk. De borst is persoonlijk, elke tiet is anders. In die zin is er gelijkenis met het gelaat en met de vingerafdrukken.
De betogende vrouw werpt met haar borst dus in feite haar persoonlijke identiteit in de strijd. “Ik ben het, helemaal! En ik meen wat ik zeg!” is de bijbetekenis.
Dat gebaar, deze “vloek”, hij verdient ook om deze reden aandacht en respect. De jongeren strijden in mijn visie voor een levensbelangrijke kans: de mogelijkheid met elkaar te blijven omgaan in deze virus-besmettelijke tijden. Bovendien mogen we de nood aan “een ventiel” niet onderschatten in deze tijden van onnatuurlijke, al twaalf maanden volgehouden opsluiting en afzondering.
Ik kan mij voorstellen dat voor tieners en twens de kans op contact met leeftijdsgenoten m/v intussen is uitgegroeid tot een ware geeuwhonger. Enkel gedurende een aantal jaren, de zogenaamde “kritische periode” kan een jong wezen de nodige sociale vaardigheden, communicatievaardigheden, het vermogen zowel small talk als wereldverbeteraars-discoursen uit te spreken, vormen. Wie in die gelimiteerde periode zijn genegenheid, zijn gevoelens van boosheid, gekrenktheid, vreugde, gezelligheidservaring, angsten, sympathie, afkeer… niet leert uitdrukken, zal het waarschijnlijk nooit meer goed onder de knie krijgen.
Natuurlijk zal bij het meisje de persoonlijkheid van activiste hebben meegespeeld. Wellicht is zij een van de duizenden, tienduizenden meiden die de klimaatbewustzijnsverandering heeft op gang gebracht in ons land, door aan de Fridays For Future betogingen mee te doen, onder leiding van de bekende figuur uit Mortsel en haar kring. Deze jongeren hebben mogen ontdekken dat overheden het niet altijd bij het rechte eind hebben. Dat jongeren soms meer wijsheid in petto hebben dan politici en politie. Dat inzicht raakt zij natuurlijk niet snel meer kwijt, en zo is het goed.
De activist vindt dat dingen misgaan in onze wereld, en besluit persoonlijk actie te ondernemen, tot over de gewone, gedweeë, dagdagelijkse rollen. Wellicht was de jonge vrouw verontwaardigd over de overheidsmaatregelen die jongen mensen, met hun kenmerkende grote behoefte aan samen zijn, sociale interactie en gesprek met leeftijdsgenoten. (Zie mijn blog over de noodzaak de scholen open te houden met dit doel, link onderaan).
Wellicht was de vrouw in goed gesprek toen de politie de aanval op het getouw zette. Misschien had zij een fijne flirt meegemaakt in de minuten voordien. We kunnen ons inbeelden dat toen volgende gedachtegang opkwam: mijn tieten zijn voor een jongen of een meisje dat ik zelf kies! Jullie politiemensen, met jullie wapenstokken en paarden, met jullie macho-machtsvertoon, jullie maken geen indruk op mij! Jij krijgt mij niet, politieman!
De (toekomstige) zachte moederborst, de mooie, persoonlijke, verleidelijke, erotische en tedere borst van de seksuele interactie met de zelfgekozen partner… is een strijdbare tiet geworden!
Laten we bij deze gelegenheid ook de historische en heroïsche dimensie trachten te zien. Dit beeld van Dvorak vertoond verdomd veel gelijkenis met de iconische schilderij “De Vrijheid (Liberté) die het volk leidt in de strijd” van Eugène Delacroix, geschilderd in het revolutiejaar 1830! Zie afbeelding.
Respect
Het is altijd goed een actueel fenomeen, al zeker de strijd van je volk, in historisch perspectief te plaatsen en te duiden (iets waar Churchill goed in was, en een vaardigheid waarmee hij zijn volk door de oorlog tegen Nazi-Duitsland heeft begeleid en moed gegeven). De naakte tiet als strijdbaar symbool van een vrouw die in feite in zekere zin “gemaakt is” om veel zachtere, voedende en contact-daden te stellen, komt ook voor in enkele van de meest beroemde schilderijen uit revolutionaire tijden in Frankrijk. De iconische vrouw die symbool staat voor deze natie, ook op de koperen eurocent muntjes trouwens, is op deze wijze afgebeeld, als voorganger in de strijd op de barricaden. We kunnen vanalles voelen bij dit beeld uit Terkameren, maar laat er ook maar eerbied, begrip en ontzag bij zijn…
Doe nog eens een Anasyrma, Mia!
