Een offensief van amper een week eindigde triomfantelijk in Kaboel. Het 300.000 man sterke Afghaanse leger viel uit elkaar. Vele soldaten weigerden te vechten. In feite gingen duizenden van hen over naar de Taliban, die onmiddellijk de onvoorwaardelijke overgave eisten van de marionettenregering. President Ashraf Ghani, een favoriet van de Amerikaanse media, ontvluchtte het land en zocht zijn toevlucht in Oman. De vlag van het herboren emiraat wappert nu boven zijn presidentieel paleis.

In sommige opzichten is de beste analogie niet Saigon maar het Soedan van de 19e eeuw, toen de troepen van de Mahdi¹ de Soedanese hoofdstad Khartoem binnenvielen en de Britse generaal Gordon martelden. William Morris² vierde de overwinning van de Mahdi toen als een zware stap terug voor het Britse Imperium.

Terwijl de Soedanese opstandelingen een heel garnizoen doodden, wisselde Kaboel daarentegen met weinig bloedvergieten van eigenaar. De Taliban hebben niet eens geprobeerd de Amerikaanse ambassade in te nemen, laat staan Amerikaans personeel aan te vallen.

De twintigste verjaardag van de “oorlog tegen het terrorisme” is dus geëindigd in een voorspelbare en voorspelde nederlaag voor de VS, de NAVO en alle anderen die op de wagen zijn geklommen. Hoe men ook over de politieke lijn van de Taliban moge denken – ik heb er al vele jaren felle kritiek op – hun prestaties kunnen niet worden ontkend.

In een periode waarin de VS het ene Arabische land na het andere hebben verwoest, is in al die landen nooit een verzet opgestaan dat de nieuwe bezetters kon uitdagen. Deze nederlaag in Afghanistan zou wel eens een keerpunt kunnen zijn. Dat is de reden waarom Europese politici zeuren. Zij hebben de VS in Afghanistan onvoorwaardelijk gesteund. Ook zij moeten nu een vernedering slikken – niemand meer dan Groot-Brittannië.

Biden had geen andere keuze meer. De VS hadden aangekondigd dat zij zich in september 2021 uit Afghanistan zouden terugtrekken zonder ook maar één van hun “bevrijdingsdoelen” te hebben bereikt: vrijheid en democratie, gelijke rechten voor vrouwen en de vernietiging van de Taliban. Het land mag dan militair onverslagen zijn, de tranen die verbitterde ‘liberals’ vergieten bevestigen de diepere omvang van dit ‘verlies’.

De meesten van hen – Frederick Kagan in de New York Times, Gideon Rachman in de Financial Times – vinden dat de terugtrekking had moeten worden uitgesteld om de Taliban op afstand te houden. Maar Biden bekrachtigde gewoon het vredesproces dat zijn voorganger Trump met de steun van het Pentagon reeds had gestart en dat in februari 2020 tot een akkoord leidde in aanwezigheid van de VS, de Taliban, India, China en Pakistan.

Het Amerikaanse veiligheidsapparaat wist perfect dat de bezetting was mislukt: de Taliban konden niet worden onderworpen, hoe lang ze ook bleven. Het idee dat de overhaaste terugtrekking van Biden de militanten op de een of andere manier sterker zou hebben gemakt is larie en apekool.

Feit is dat de VS er in twintig jaar niet in zijn geslaagd iets op te bouwen dat hun missie zou kunnen vrijwaren. De stralend verlichte Groene Zone³ in het centrum van de hoofdstad Kaboel was altijd omgeven door een duisternis die de ‘Zoners’ niet konden doorgronden.

Tijdens de jaren dat de Taliban aan de macht waren in Kaboel (1996-2001) werd de opiumproductie nog streng gecontroleerd. Sinds de invasie door de VS is de opiumproductie dramatisch gestegen. Afghaanse export neemt nu 90 procent van de heroïnemarkt in de wereld voor zijn rekening – men kan zich dus afvragen of dit langdurige conflict, althans gedeeltelijk, eerder als een nieuwe opiumoorlog kan worden gezien.

