Alles gaat bijzonder snel. Geen enkele pandemie was ooit zo vernietigend en grootschalig. Honderd dagen geleden pas dook het virus op in een verre onbekende stad en ondertussen heeft het al de hele planeet rondgereisd. Miljarden mensen werden verplicht zich in hun huis op te sluiten, iets wat tot voor kort alleen denkbaar was in post-apocalyptische fictie …

Op dit moment ontkent niemand nog dat de pandemie niet alleen een gezondheidscrisis is. Dit is wat sociale wetenschappen omschrijven als een “totaal sociaal feit”, in die zin dat het alle sociale relaties, alle actoren, instellingen en waarden overhoop gooit.

De mensheid beleeft – met angst, leed en verbijstering – een ervaring zonder voorgaande. Ze kan nu zelf nagaan hoe verkeerd die theorie over het “einde van de geschiedenis” wel niet was … Ze stelt terug vast dat geschiedenis in werkelijkheid onvoorspelbaar is. We staan voor een raadselachtige situatie zonder precedenten¹.

Niemand weet hoe zij of hij dit vreemde zo ondoorzichtige moment moet interpreteren en verduidelijken, terwijl onze samenlevingen daveren op hun grondvesten, alsof ze door elkaar worden geschud door een kosmisch cataclysme. En er zijn geen signalen die helpen om ons te oriënteren … Een wereld stort in elkaar. Als dit alles voorbij is, zal het leven niet meer hetzelfde zijn.

Amper een paar weken geleden nog gingen op planetaire schaal tientallen volksprotesten door, van Hong Kong tot Santiago de Chile, via Teheran, Bagdad, Beiroet, Algiers, Parijs, Barcelona en Bogotá. Het nieuwe coronavirus heeft ze één voor één uitgeschakeld terwijl het zich snel en furieus over de hele wereld verspreidde … In de plaats van scènes van feestelijke massa’s die straten en pleinen bezetten, komen nu de ongebruikelijke beelden van lege, stille, onwezenlijke lanen, als stilzwijgende emblemen die voor altijd de herinnering aan dit vreemde moment zullen kenmerken.

We ondergaan in ons eigen bestaan het beroemde ‘vlindereffect’: iemand aan de andere kant van de planeet eet een vreemd dier op en drie maanden later bevindt de halve mensheid zich in quarantaine. Dit bewijst dat de wereld een systeem is waarin elk onderdeel, hoe onbeduidend het ook lijkt, in wisselwerking staat met alle andere en uiteindelijk het geheel beïnvloedt.

Radeloos richten de mensen hun blik op de wetenschap en de wetenschappers – zoals ze ooit een beroep deden op religie – en smachten naar de ontdekking van een levensreddend vaccin, waarvan de creatie nog vele lange maanden zal duren, omdat het menselijke immuunsysteem tijd nodig heeft om antilichamen aan te maken. Sommige gevaarlijke bijwerkingen zullen zich ondertussen manifesteren …

Mensen zoeken ook hun toevlucht tot de staat, die na deze pandemie met geweld zou kunnen terugkeren ten nadele van de markt. Over het algemeen geldt dat hoe traumatischer de collectieve angst wordt, hoe meer het verlangen herleeft naar de staat, naar autoriteit, naar begeleiding. Aan de andere kant bleken allerlei internationale en multilaterale organisaties (VN, Internationale Rode Kruis, G7, G20, IMF, NAVO, Wereldbank, OAS, WTO, enz.) niet opgewassen tegen deze tragedie door hun stilzwijgen of inconsistente aanpak.

De planeet ontdekt stomverbaasd dat er geen kapitein aan boord is. In diskrediet gebracht door zijn structurele medeplichtigheid aan de farmaceutische multinationals², ontbrak het zelfs de VN-Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) aan voldoende autoriteit om, zoals ervan verwacht werd, het leiderschap op zich te nemen van de wereldwijde strijd tegen deze nieuwe pest.