We zijn getuige van een gebruik met lange traditie. – Het fenomeen dat Dvorak meemaakte en zo mooi wist vast te leggen, het trok overigens mijn aandacht en deed een belletje rinkelen, ook juist omdat diep in mijn geheugen kennis is verankerd van een gelijkaardig tafereel. In de humaniora leerden wij tijdens de lectuur van een Romeinse schrijver over de verovering van Germania, onze streken, dat tijdens de veldslagen de vrouwen van de “natuurlijke stammen” (die voor Sallustius en Tacitus als morele modellen werden opgevoerd tegenover de gepercipieerde decadentie in eigen rangen in het Keizerrijk Rome), iets bijzonders deden: zij posteerden zich tijdens de slag in de struiken in de buurt van de frontlinie. Wanneer hun eigen mannen ontmoedigd en gewond afdropen en de terugtocht wilden aanvatten, kwamen zij tevoorschijn en toonden zij hun borsten. In dit geval om hun mannen nieuwe moed te geven. Door hen te herinneren, dat is mijn interpretatie, aan de momenten van familiaal liefdesgeluk en erotische intimiteit. Het lijkt mij logisch dat je dan als strijder met frisse moed de vijand tegemoet treedt “om huis en haard te verdedigen”.
Tegelijk is er in de literatuur blijkbaar een traditie genoteerd waarbij vrouwen aan het front de borsten of de venusdriehoek ontbloten om de vijandige soldaten bang te maken en in verwarring te brengen. Zie het schilderij in bijlage: “De moed der Perzische vrouwen” van Otto Van Veen. Het unieke en allicht vanuit diepe lagen van het bewustzijn stammende strategische, tactische gedrag staat bekend onder de naam anasyrma. Van het Grieks ‘ana’, omhoog, en ‘syrma’, rok, kleed. In hedendaagse erotische taal spreekt het Engels van “upskirt”. Dit gebaar stond in de oude tijden in verband met zowel wulpse grappen, erotiek als met bepaalde religieuze rituelen. De anasyrma in de oorlog verschilt van deze in de sfeer van de erotiek: de vrouw die handelt doet het voor het effect op de andere, niet voor het persoonlijke genot, merkt de vakliteratuur nog op. Ecologisten is overigens bekend dat deze aanpak in kringen van natuurbeschermers ook in onze tijd wel eerder is in stelling gebracht. Persoonlijk herinner ik mij beelden van vrouwelijke activisten die in Brazilië trachten het kappen van het Amazonewoud te beletten of te vertragen door zich met naakte borsten te tonen of vast te ketenen in confrontatie met de (mannelijke) bestuurders van de reusachtige bulldozers die de perfide orders van de betrokken firma’s uitvoeren…
Besluit
Het April-Meisje van Terkameren’ en wat zij heeft gedaan (waarschijnlijk louter impulsief, zonder de traditie bewust als steun te nemen, als in een soort ‘pensée sauvage’, naar het sleutelconcept uit de studie (1962) van de Franse antropoloog Claude Levi-Strauss, 1908-2009), het staat dus in een bijzondere, typisch menselijke, betekenisvolle, traditie van intense, door strijd tegen wanhoop en geweld geïnspireerde vrouw-eigen gebaren. Honny soit qui mal y pense!
Epiloog
English Summary
On April first, a first big clash occured between youngsters, mostly students, who claim the public space and parks to meet and talk, and the local and national authorities and police of Belgium. In the evening, with warm weather, about thousand or two thousand young people gathered in the southern part of the capital, Brussels, to feast life in this dire and lonely times. After a while, police charged the youth, not without the use of water cannon and horses… My acqaintance François Dvorak, with whom I walked some twenty Climate Justice Marches in five cities in our country in the year of the world wide ecological revolt 2019, made an impressive series of reporter images, like is his calling. Amongst these, this impressive photo. I made a reflexion to accompany it about the motives of the young lady and the variety of meanings of nudity. The erotic and motherly breast is turned here, in outrage, into a revolutionary Tit, a symbolic weapen and sign of distrust, disgust and non-compliance. “I am a woman, a person with weak parts, but I am not weak and will not surrender to your brutal pressurising methods” seeems to be the cry outed here.
NB Deze (geïllustreerde) Blog is vijf uur na het schrijven meer dan duizend keer, en na 13 uur 1800 keer gelezen (en bekeken). Dat is een absoluut record sinds ik zowat vijftien jaar geleden op dit forum begon te schrijven over de actualiteit en “alles wat de mens raakt, de grote dingen en de kleine” (Mark Eyskens in een commentaar op mijn boek in voorbereiding, “Quo vadis, Homo sapiens”). ‘Koppelkracht’, waarbij aan een project man én vrouw bijdragen, het is niet te onderschatten…
Met dank aan Jan Van Duppen voor het genereus aanbrengen van het wetenschappelijke referentiemateriaal over het anasyrma.
Ter herinnering
https://www.dewereldmorgen.be/community/-de-scholen-dicht-moet-de-jeugd-niet-meer-zorg-ontvangen/