In een van de armste landen ter wereld werden jaarlijks miljarden uitgegeven aan airconditioning van barakken die onderdak boden aan Amerikaanse soldaten en officieren, terwijl voedsel en kleding regelmatig werden ingevlogen vanaf militaire basissen in Qatar, Saoedi-Arabië en Koeweit.

Het was nauwelijks een verrassing dat aan de rand van Kaboel een enorme sloppenwijk ontstond, waar arme Afghanen samenhokten om in vuilnisbakken van de Groene Zone naar voedsel te zoeken. De lage lonen van de Afghaanse troepen en de politie konden hen er niet van overtuigen om tegen hun eigen landgenoten te vechten. Het leger, dat in twee decennia was opgebouwd, werd al vroeg geïnfiltreerd door aanhangers van de Taliban, die zo gratis werden opgeleid in het gebruik van moderne militaire uitrusting en als spionnen voor het Afghaanse verzet fungeerden.

Dit is de miserabele realiteit van “humanitaire interventie”. Maar ere wie ere toekomt: het land heeft tijdens de bezetting wel een enorme stijging van zijn export bekomen. Tijdens de jaren dat de Taliban aan de macht waren in Kaboel (1996-2001) werd de opiumproductie nog streng gecontroleerd.

Sinds de invasie door de VS is de opiumproductie dramatisch gestegen. Afghaanse export neemt nu 90 procent van de heroïnemarkt in de wereld voor zijn rekening – men kan zich dus afvragen of dit langdurige conflict, althans gedeeltelijk, eerder als een nieuwe opiumoorlog kan worden gezien.

Er werden miljarden winsten gemaakt en verdeeld onder die Afghaanse sectoren die de bezetters bedienden. Westerse officieren werden rijkelijk betaald om de handel oogluikend toe te laten. Een op de tien jonge Afghanen is nu verslaafd aan opium. Cijfers over verslaving onder de NAVO-strijdkrachten zijn niet beschikbaar.

Wat de positie van de vrouw betreft, is er niet veel veranderd. Er werd bijna geen sociale vooruitgang geboekt buiten de door ngo’s overspoelde Groene Zone. Een van de belangrijkste feministen van het land merkte vanuit haar ballingschap op dat Afghaanse vrouwen drie vijanden hebben: de westerse bezetters, de Taliban en de Noordelijke Alliantie⁴.

Met het vertrek van de VS, zullen de Afghaanse vrouwen nog twee vijanden overhouden. (Op het ogenblik van deze publicatie kan dit misschien gewijzigd zijn in één vijand, aangezien de opmars van de Taliban in het noorden belangrijke facties van de Noordelijke Alliantie heeft uitgeschakeld nog voor Kaboel werd veroverd). Ondanks herhaalde verzoeken van journalisten en actievoerders werden nooit betrouwbare cijfers vrijgegeven over de seksindustrie die groeide in het land om de bezetters van dienst te zijn.

Er zijn al evenmin geloofwaardige statistieken over verkrachtingen beschikbaar – hoewel Amerikaanse soldaten regelmatig seksueel geweld gebruikten tegen “terreurverdachten”, Afghaanse burgers verkrachtten en kindermisbruik door geallieerde milities oogluikend toelieten.

Tijdens de Joegoslavische burgeroorlog nam de prostitutie toe en werd de regio een centrum voor sekshandel. De betrokkenheid van de VN bij deze winstgevende handel werd goed gedocumenteerd. In Afghanistan moeten de details daarover nog aan het licht komen.

Meer dan 775.000 Amerikanen hebben sinds 2001 als soldaat in Afghanistan gevochten. Daarvan werden er 2.448 gedood, samen met bijna 4.000 Amerikaanse subcontractanten. Volgens het ministerie van Defensie raakten ongeveer 20.589 soldaten gewond in de strijd. De cijfers over Afghaanse slachtoffers zijn moeilijk te berekenen, omdat ‘vijandelijke doden’, waaronder burgers, nooit worden meegeteld.