Ondertussen staan de regeringen machteloos tegenover de onstuitbare verspreiding van deze nieuwe plaag over alle continenten³, waartegen geen vaccin bestaat, geen medicijn, geen genezing, geen behandeling die het virus uit het menselijke organisme verwijdert⁴ . En dit zal tijd vergen⁵ . Zolang deze ziektekiemen nog aanwezig blijven in een bepaald land, blijven infecties onvermijdelijk en cyclisch. Hoogstwaarschijnlijk komt deze epidemie niet tot stilstand voor het virus ongeveer 60 procent van de mensheid heeft besmet.

Wat dystopisch leek, alleen iets voor science fiction-dictaturen, is ‘normaal’ geworden. Mensen krijgen een boete omdat ze hun huis verlaten, om hun benen te strekken of om met de hond te gaan wandelen. We accepteren dat onze gsm ons in de gaten houdt en ons bij de autoriteiten aanklaagt. En er wordt voorgesteld dat eender wie die zonder gsm de deur uitgaat beboet en gestraft wordt met gevangenisstraf.

De wijdverbreide neoliberale blindheid wordt zeer zwaar bekritiseerd, vooral vanwege zijn vernietigende privatiseringsbeleid ten koste van systemen voor volksgezondheid dat crimineel is gebleken en als absurd ontmaskerd wordt. Zoals Yuval Noah Harari zei: “Regeringen die de afgelopen jaren kosten hebben bespaard door gezondheidsdiensten te schrappen, zullen nu veel meer moeten uitgeven ten gevolge van de epidemie”⁶. Het gehuil van honderdduizenden zieken, omgekomen bij gebrek aan bedden op Intensive Care Units (ICU), veroordeelt voor lange tijd de fanatici van de privatiseringen en inleveringen tot stopzetten van hun besparingsbeleid.

Er wordt nu openlijk gesproken over nationalisatie, relocatie, herindustrialisering en van soevereiniteit op vlak van gezondheidszorg en geneesmiddelen. Een woord geraakt terug in gebruik dat door de neoliberalen werd gebrandmerkt, verdrukt en verbannen: solidariteit. De wereldeconomie ligt verlamd door de eerste wereldwijde quarantaine in de geschiedenis.

Over heel de hele wereld heerst een crisis van vraag én aanbod. Ongeveer honderdzeventig landen (van de honderdvijfennegentig die bestaan) zullen in 2020 een negatieve groei kennen. Met andere woorden, dit wordt een economische tragedie erger dan de Grote Depressie van 1929. Miljoenen werkgevers en arbeiders vragen zich af of ze gaan sterven aan het virus of aan faillissement en werkloosheid.

David Beasley, uitvoerend directeur van het VN-Wereldvoedselprogramma (WFP), heeft gewaarschuwd voor deze aanstormende catastrofale situatie: ‘We staan aan de vooravond van een ‘ondervoedingspandemie’. Het aantal mensen dat ernstig honger lijdt kan tegen het einde van het jaar verdubbelen en het cijfer van 250 miljoen overstijgen⁷”… Niemand weet wie de akkers nog zal bewerken, als de gewassen verloren gaan, als er voedsel ontbreekt, als we weer rantsoeneren. De apocalyps staat voor de deur.

Het enige sprankeltje hoop is dat, met de planeet in pauzemodus, het milieu een adempauze heeft gekregen. De lucht is transparanter, de vegetatie groeit, het dierenleven breidt terug uit. De luchtvervuiling die jaarlijks miljoenen mensen doodt, is afgenomen. Plotseling, ontdaan van het vuil van de pollutie, schittert de natuur opnieuw. Alsof het ultimatum aan de aarde dat het coronavirus ons voor de voeten werpt ook een wanhopige laatste waarschuwing is tegen ons suïcidale pad naar klimaatverandering: “Kijk, de volgende halte is de totale ineenstorting ”.

Op het geopolitieke theater heeft deze spectaculaire uitbarsting van een onbekende acteur – het nieuwe coronavirus – het schaakbord van het wereldsysteem volledig overhoop gegooid. Op alle oorlogsfronten – Libië, Syrië, Jemen, Afghanistan, Sahel, Gaza, enz. – zijn de gevechten opgeschort. Deze pest heeft de facto met meer gezag dan zelfs de VN-Veiligheidsraad zijn effectieve Pax Coronaviralis opgelegd.

