“In elke oorlog wordt iedereen die voorzichtig is, die naar de argumenten van beide partijen luistert alvorens een standpunt te vormen, of die officiële informatie in twijfel trekt, onmiddellijk beschouwd als medeplichtig aan de vijand”, aldus historica Anne Morelli.

Daar doet DeWereldMorgen niet aan mee. Wij veroordelen heel sterk de militaire invasie van Rusland in Oekraïne en alle oorlogsmisdaden die gepleegd worden. Het is een criminele agressie die ingaat tegen het internationaal recht. Maar wij hoeden ons voor zwart-wit versies. De geopolitieke situatie is buitengewoon complex. Wij willen aspecten naar voor brengen die in de mainstream media worden verzwegen of onderbelicht, om alzo het debat meer genuanceerd te kunnen voeren. Geloof niets zomaar, ook onszelf niet. Blijf kritisch denken. (n.v.d.r.)

Einde van het Duitse pacifisme

Een van de meest opmerkelijke en onverwachte gebeurtenissen van deze oorlog is de radicale bocht die Duitsland maakte op vlak van bewapening en oorlogsinspanningen. Het land heeft geen echte oorlogsindustrie, gaf in het verleden relatief weinig uit aan bewapening en bij militaire conflicten stelde de regering zich doorgaans zeer gematigd op. Denk maar aan Irak in 2003 of Libië in 2011.

Vanuit historisch oogpunt is dat meer dan begrijpelijk en verstandig. In het verleden heeft de militarisering van Duitsland tweemaal tot een wereldbrand geleid met tientallen miljoenen doden als gevolg. Uit dat vaatje wordt dus best niet meer getapt.

Er is nog een tweede reden voor de Duitse terughoudendheid t.a.v. het huidig conflict. Na de val van de Berlijnse Muur in ’89 heeft het Duits kapitaal zich gestort op Oost- en Centraal-Europa. Onder andere met Rusland werden sterke economische banden aangehaald.

Volgens Willy Claes gaat dit conflict in wezen om een “confrontatie tussen Rusland en Amerika” waarin “Europa niet meespeelt”.

Buiten de Europese Unie was Rusland tot voor kort het op drie na belangrijkste land voor Duitse import en het op vier na belangrijkste land voor de export van Duitse goederen. Vooral op het vlak van energie zijn de Duitsers sterk afhankelijk van de Russen: bij gas gaat het over 32 procent, bij olie over 34 procent en bij steenkool over 53 procent.

Van een langdurig conflict, laat staan van een escalatie ervan, heeft het Duits kapitaal dus niets te winnen, integendeel. Het is omgekeerd vooral de VS die daar belang bij heeft. Zo bekijkt Willy Claes, ex-baas van de NAVO, het in elk geval ook. Volgens hem gaat dit conflict in wezen om een “confrontatie tussen Rusland en Amerika” waarin “Europa niet meespeelt”. Hij stelt vast dat het voor de VS “gerust nog een tijdje mag duren”.[1]

Bij het begin van de invasie was de Bondsregering omwille van de twee geciteerde redenen bijzonder terughoudend, tot ergernis van landen als de VS, GB en de oostelijke staten van de Europese Unie. Zij oefenden druk uit op kanselier Scholz om die terughoudendheid te laten vallen.

Vanuit de media was de druk nog groter. Door het feit dat nu zowat iedereen een smartphone op zak heeft is dit de meest gemediatiseerde oorlog uit de wereldgeschiedenis. We kunnen het ontstellend leed van deze oorlog bij wijze van spreken online volgen tot in de gruwelijkste details, en dat wekt heel wat emoties op, ook ver weg van het slagveld.

De Hollywood-framing van de mainstream media is uitstekend voor de kijk- en leescijfers maar laat geen plaats voor nuances of voor evenwichtige benaderingen.

Olaf Scholz, Bondskanselier van Duitsland. Foto: Pixabay

Daarnaast hanteert de mainstream media een Hollywood-framing: de goeden tegen de slechten. Zo’n framing is uitstekend voor de kijk- en leescijfers, en ook dat doet de emoties bij de publieke opinie hoog oplopen. Maar zo’n berichtgeving laat geen plaats voor nuances of voor evenwichtige benaderingen zoals die van de Duitse regering bij het begin van het conflict.

Uiteindelijk is Olaf Scholz gezwicht onder de grote druk en kwam er een einde aan de pacifistische buitenlandse politiek van de afgelopen 75 jaar. Duitsland zal in de komende jaren voor liefst 100 miljard euro extra uitgeven aan bewapening en er werden ook beloftes gedaan voor wapenleveringen aan Oekraïne.

Een vervelend dilemma

Het is tegen deze druk op de Duitse kanselier en de breuk met het pacifistisch verleden dat Jürgen Habermas een opgemerkte opinie heeft geschreven in de Suddeutsche Zeitung. Habermas is de meest prominente en gerespecteerde filosoof van Duitsland, zowat de Chomsky van Duitsland.