Carl Conetta van het Project on Defense Alternatives schatte dat medio januari 2002 (na één jaar bezetting, nvdr.) reeds minstens 4.200-4.500 burgers waren gedood als gevolg van de Amerikaanse bezetting, zowel directe slachtoffers van luchtbombardementen als indirecte slachtoffers door de humanitaire crisis die daarop volgde.

Tegen 2021 meldde de Associated Press dat 47.245 burgers waren omgekomen ten gevolge van de bezetting. Afghaanse burgerrechtenactivisten gaven een nog hoger totaal en hielden vol dat 100.000 Afghanen (onder wie veel niet-strijdende burgers) waren omgekomen en dat er mistens driemaal zoveel gewonden waren gevallen.

In 2019 publiceerde de Washington Post het intern rapport “The Afghanistan Papers” van 2.000 pagina’s dat in opdracht van de federale regering van de VS was opgesteld om de mislukkingen van haar langste oorlog ooit te analyseren. Het was gebaseerd op een reeks interviews met Amerikaanse generaals (gepensioneerde en in functie), politieke adviseurs, diplomaten, hulpverleners, enzovoort. Hun gecombineerde oordeel was vernietigend.

Generaal Douglas Lute, de ‘tsaar van de Afghaanse oorlog’ onder presidenten Bush en Obama, bekende dat “we verstoken waren van een fundamenteel begrip van Afghanistan – we wisten niet wat we aan het doen waren, we hadden geen flauw idee van wat we ondernamen. Wat als het Amerikaanse volk de omvang van dit disfunctioneren had gekend?

Een andere getuige, Jeffrey Eggers, een gepensioneerde Navy Seal⁵ en kabinetslid van het Witte Huis onder Bush en Obama, benadrukte de enorme verspilling van middelen: “Wat hebben we gekregen voor deze inspanning van 1.000 miljard dollar? Was het zoveel geld waard? … Na het doden van Osama bin Laden zei ik dat Osama waarschijnlijk in zijn watergraf⁶ lag te lachen als je bedenkt hoeveel wij aan Afghanistan hebben uitgegeven”. Hij had er aan kunnen toevoegen: “En we hebben bovendien toch verloren”.

Wie was de vijand? De Taliban, Pakistan, alle Afghanen? Een Amerikaanse soldaat met een lange staat van dienst was ervan overtuigd dat ten minste een derde van de Afghaanse politie verslaafd was aan drugs en dat een ander aanzienlijk deel Taliban-aanhangers waren. Dit vormde een groot probleem voor Amerikaanse soldaten.

Een niet bij naam genoemde korpschef van de Special Forces getuigde in 2017: “Ze dachten dat ik naar ze toe zou komen met een kaart om te laten zien waar de good guys en de bad guys wonen … Er waren verschillende gesprekken nodig voordat ze begrepen dat ik die informatie niet in handen had. In het begin bleven ze maar vragen: “Maar wie zijn de slechteriken, waar zijn ze?”

Donald Rumsfeld uitte hetzelfde sentiment al in 2003. “Ik heb geen zicht op wie de slechteriken zijn in Afghanistan of Irak”, schreef hij. “Ik lees alle inlichtingen van de diensten, en dat klinkt alsof we heel veel weten, maar in feite, als je erop doorgaat, kom je erachter dat we niets hebben dat bruikbaar is. We zijn jammerlijk tekort geschoten op dat vlak.”

Het onvermogen om vriend van vijand te onderscheiden is een ernstig probleem – niet alleen op theoretisch maar ook op praktisch niveau. Wanneer je na een zelfmoordaanslag op een overvolle markt in een stad geen onderscheid kunt maken tussen bondgenoten en tegenstanders, reageer je door naar iedereen uit te halen. Zo creëer je nog meer vijanden.