In de internationale politiek heeft het schrikwekkend beheer van deze crisis door president Donald Trump een harde slag toegebracht aan het wereldleiderschap van de VS, die noch zichzelf noch anderen konden helpen. China daarentegen is er, na een foute start in de strijd tegen deze nieuwe plaag, in geslaagd de rug te rechten, hulp te sturen naar een honderdtal landen en lijkt zo het grootste trauma te overwinnen, dat de mensheid sinds eeuwen heeft opgelopen. De toekomst van de nieuwe wereldorde kan zich nu aan het afspelen zijn.

In ieder geval is de schokkende realiteit dat de sterkste krachten en de meest gesofisticeerde technologieën niet in staat gebleken zijn de wereldwijde expansie af te remmen van COVID-19⁸, een ziekte veroorzaakt door het virus SARS-CoV-2⁹, de nieuwe grote planetaire massamoordenaar.

Het coronavirus

Het aantal slachtoffers blijft stijgen. Op het moment dat deze regels worden geschreven, is het aantal doden meer dan honderdvijftigduizend. Het aantal besmette personen bedraagt meer dan tweeënhalf miljoen. En degenen die in hun huizen geïsoleerd blijven, zijn met meer dan vierduizend miljoen. Dit heeft zich nog nooit eerder voorgedaan … De woorden ‘zelfisolatie’ en ‘quarantaine’ leken te behoren tot vergeten tijden en tot het middeleeuwse lexicon. Het zijn gewone woorden geworden. Dit valt uiteindelijk best samen te vatten als onze huidige “abnormale normaliteit”.

Er is tot op het hoogste niveau¹⁰ onenigheid over de oorsprong van dit virus dat in Wuhan (in de Chinese provincie Hubei) opdook. Aangezien ‘patiënt nul’ nog steeds niet is geïdentificeerd¹¹, dit wil zeggen de eerste vastgestelde infectie van dier op mens, circuleren verschillende speculaties.

Enerzijds beschuldigden de autoriteiten in Beijing het Amerikaanse leger ervan de kiem van deze virus te hebben vervaardigd in een militair laboratorium in Fort Detrick (Frederick, Maryland) als bacteriologisch wapen om de Chinese opkomst in de wereld te stoppen en om het verspreid te hebben tijdens de World Military Games, een tornooi van oktober 2019 in … jawel, Wuhan¹².

Anderzijds, in de VS beschuldigde president Trump zelf herhaaldelijk Beijing¹³, nadat Tom Cotton, invloedrijk Republikeinse senator uit Arkansas, soms naar voren geschoven als mogelijk volgende directeur van de Central Intelligence Agency (CIA), Chinese militaire wetenschappers¹⁴ beschuldigde van de productie van deze nieuwe ziektekiem in een laboratorium voor “virologie en bioveiligheid” dat zich eveneens in Wuhan bevindt¹⁵.

Deze totaal tegenstrijdige versies (er zijn er nog andere)¹⁶ werden ruim verspreid op sociale medianetwerken¹⁷ door fanatieke aanhangers van complottheorieën. Ze hebben weinig inhoud. Gedegen wetenschappelijke studies sluiten immers uit dat het nieuwe coronavirus een door mensen ontworpen biologisch wapen zou zijn dat opzettelijk of per ongeluk werd vrijgegeven¹⁸. “Onze analyses tonen duidelijk aan dat het SARS-CoV-2 geen labconstructie of opzettelijk gemanipuleerd virus is”¹⁹, volgens Edward C. Holmes, hoogleraar aan de Universiteit van Sydney (Australië), de beste wereldexpert over deze nieuwe ziekteverwekker.

We weten trouwens nog steeds niet veel over deze besmettelijke stof. We weten bijvoorbeeld niet of de ziektekiem al gemuteerd is of nog gaat muteren … Evenmin weten we waarom het mannen meer besmet dan vrouwen, noch wat de determinanten zijn die ervoor zorgen dat twee mensen met vergelijkbare kenmerken – jong, gezond, zonder bijbehorende pathologieën – tegengestelde vormen van de ziekte ontwikkelen, de ene mild, de andere ernstig tot dodelijk. Ook weten we niet waarom kinderen bijna nooit ernstige infectievormen ondervinden, noch of genezen patiënten deze plaag blijven overdragen, noch of ze echt immuun zijn geworden.

