Het is een boodschap die Ellen Laan, bekend om haar internationaal vermaarde onderzoek naar vrouwelijke opwinding en lustbeleving, tot haar overlijden in 2022 voor een breed publiek verkondigde. Of ze nu op een wetenschappelijk congres of op muziekfestival Lowlands sprak, ze deed dat altijd met overtuiging en in toegankelijke bewoordingen.

Laan had al lang het plan om haar meest recente inzichten tot een nieuw boek te verwerken, maar kanker – met een ziekteverloop dat ze zelf op z’n Hollands omschreef als ‘kut met peren’ – haalde haar in. Dat we nu toch De waarheid over seks kunnen lezen, is met dank aan Rik van Lunsen, haar voorganger als hoofd van de afdeling seksuologie van het Academisch Medisch Centrum (AMC). Laan en Van Lunsen waren 25 jaar lang collega’s en vrienden en samen publiceerden ze in 2017 het standaardwerk Seks!, met eigentijdse seksuologische inzichten voor een breed publiek. Van Lunsen zette, met de kennis die beiden opbouwden en zichzelf regelmatig de vraag stellend ‘wat zou Ellen zeggen?’, zijn schouders onder het boek dat Ellen Laan zo graag had willen schrijven.

Het resultaat is een toegankelijke gids, die mythes en stereotypen over vermeende verschillen tussen mannelijke en vrouwelijke seksualiteit weerlegt

Het resultaat is een toegankelijke gids, die mythes en stereotypen over vermeende verschillen tussen mannelijke en vrouwelijke seksualiteit weerlegt aan de hand van wetenschappelijk onderzoek, decennia aan ervaring van de auteurs en inkijkjes in hun seksuologenpraktijken. Zo pakken ze het idee aan dat mannen vooral seks hebben uit lust en vrouwen uit behoefte aan verbinding, weerleggen dat pijn bij penetratie er voor vrouwen bij hoort en tonen nog maar eens dat de clitoris veel groter is dan het knopje dat in je biologieboek aangeduid werd. Dat klinkt misschien niet meteen baanbrekend, maar Laan en Van Lunsen laten overtuigend zien dat deze boodschappen ondanks een eeuw vrouwenemancipatie, de seksuele revolutie en een heleboel nieuwe wetenschappelijke inzichten over seks maar langzaam ingang vinden in onze hoofden en slaapkamers.

Een potje pivven

In sneltempo en op nietsverhullende toon doorprikt De waarheid over seks de ene mythe na de andere en reikt de lezer handvatten aan om anders over seks te denken en praten. Zo staat het woord seks in ons taalgebruik nog te vaak synoniem voor wat de auteurs ‘penis-in-vaginaseks’ noemen. Om te benadrukken dat dit slechts een van vele mogelijke aspecten is van seks, gebruiken ze in het boek consequent de afkorting PIV, die bedacht werd door transgenderactivist Zinnia Jones, en het zelfverzonnen werkwoord ‘pivven’.

Ellen Laan, foto Universiteit van Amsterdam, Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0

In één ruk door maken ze komaf met het idee van voorspel, alsof dat slechts een opwarmertje is voor PIV en PIV “het echte werk” is. Want hoewel het merendeel van de mannen – het boek gaat meestal uit van cis-personen in heteroseksuele relaties; bij deze groep is de orgasmekloof het grootst – een orgasme krijgt door PIV, hebben de meeste vrouwen directe of indirecte stimulatie van de clitoris nodig voor een orgasme. Voor hen is clitorale stimulatie, die bij heteroseks nog te vaak gezien wordt als voorspel, helemaal geen voorafje, maar noodzakelijk voor een orgasme. Weg dus met dat onderscheid en tijd voor meer “clitkundigheid”, zoals Ellen Laan het graag omschreef.

Clitkundig

Om ons meteen wat clitkundiger te maken, leren de auteurs ons dat de G-plek niet bestaat, maar een hypothese is van de gynaecoloog Gräfenberg. Hoewel sommige vrouwen stimulatie van de vaginavoorwand prettig vinden, zijn er rond deze plek geen speciaal orgaantje of meer gevoelszenuwen gevonden dan in de vagina. (De vagina heeft trouwens nauwelijks gevoelszenuwen, wat logisch is, als je bedenkt dat er bij een bevalling een baby door moet kunnen.) Er is een andere verklaring voor gevoeligheid voor stimulatie van een deel van de voorwand van de vagina als een vrouw eenmaal opgewonden is: bij vulling met bloed van de twee grote aan het os pubis (een neutraler woord voor schaambeen) vastzittende zwellichamen van het clitoraal complex komt de bocht van de clitoris vlak tegen de vaginawand te liggen. Het zogenaamde vaginaal orgasme is dus net zo clitoraal als alle andere orgasmes.