Kolonel Christopher Kolenda, adviseur van drie generaals in functie, wees op een ander probleem met de VS-missie. Corruptie tierde welig vanaf het begin, zei hij. De regering van president Hamid Karzai (2002-2014) “had zich georganiseerd als een kleptocratie”. Dit ondermijnde de strategie om vanaf 2002 een staat op te bouwen die de bezetting zou kunnen overleven.

Kleine corruptie is als huidkanker, er zijn manieren om er mee om te gaan en dan komt het waarschijnlijk wel goed. Corruptie binnen de ministeries, op een hoger niveau, is als darmkanker; het is erger, maar als je het op tijd ontdekt, ben je waarschijnlijk in orde. Kleptocratie op het hoogste niveau daarentegen is als hersenkanker, het is fataal.

Natuurlijk heeft de Pakistaanse staat – waar kleptocratie op elk niveau is ingebed – decennialang overleefd, maar in Afghanistan was dat niet zo gemakkelijk. Daar worden de pogingen om een natie op te bouwen geleid door een bezettingsleger en kreeg de centrale regering nauwelijks steun van de eigen bevolking.

Hoe zit het met de valse berichten dat de Taliban uitgeroeid waren en nooit meer zouden terugkeren? Een hooggeplaatst lid van de Nationale Veiligheidsraad van de VS dacht na over de leugens van zijn collega’s: “Dit waren hun verklaringen, bijvoorbeeld voor de reden waarom de aanvallen van de Taliban erger worden? Dat komt omdat er meer doelwitten zijn om op te schieten, dus meer aanslagen zijn een valse indicator van instabiliteit.”

“Maar drie maanden later werden de aanvallen nog steeds erger? Dat komt omdat de Taliban wanhopig worden, dit is een aanwijzing dat we aan de winnende hand zijn … En dit ging maar door om twee redenen, om alle betrokkenen er goed uit te laten komen, en om het te laten lijken alsof de troepen en middelen als effect zouden hebben dat het land zou verslechteren als we ze zouden weghalen.”

Dit alles was een publiek geheim in de kanselarijen en ministeries van defensie van Europa. In oktober 2014 gaf Brits minister van Defensie Michael Fallon reeds toe dat “er militair fouten zijn gemaakt, er zijn fouten gemaakt door de toenmalige politici en dit gaat 10, 13 jaar terug … We gaan geen gevechtstroepen terugsturen naar Afghanistan, onder geen enkele omstandigheid.”

Vier jaar later herschikte premier Theresa May de Britse troepen naar Afghanistan en verdubbelde het aantal strijders “om te helpen de fragiele veiligheidssituatie aan te pakken”. Nu zijn de Britse media een echokamer van het ministerie van Buitenlandse Zaken en bekritiseren ze president Biden omdat hij op het verkeerde moment de verkeerde zet zou hebben gezet. Het hoofd van de Britse strijdkrachten Sir Nick Carter suggereert zelfs dat een nieuwe invasie nodig zou kunnen zijn. Conservatieve Kamerleden, koloniale nostalgici, stroman-journalisten en Blair-aanhangers staan in de rij om een permanente Britse aanwezigheid in het door oorlog verscheurde land te eisen.

Wat verbazingwekkend is, is dat noch generaal Carter noch zijn omgeving de ernst van de crisis lijken te erkennen waarvoor de Amerikaanse oorlogsmachine zich geplaatst ziet. Die omvang werd uit de doeken gedaan in ‘The Afghanistan Papers’. Terwijl de realiteit langzaam tot de Amerikaanse militaire planners is doorgedrongen, houden hun Britse collega’s nog steeds vast aan hun fantasiebeeld van Afghanistan. Sommigen onder hen beweren dat de terugtrekking de veiligheid van Europa in gevaar zal brengen, omdat Al-Qaeda zich nu gaat hergroeperen onder het nieuwe islamitische emiraat van Afghanistan.

Deze voorspellingen zijn echter oneerlijk en misleidend. De VS en Groot-Brittannië hebben Al Qaida in Syrië bewapend en geholpen, net zoals zij dat daarvoor in Bosnië en Libië hebben gedaan. Dergelijke angstzaaierij kan alleen floreren in een moeras van onwetendheid. Bij het Britse publiek lijkt het in ieder geval niet te zijn doorgedrongen.