Er is daarentegen wel brede overeenstemming tussen internationale onderzoekers²⁰ om te erkennen dat deze nieuwe kiem op dezelfde manier als voorgaande is opgekomen: van een dier naar de mens. Vleermuizen, vogels en meerdere zoogdieren (vooral varkens) herbergen van nature meerdere coronavirussen.

Er zijn zeven soorten coronavirussen bekend die mensen kunnen besmetten. Vier daarvan veroorzaken verschillende soorten gewone verkoudheden. En drie andere, van recente datum, veroorzaken veel meer dodelijke aandoeningen zoals het acute en ernstige ademhalingssyndroom (SARS), dat in 2002 opkwam. Dan is er nog het Middle East Respiratory Syndrome (MERS) dat in 2012 opdook.

En tot slot is er deze nieuwe ziekte, COVID-19, veroorzaakt door SARS-CoV-2, waarvan de eerste uitbraak, zoals we al zeiden, werd ontdekt op een vismarkt in Wuhan in december 2019. Deze nieuwe kiem zou vleermuizen als oorspronkelijke gastheer hebben en een ander dier, dat nog niet formeel is geïdentificeerd – waarschijnlijk een schubdier (species Pholidota, nvdr.)²¹? –, als tussengastheer. Daarin zou het virus vervolgens bijzonder gevaarlijk worden en overspringen naar mensen.

Niet helemaal duidelijk is de vraag waarom, als we reeds met zes andere coronavirussen leven en die wereldwijd onder controle hebben, deze nieuwe ziekteverwekker toch een dergelijke kolossale pandemie heeft veroorzaakt? Wat is er zo speciaal aan deze kiem? Waarom heeft de snelheid van infectie alle verwachtingen van de beste gezondheidsautoriteiten ter wereld overtroffen?

Ongetwijfeld werd het al meermaals elders herhaald, maar deze virusaandoeningen hebben zonder enige twijfel hun communicatiesnelheid, hypermobiliteit en uitwisselingsintensiteit te danken aan dit tijdperk van globalisering. Dat ligt voor de hand. Maar waarom dan raakten SARS in 2002 of MERS in 2012, toch ook veroorzaakt door nieuwe coronavirussen, niet op dezelfde manier over de hele wereld ‘geglobaliseerd’?

Om deze vragen te beantwoorden moet u eerst en vooral dit onthouden: ‘Virussen zijn zo verontrustend omdat ze noch levend noch dood zijn. Ze leven niet want ze kunnen zichzelf niet reproduceren. Ze zijn niet dood want ze kunnen onze cellen binnendringen, hun interne werkingsmechanismen kapen en repliceren. En daar zijn ze zo effectief en geavanceerd in omdat ze miljoenen jaren tijd hebben gehad om nieuwe methodes te ontwikkelen om ons immuunsysteem te omzeilen²² ”.

Maar wat SARS-CoV-2 specifiek onderscheidt van andere dodelijke virussen is precies zijn stille indringingsstrategie, anders gezegd, zijn vermogen om zich te verspreiden zonder argwaan te wekken, zelfs bij het slachtoffer, zeker tijdens de eerste infectiedagen wanneer de besmette persoon geen ziektesymptomen vertoont.

We weten met zekerheid al evenmin waarom het virus zo snel reist, maar wat we daarentegen wel weten is dat het vanaf het moment dat het via ogen, neus of mond in het lichaam van zijn slachtoffer dringt, zich exponentieel begint te vermenigvuldigen… Onderzoeker Isabel Sola van het Nationaal Centrum voor Biotechnologie in Spanje stelt: “Eenmaal in de eerste menselijke cel genereert elk coronavirus in minder dan 24 uur tot 100.000 kopieën van zichzelf (…)”²³.