De 92-jarige filosoof schetst het vervelend dilemma waar het Westen voor staat: een nederlaag in Oekraïne of de escalatie van een beperkt conflict dat kan uitdraaien op een Derde Wereldoorlog. In deze ‘ruimte tussen twee kwaden’ heeft het Westen gekozen om niet rechtstreeks deel te nemen aan deze oorlog.

Voor Habermas is dat een verstandig besluit want “de les die we uit de Koude Oorlog hebben geleerd is dat een oorlog tegen een kernmacht in redelijke zin niet meer kan worden ‘gewonnen’, althans niet met militair geweld”.

“De Koude Oorlog heeft geleerd dat een oorlog tegen een kernmacht in redelijke zin niet meer kan ‘gewonnen’ worden.”

Het probleem daarbij is dat Poetin dan wel bepaalt “wanneer het Westen de door het internationaal recht bepaalde drempel overschrijdt, waarboven het ook formeel militaire steun aan Oekraïne beschouwt als het begin van een oorlog door het Westen. Dit geeft de Russische zijde een asymmetrisch voordeel ten opzichte van de NAVO, die geen oorlogspartij wil worden vanwege de apocalyptische proporties van een wereldoorlog waarbij vier kernmachten[2] betrokken zijn.”

Van de andere kant kan het Westen “zich niet naar believen laten chanteren. Als het Westen Oekraïne gewoon aan zijn lot zou overlaten, zou dat niet alleen een schandaal zijn vanuit politiek en moreel oogpunt, het zou ook niet in het eigen belang zijn”. Het scenario van wat in Georgië en Moldavië[3] is gebeurd zou zich dan kunnen herhalen en, zo vraagt Habermas zich af, “wie zou dan de volgende zijn”?

Binnen deze ongemakkelijke setting verheugt Habermas zich over het feit dat de Duitse kanselier zich niet laat leiden door een “politiek van angst” en dat hij aandringt op een “politiek verantwoorde en allesomvattende afweging”.

Scholz laat zich niet leiden door een “politiek van angst” en dringt aan op een “politiek verantwoorde en allesomvattende afweging”.

Zelf vatte Scholz in Der Spiegel zijn beleid samen als volgt: “We confronteren het leed dat Rusland in Oekraïne veroorzaakt met alle middelen zonder een oncontroleerbare escalatie te veroorzaken die onmetelijk leed veroorzaakt op het hele continent, misschien zelfs in de hele wereld.”

De oorlogsstokers

Maar Scholz staat onder zware druk. Hij wordt geconfronteerd met een “hevige ideeënstrijd, aangewakkerd door stemmen uit de pers, over de aard en omvang van de militaire steun aan het zwaar beproefde Oekraïne”.

Komt daarbij dat de belangrijkste protagonist, president Zelensky, een getalenteerd acteur is, “die weet wat de kracht van beelden is en zorgt voor krachtige boodschappen”. De “politieke misvattingen en verkeerde beslissingen van vorige Duitse regeringen” worden daardoor zonder meer omgezet in “morele chantage”.

Habermas doelt hier enerzijds op de voortzetting van het beleid van detente na de val de Sovjet-Unie, ook op het moment dat Poetin onvoorspelbaar geworden was en anderzijds op de afhankelijkheid van goedkope Russische olie.

Annalena Baerbock. Foto: Sandro Halank, Wikimedia Commons / CC BY-SA 4.0

Die morele chantage heeft “de jongeren uit hun pacifistische illusies gerukt”. Hij verwijst daarbij expliciet naar Annalena Baerbock, de jonge groene minister van Buitenlandse Zaken, “die een icoon is geworden, die onmiddellijk na het uitbreken van de oorlog de schok authentiek uitdrukte met geloofwaardige gebaren en een schuldbelijdende retoriek”.

Drie dagen na de invasie hield Baerbock een emotionele toespraak voor het Duitse parlement.[4] Net als in andere landen hebben de Duitse Groenen sterke roots in de vredesbeweging. Het was dan ook meer dan merkwaardig dat het vooral de Duitse Groenen waren die binnen de regering aandrongen op meer en snellere wapenleveringen.

President Zelensky is een getalenteerd acteur “die weet wat de kracht van beelden is en zorgt voor krachtige boodschappen”.

Habermas ergert zich vooral aan de “oorlogszuchtige retoriek” en “de zelfverzekerdheid waarmee de moreel verontwaardigde aanklagers in Duitsland optreden tegen een bedachtzame en terughoudende federale regering”. Zij jagen de bondskanselier op met “kortzichtige eisen”.