Soms dringt de geschiedenis harde waarheden op aan een land via niet mis te verstane feiten of via een ontmaskering van de elites. De huidige terugtrekking zal waarschijnlijk zo’n moment zijn. Britten, die al vijandig staan tegenover de ‘oorlog tegen terrorisme’, zouden zich kunnen verharden in hun verzet tegen toekomstige militaire interventies.

Wat heeft de toekomst in petto? In navolging van het model dat voor Irak en Syrië werd ontwikkeld, hebben de VS een permanente speciale militaire eenheid met 2.500 manschappen aangekondigd. Die zal stand-by op een basis in Koeweit worden gestationeerd, om ‘indien nodig’ naar Afghanistan te vliegen en daar te bombarderen, te doden en te verminken.

Intussen heeft een hoge delegatie van de Taliban in juli jongstleden China bezocht, waar zij beloofde dat hun land nooit meer zou worden gebruikt als lanceerbasis voor aanvallen op andere staten. Er werden hartelijke gesprekken gevoerd met de Chinese minister van Buitenlandse Zaken, naar verluidt over handel en economische banden.

Deze topontmoeting herinnerde aan soortgelijke ontmoetingen tussen Afghaanse moedjahedien⁷ en westerse leiders in de jaren 1980: de moedjahedien verschenen toen met hun wahabitische kledij⁸ en geknipte baarden zoals voorgeschreven tegen de spectaculaire achtergrond van het Witte Huis of van Downing Street 10⁹.

“Al zij die door willen vechten zouden beter hun aandacht beter verleggen naar de vluchtelingen die binnenkort aan de deuren van de NAVO zullen aankloppen. Op zijn minst is het Westen hen een toevluchtsoord verschuldigd.”

Nu de NAVO zich terugtrekt, zijn de nieuwe hoofdrolspelers China, Rusland, Iran en Pakistan (dat ongetwijfeld strategische bijstand heeft verleend aan de Taliban en voor wie dit alles een enorme politiek-militaire triomf is). Geen van hen wil een nieuwe burgeroorlog, in schril contrast met wat de VS en hun bondgenoten wilden bereiken na de terugtrekking van de Sovjet-Unie¹⁰ uit Afghanistan.

De nauwe betrekkingen van China met Teheran en Moskou zouden het land in staat kunnen stellen een broze vrede te bewerkstelligen voor de burgers van dit getraumatiseerde land, dankzij de blijvende Russische invloed uit het noorden.

Er wordt in de commentaren veel nadruk gelegd op de gemiddelde leeftijd van de Afghaanse bevolking: 18 jaar, op een bevolking van 40 miljoen. Op zichzelf betekent dit echter niets, maar het geeft wel hoop dat jonge Afghanen willen streven naar een beter leven na veertig jaar conflict.

Voor de Afghaanse vrouwen is de strijd nog lang niet gestreden, ook al blijft er van hun drie vijanden (VS, Noordelijke Alliantie, Taliban) nog maar één over. In Groot-Brittannië en elders zouden al zij die door willen vechten hun aandacht beter verleggen naar de vluchtelingen die binnenkort aan de deuren van de NAVO zullen aankloppen. Op zijn minst is het Westen hen een toevluchtsoord verschuldigd: een zeer kleine tegemoetkoming voor een onnodige oorlog.

Foto: Boberger / CC BY-SA 3:0

Debacle in Afghanistan van Tariq Ali verscheen in de New Left Review op 16 augustus 2021 en werd vertaald door Lode Vanoost en Marc Vandepitte. Tariq Ali (°1943) is Brits-Pakistaans historicus, schrijver van fictie en politieke boeken. Hij is politiek activist sinds zijn studentenjaren aan de Universiteit van Oxford en is directeur van de progressieve uitgeverij Verso Books.

Notes:

Foto: Lance Cpl. Nicholas Guevara, Wikimedia Commons / Public Domain