Maar daarenboven is een ander uniek en sluw kenmerk van deze ziekteverwekker dat hij, eenmaal hij een menselijk lichaam binnendringt, zijn eerste aanval, wanneer die nog niet detecteerbaar is, concentreert op de bovenste luchtwegen van de geïnfecteerde persoon, van de neus tot de keel, waar hij zich vermenigvuldigt aan een hectische snelheid. Vanaf dat moment wordt de persoon – die niets voelt – een krachtige bacteriologische bom die het dodelijke virus massaal om zich heen begint te verspreiden – gewoon door te spreken of te ademen.

Dit is het belangrijkste kenmerk en de fatale singulariteit van dit nieuwe coronavirus. In China deden 86 procent van de infecties zich voor bij mensen zonder symptomen, zonder detecteerbare tekenen van infectie in de beginfaze. Aan de Universiteit van Oxford toonde een groep onderzoekers aan dat tot de helft van de SARS-CoV-2-infecties te wijten is aan niet-gediagnosticeerde personen zonder duidelijke symptomen.

Slechts een minderheid van besmette personen ondergaat een tweede aanval van de kiem, die zich nu concentreert op de longen, wat vergelijkbaar met de SARS van 2002 (hoewel de virale belasting van het nieuwe coronavirus duizend keer hoger is dan die van SARS), waardoor longontstekingen kunnen ontstaan die dodelijk zijn, vooral bij 65-plussers met chronische ziekten.

Aangezien het aantal besmettingen zich massaal én gelijktijdig voordoet, kan deze minderheid, die 15 procent vertegenwoordigt van alle geïnfecteerden – en die naar de ziekenhuizen gaat – snel zeer hoge totaalcijfers bereiken, afhankelijk van het volume van de bevolking … Zoals we konden vaststellen in China, Iran, Italië, Spanje, Frankrijk, Groot-Brittannië of de VS, volstaan enkele duizenden mensen op hetzelfde ogenblik in het ziekenhuis om het hele gezondheidssysteem van elk land in elkaar te laten klappen, hoe hoog ontwikkeld het ook is²⁴.

In Wuhan, Teheran, Milaan, Madrid, Parijs, Londen of New York werden dokters en verplegend personeel vrij snel volledig overweldigd. Maskers, desinfecterende gel, beschermend materiaal voor medisch personeel, ICU-bedden, beademingsapparaten enz. ontbraken. In verschillende steden (Wuhan, Madrid, New York) moesten de overheden met het water aan de lippen, het leger of burgervrijwilligers inzetten om op volle snelheid geïmproviseerde ziekenhuizen met duizenden bedden te bouwen. Bijna overal bekenden de overheden dat ze een dergelijke lawine van patiënten niet hadden voorzien, “een voortdurende tsunami van patiënten in zorgwekkende toestand”²⁵.

Een zeer aangekondigde pandemie

Tegenover de lawine aan kritiek op wat de publieke opinie als ‘wanbeheer’ van de pandemie beschouwde, voerden sommige regeerders ook aan dat de snelheid van de pandemie-aanval hen had verrast. Donald Trump aarzelde bijvoorbeeld niet om herhaaldelijk te bevestigen – terwijl de eerste sterfgevallen door het coronavirus in zijn land vielen, maanden na China of Europa –, dat “niemand wist dat er een pandemie of een epidemie van deze omvang zou komen” en dat het een “onvoorzienbaar probleem” was, ” iets dat niemand had verwacht “,”uit het niets kwam”²⁶ …

Er kan veel gezegd worden om de slechte voorbereiding van de overheden in het licht van deze meedogenloze plaag te verklaren, maar het argument van de verrassing (door de plotse uitbraak) is niet aanvaardbaar:

