Elke communautaire crisis kent zijn rituelen: de eis tot uitbreiding van Brussel, de invulling van het roemruchte artikel 35 van de Grondwet en – nu bij monde van Johan Vande Lanotte – de hervorming van België tot een federatie van vier deelstaten. Een mirakeloplossing?
Allerereerst dient opgemerkt te worden dat die deelstaten vandaag al bestaan. Zelfs het idee om de Duitstalige gemeenschap tot een gewest te verheffen is weinig origineel. Deze deelentiteit beheert nu al bevoegdheden van het Waals gewest, zoals de huidige Grondwet het trouwens toelaat.
Als het streven naar een België met vier dient om het land meer stabiliteit te bezorgen, dan is de keuze van de indeling van de staat vreemd. Qua inwonersaantal en oppervlakte kunnen de kleine Duitstalige deelstaat noch het Brussels gewest België immers politiek stabiliseren. Het tegendeel is zelfs waar. Nu al kan de Duitstalige gemeenschap eigenhandig internationale verdragen blokkeren – 35.000 kiezers volstaan – tot de invoering van een Europese Grondwet toe. Naarmate ze meer bevoegdheden verwerft, zal dit proces natuurlijk niet stoppen, wel integendeel. Vlaamsgezinden die stellen dat de “Vlaamse meerderheid” geminoriseerd wordt, moeten zich zeker tegen een Duitstalige deelstaat keren aangezien net die Duitstaligen disproportioneel veel macht zouden krijgen en hun sociologische banden met de provincie Luik gekend zijn. Ze doen dit niet, omdat enkel “de Walen” in hun tweeledig vijandbeeld passen en omdat het streven naar congruentie tussen taal- en (deel)staatsgrenzen een nationalistisch axioma is.
Vier deelstaten met uitgebreide bevoegdheden zullen bovendien het aantal samenwerkingsakkoorden, de meerkost, de traagheid, de inefficiëntie en het twijfelachtig democratische gehalte van ons bestel nog verhogen. Een ander gevolg van een doorgedreven vierdelige regionalisering zal het ontstaan zijn van een Duitstalig subnationalisme, omdat eigen instellingen nu eenmaal van nature streven naar meer machtsuitbreiding. Indien deze kleine subregio zo’n belang toegekend krijgt, ware het trouwens veel logischer om België – naar Zwitsers voorbeeld – in 27 kantons in te delen. Maar visionaire oplossingen, zoals een echt meerpolig België op basis van taalneutrale provincies, gekoppeld aan de invoering van een normenhiërarchie, een versterkt bicameralisme, een federale kieskring, laat staan nationale partijen of zelfs een unitair België moeten we van deze politici niet verwachten. De huidige bewindvoerders zullen altijd wel redenen vinden om het bestaande systeem in nationalistische zin uit te diepen: de “Vlamingen” hebben het gevraagd, het ligt in de lijn van de geschiedenis, het is voor een beter bestuur, we zijn te verschillend, of, voor de hardleerse Belg, “het moet”. Of nog: “de hervorming is nodig om België samen te houden”. Allicht daarom pleit uitgerekend de separatistische N-VA het meest voor een “broodnodige staatshervorming”…
Wat voor Duitstalig België geldt, geldt ook voor Brussel. Ook deze deelstaat is niet nieuw. De oplossing die men daar voorschotelt is bovendien absurd. Waar men in Duitstalig België gewest en gemeenschap wil laten samenvallen, dient in Brussel blijkbaar het tegendeel te gebeuren. De entiteit moet, tenminste deels (bijvoorbeeld voor onderwijs), onder “Vlaams”-“Waals” cobeheer geplaatst worden. Dat dit een regelrechte aanfluiting is van het door nationalisten aangeprezen territorialiteitsprincipe – het “argument” om BHV te splitsen – zegt men er niet bij. Andere ongerijmdheid: enerzijds wil men zoveel mogelijk bevoegdheden splitsen omdat de taalgroepen zogezegd niet kunnen samenleven in één meertalig staatkundig verband, anderzijds moet het tweetalige Brussel een eigen justitie, verkeersbeleid, economische politiek enz. krijgen.
Daar kan blijkbaar wel wat op Belgisch meertalig niveau onmogelijk zou zijn. In de Europese Unie trouwens ook. Begrijpe wie kan. De historische meertaligheid van België, ook buiten het Brussels gewest en de Duitstalige gemeenschap, is een groot probleem voor het nationalistisch denken, dat zich in allerlei bochten wringt om toch te trachten te komen tot zoveel mogelijk “taalhomogene” gebieden. Dit is een nationalistische illusie, die niet zonder geweld kan gerealiseerd worden, maar die toch breed gedragen wordt door de nationalistische partijen. Ze gaat bovendien in tegen de globalisatie die staten en zelfs regio’s onvermijdelijk multicultureler en dus meertaliger maakt
Wat de bevoegdheden betreft wordt de nationalistische logica volledig gevolgd. België zou worden herleid tot een soort fantoomstaat, enkel nog bevoegd voor wat restmateries, zoals defensie (een departement dat de sp.a niet zo lang geleden wilde afschaffen). Het principe van “homogene bevoegdheidspaketten” wordt, naar gewoonte, eenzijdig of zelfs niet toegepast. Het buitenlands beleid blijft in het voorstel Vande Lanotte bijvoorbeeld federaal, buiten de al gesplitste bevoegdheden, zoals wapenexport of buitenlandse handel. Elke herfederalisering is blijkbaar taboe. De splitsingen worden zelfs niet meer gemotiveerd. Of het nu gaat om de wegcode, de economie, bpost, het energiebeleid, de NMBS, de bicommunautaire instellingen, het federale wetenschapsbeleid of justitie: alle bevoegdheden moeten naar de regio’s. Het bestuur zal niet beter zijn, wel eigen.
Anderzijds kan men niet uitleggen waarom bijvoorbeeld het asielbeleid wel federaal moet blijven. Sterker nog: het is volkomen onduidelijk waarom er een “Belgische Unie” gecreëerd moet worden, terwijl de Europese Unie perfect de luttele bevoegdheden kan overnemen die het Belgische niveau nog zou bezitten. Dat men zelfs de moed niet heeft om te zeggen dat men België (de facto) wil splitsen, het geheel nog verpakt onder de cynische noemer “unie” en er als “staatsman” mee wegkomt is zonder meer tergend en getuigt van een grote minachting voor de Belgische bevolking die al zes eeuwen vreedzaam samenleeft in eenzelfde politieke en sociaal-economische ruimte.
Het is tenslotte nuttig om erop te wijzen dat dit voorstel een stuk radicaler is dan wat de Volksunie aan het eind van de 20ste eeuw eiste en zowaar lichtjaren verder gaat dan de beruchte “compromisnota” Bart De Wever. Terwijl aan de verzuchtingen van de taalnationalisten van de harde lijn (N-VA en VB) in grote mate tegemoetgekomen, verwatert de eigen ideologie. De inspiratie om willekeurig bevoegdheden op te delen op basis van “etnische” gebieden kan inderdaad niet gevonden worden bij het socialisme, noch bij het liberalisme, de christen-democratie of het ecologisme. In die context is het ook weinig verwonderlijk waarom de traditionele partijen verkiezing na verkiezing wegdeemsteren ten voordele van nationalistische formaties, van wie zijzelf slechts een lauwe kopie zijn geworden.
Bruno Yammine
dr. in de Geschiedenis