Sommige concepten worden meermaals herhaald in het boek, maar dat is misschien ook nodig

Als dit nieuwe informatie voor je is, en die kans is groot als je niet opgroeide met de Sekszusjes of Dokter Corrie, dan praten Laan en Van Lunsen je helemaal bij in De waarheid over seks. Sommige concepten worden meermaals herhaald in het boek, maar dat is misschien ook nodig, gezien de hardnekkigheid van achterhaalde ideeën over seks. De waarheid over seks doet bovendien meer dan een dosis up to date sex education geven. Het boek gaat uitgebreid in op maatschappelijke factoren die maken dat heteromannen nog altijd meer plezier aan seks beleven dan -vrouwen. Dat heeft volgens de auteurs weinig van doen met mythes over mannen als Mars bewonende ‘jagers’ en vrouwen als ‘verzorgers’ die van Venus komen, maar alles met genderongelijkheid op planeet Aarde.

Genderongelijkheid beperkt iedereen

Zo betoogt Rik van Lunsen in het boek dat ‘elke samenleving die seksuele problemen krijgt waar die samenleving recht op heeft en dus ook de daders die ze zelf creëert.’ Heel wat seksuele problemen, van erectiestoornissen over de orgasmekloof tot grensoverschrijdend gedrag, hangen samen met een fundamentele genderongelijkheid waarbij jongens vooral leren te presteren en meisjes moeten leren accepteren. Die genderongelijkheid wegwerken, begint met kinderen laten opgroeien als autonome wezens, die positieve boodschappen over seksualiteit, relaties en wederzijds respect meekrijgen, betogen de auteurs. Meisjes en vrouwen moeten niet weerbaarder worden, maar autonomer. Jongens en mannen moeten leren dat ze niet altijd hoeven te presteren en te domineren, dat ze niet altijd stoer, zelfverzekerd, sterk en onafhankelijk hoeven te zijn. Vrouwen moeten kunnen zeggen wat zij lekker vinden en mannen moeten seksueel actief gedrag van hun vrouwelijke bedpartners niet meer opvatten als een persoonlijke belediging.

Daarmee komen we bij de belangrijkste boodschap van dit boek: we kunnen van Lunsens theorie omdraaien en er samen voor zorgen dat elke samenleving haar eigen seksueel welzijn kan creëren. In Nederland zijn er heel wat adepten van Laan en Van Lunsen die daarmee bezig zijn in de vorm van sekspositieve voorlichting, zoals de eerdergenoemde Dokter Corrie, de Sekszusjes en de door Laan opgerichte stichting Seksueel Welzijn Nederland, die zich ten doel stelt de orgasmekloof te dichten. Dat betekent helaas niet dat we er “wel gaan komen”, want tegelijkertijd voeren wereldwijd conservatieve groepen een kruistocht tegen seksuele opvoeding, omdat ze menen dat voorlichting leidt tot het aanmoedigen van seksuele activiteiten.

Communicatie en correcte kennis over seks leiden niet tot meer seksuele activiteit, maar wel tot meer plezier en minder problemen

Wie De waarheid over seks heeft gelezen, weet dat onderzoek juist het tegenovergestelde heeft aangetoond. Communicatie en correcte kennis over seks leiden niet tot meer seksuele activiteit, maar wel tot meer plezier en minder problemen. De waarheid over seks geeft dan ook zin om zelf meer bij te leren en te experimenteren – maar vooral om in navolging van de auteurs op de barricades te springen voor meer gendergelijkheid, clitkundigheid en sekspositieve voorlichting. Wat je ook na het lezen van dit boek doet – ‘have fun, take care, be safe,’ om met de woorden van Ellen Laan en Rik van Lunsen af te sluiten.

De waarheid over seks van Ellen Laan en Rik van Lunsen, verscheen bij Arbeiderspers