• ten eerste omdat er een bekend spreekwoord bestaat over volksgezondheid dat zegt: “Uitbraken zijn onvermijdelijk, epidemieën niet.”;
• ten tweede, omdat tientallen sciencefiction- en fictie-auteurs – van James Graham Ballard over Stephen King en Cormac McCarthy tot filmmaker Steven Soderbergh in zijn film Contagion (2011) – reeds in detail een apocalyptische wereldbedreigende gezondheidsnachtmerrie beschreven;
• ten derde omdat visionaire persoonlijkheden – Rosa Luxemburg, Gandhi, Fidel Castro, Hans Jonas, Ivan Illich, Jürgen Habermas – al lang waarschuwden dat het beroven en plunderen van het leefmilieu ernstige gevolgen voor de gezondheid zou kunnen hebben;
• ten vierde, omdat recente epidemieën zoals de SARS van 2002, de vogelgriep van 2005²⁷, de Mexicaanse griep van 2009²⁸ en de MERS van 2012 in sommige gevallen reeds een oncontroleerbaar niveau van pandemie hadden bereikt en duizenden doden hadden veroorzaakt over de hele planeet;
• ten vijfde, omdat toen het eerste overlijden door het nieuwe coronavirus plaatsvond in de VS, op 10 maart 2020 in New Jersey – zoals we al hebben vermeld – het al bijna drie maanden was dat de epidemie in Wuhan was uitgebarsten en de hele gezondheidssysteem pijlsnel had overweldigd, zowel in China als in meerdere Europese landen; anders gezegd, er was wél tijd om zich voor te bereiden;
• en ten zesde omdat tientallen prognoses en meerdere recente rapporten zeer ernstige waarschuwingen hadden gegeven over de aanstaande uitbraak van een nieuw soort virus dat zoiets als “de moeder van alle epidemieën” zou kunnen veroorzaken.

Misschien wel de meest belangrijkste van al deze analyses werd al in november 2008 voorgesteld door de National Intelligence Council (NIC), het bureau voor geopolitieke prognoses van de CIA, dat voor het Witte Huis een rapport publiceerde met de titel ‘Global Trends 2025: A Transformed World‘²⁹. Dit document is het resultaat van de verzameling en analyse door de Amerikaanse inlichtingendiensten van alle studies uitgevoerd door ongeveer 2500 onafhankelijke universitaire deskundigen uit ongeveer 35 landen in Europa, China, India, Afrika, Latijns-Amerika, de Arabische moslimwereld, etc.

Met een ongewoon gevoel van anticipatie voorspelde dit vertrouwelijke document tegen 2025 “de opkomst van een nieuwe, zeer overdraagbare en virulente luchtwegaandoening bij de mens waarvoor geen adequate tegenmaatregelen bestaan, die een wereldwijde pandemie zou kunnen worden”. Het rapport waarschuwde dat “het verschijnen van een pandemische ziekte afhangt van de mutatie of de genetische herschikking van stammen van ziekten die momenteel reeds circuleren, of van het verschijnen van een nieuwe ziekteverwekker bij mensen die een hoogpathogene vogelgriepstam zou kunnen zijn, zoals H5N1 of andere ziekteverwekkers, zoals SARS-coronavirus, die ook dit potentieel hebben”.

Dit rapport waarschuwde, met een indrukwekkend vooruitzicht, dat “als een pandemische ziekte zich zou voordoen, deze waarschijnlijk zal voorkomen in een gebied dat gekenmerkt wordt door een hoge bevolkingsdichtheid en een nauwe band tussen mens en dier, zoals veel gebieden in Zuid-China en Zuidoost-Azië, waar de veekweekmethodes niet gereguleerd zijn, waardoor een virus kan muteren en een mogelijk pandemische zoönose (een ziekte die van mens op dier en/of omgekeerd overdraagbaar is) kan veroorzaken …”.

De auteurs anticipeerden daarenboven het risico van een te trage reactie door de overheden: “Het kan weken duren voor definitieve laboratoriumresultaten worden verkregen die het bestaan bevestigen van een nieuwe ziekte met pandemisch potentieel. Ondertussen zouden zieken beginnen op te duiken in de steden van Zuidoost-Azië. Ondanks opgelegde beperkingen voor internationale reizen, kunnen reizigers met milde symptomen of mensen zonder symptomen de ziekte overdragen naar andere continenten.” Er zouden dan binnen enkele maanden “golven van nieuwe gevallen ontstaan. Het ontbreken van een effectief vaccin en het wereldwijde gebrek aan immuniteit zouden de bevolking kwetsbaar maken voor infectie. In het ergste geval zouden tientallen tot honderdduizenden Amerikanen in de VS ziek worden en het aantal doden wereldwijd zou op miljoenen uitkomen”.