“De bekering van de voormalige pacifisten” leidt volgens Habermas “tot fouten en misverstanden”, er is sprake van “gevoelsverwarring”. Deze “geagiteerde tegenstanders van de regeringslijn … zijn inconsistent in het ontkennen van de implicaties van een beleidsbeslissing die ze niet in twijfel trekken”.[5]

Scholz heeft voorlopig het hoofd koel gehouden. Hij heeft toegevingen moeten doen, maar blijft wel een voorzichtige en gematigde koers varen, zeker in vergelijking met de oorlogszuchtige houding van de VS of Groot-Brittannië. Duitsland heeft wel beloofd dat het zijn wapenleveranties aan Oekraïne zal opvoeren, maar dat zijn beloftes en de uitvoering ervan verloopt in elk geval traag.

In tegenstelling tot haviklanden als de VS, GB en de Baltische staten, houden Frankrijk, Duitsland en Italië de dialoog open met Rusland. Zo hebben Scholz en Macron een telefoongesprek gehad met Poetin om o.a. te onderhandelen over het deblokkeren van de voedselexport van Oekraïne.

Poetin

Habermas stoort zich ook aan de “focus op Poetin als persoon”. Dat “leidt tot wilde speculaties, die onze toonaangevende media vandaag de dag verspreidden, net als in de hoogtijdagen van de speculatieve Sovjetologie.”

De media hangen een beeld op van “een ambitieuze visionair” die “geleidelijke herstel van het Grote Russische rijk als zijn politieke levenswerk ziet”. Tegenover dit “persoonlijkheidsprofiel van een waanzinnig gedreven historische nostalgicus staat een curriculum vitae van sociale vooruitgang en de carrière van een rationeel en berekende sterke man”.

“Onze toonaangevende media verspreiden wilde speculaties, net als in de hoogtijdagen van de speculatieve Sovjetologie.”

Habermas interpreteert de invasie in Oekraïne “als een gefrustreerde reactie op de weigering van het Westen om te onderhandelen over de geopolitieke agenda van Poetin”.

Voor Habermas is Poetin “een oorlogsmisdadiger” die het verdient om voor het Internationaal Strafhof te verschijnen. Maar hij merkt tezelfdertijd op dat de Russische president nog steeds over een vetorecht beschikt in de veiligheidsraad en dat hij zijn tegenstanders met kernwapens kan bedreigen.

Of wij het nu graag hebben of niet, het zal met hem zijn dat we zullen “moeten onderhandelen over het einde aan de oorlog, of in ieder geval over een wapenstilstand”.

Bron:

Der Spiegel, Jürgen Habermas unterstützt abwägende Haltung des Bundeskanzlers.

Notes:

[1] Willy Claes in De Afspraak van 24 mei: “Als ik het een beetje brutaal mag zeggen, het gaat over een confrontatie nu tussen Rusland en Amerika. Met alle respect en sympathie voor de Oekraïners, en tussen haakjes, Europa dat niet mee speelt hé. … Met als conclusie, het mag gerust nog een tijdje duren, voor de Amerikanen. … Het is gouden tijd voor de oorlogsindustrie, die per definitie Amerikaans is.”

[2] Het gaat over de VS, Frankrijk, Groot-Brittannië en Rusland.

[3] In 2008 viel Rusland Georgië binnen om de door hen gesteunde zelfverklaarde republieken Zuid-Ossetië en Abchazië te ondersteunen in hun conflict met het centrale gezag in Georgië. Na een bestand trokken de Russen zich terug maar hielden ze er wel een veiligheidszone op na in de conflictgebieden. Een gelijkaardig scenario deed zich eerder voor in Moldavië in de periode 1990-1992.

[4] Uittreksels uit de toespraak van Annalena Baerbock voor het Duitse parlement op 27 februari 2022:
“De beelden uit Oekraïne zijn bijna ondraaglijk. (…) Wat hier nu in het midden van Europa gebeurt, was vroeger onvoorstelbaar voor iemand van mijn generatie. Het is het moment waarop de aanvalsoorlog in Europa is teruggekeerd. (…)
Ik wil u hier uit de grond van mijn hart zeggen: het onuitsprekelijke lijden van de mannen, vrouwen en kinderen treft ons tot in het diepst van ons hart. Wij zijn verbijsterd over wat Oekraïne, het volk van Oekraïne, opnieuw wordt aangedaan. (…)
Nog maar enkele weken geleden heb ik hier in dit Parlement over wapenleveranties gezegd dat een besluit om het buitenlands beleid 180 graden om te gooien op het juiste moment en in het volle bewustzijn moet worden genomen. Nu – hoe triest het ook is – is het moment om dat te doen. (…)
Bij de keuze tussen oorlog en vrede, bij de keuze tussen een agressor aan de ene kant en kinderen die zich in ondergrondse metroschachten verstoppen aan de andere kant, kan niemand neutraal zijn.”

[5] Daarmee doelt hij op de keuze van de NAVO om niet rechtstreeks betrokken te worden bij deze oorlog.