Alsof dat document op zich niet genoeg was, waarschuwde een ander meer recent rapport van januari 2017, dit keer opgesteld door het ministerie van Defensie en eveneens bestemd voor de president van de VS (dan reeds Donald Trump), opnieuw duidelijk dat “de meest waarschijnlijke en belangrijke bedreiging” voor de Amerikaanse burgers een nieuwe luchtwegaandoening is” en dat in dit scenario “alle geïndustrialiseerde landen, de VS inbegrepen, ademhalingstoestellen, geneesmiddelen, ziekenhuisbedden, beschermende uitrusting en maskers zouden te kort komen om een mogelijke pandemie te lijf te gaan”³⁰.

Ondanks zulke zo expliciete en herhaalde waarschuwingen, aarzelde Donald Trump niet om een paar maanden na dit laatste rapport (!) het Comité af te schaffen dat binnen de National Security Council belast voor Global Health Protection and Biodefense, en dat werd voorgezeten door admiraal Timothy Ziemer, een gerenommeerd expert in epidemiologie³¹.

Dit Comité van technici was precies de instelling die de besluitvorming zou moeten aansturen in het geval van een nieuwe pandemie. Journalist Lawrence Wright interviewde Ziemer en alle andere leden van het Comité. Hij verklaarde dat “Trump die personen afvoerde die het meest van dergelijke zaken af wisten… één van de vele enorme fouten van de president van de VS. Uit de annalen zal blijken dat hij verantwoordelijk was voor een van de meest catastrofale fouten voor de volksgezondheid in de geschiedenis van zijn land. Als hij maanden eerder wel had geluisterd naar de waarschuwingen van zijn inlichtingendiensten en van zijn deskundigen op vlak van de volksgezondheid en over de ernstige dreiging van de uitbraak van het coronavirus in China, dan had de huidige explosie van gevallen van COVID-19 kunnen worden voorkomen”³².

Het had ook kunnen volstaan voor Trump en andere wereldleiders om te luisteren naar de herhaalde waarschuwingen van de WHO zelf, met name naar de alarmkreet die deze organisatie reeds in september 2019 lanceerde, dat wil zeggen aan de vooravond van de eerste aanval van het nieuwe coronavirus in Wuhan.

De WHO aarzelde toen niet om te voorspellen dat de volgende plaag apocalyptisch zou kunnen zijn: “We worden geconfronteerd met de zeer reële dreiging van een vernietigende, uiterst dodelijke pandemie, veroorzaakt door een respiratoir pathogeen dat 50 tot 80 miljoen mensen kan doden en bijna 5 procent van de wereldeconomie kan liquideren. Een wereldwijde pandemie van die omvang zou een catastrofe zijn en wijdverbreide chaos, instabiliteit en onzekerheid veroorzaken. De wereld is hier niet klaar voor”³³.

Een eerder rapport had reeds met nog meer precisie gewaarschuwd voor het specifieke gevaar van nieuwe coronavirussen: “De aanwezigheid van een groot reservoir aan virussen vergelijkbaar met SARS-CoV bij hoefijzerneuzen (een soort vleermuizen van de familie der Chiroptera, nvdr.) is een tijdbom samen met de eetcultuur van exotische zoogdieren in zuidelijk China … De mogelijkheid van de opkomst van een andere SARS veroorzaakt door nieuwe coronavirussen bij dieren mag niet worden uitgesloten. Daarom is het noodzakelijk om voorbereid te zijn”³⁴.

Tussen 2011 en 2019 bleven talloze wetenschappers alarm slaan over de mogelijkheid van verschillende besmettelijke uitbraken die volgens hen een grotere frequentie aankondigden van plagen met een mogelijk snelle verspreiding, die telkens moeilijker te bestrijden zullen zijn³⁵. Voormalig president Barack Obama verklaarde in december 2014 dat er moest worden geïnvesteerd in infrastructuren voor gezondheidszorg om de mogelijke komst van een nieuw type epidemie het hoofd te bieden. Hij liet zelfs optekenen dat er altijd een plaag kan terugkomen die lijkt op de “Kansas-griep” uit 1918 (verkeerdelijk “Spaanse griep” genoemd): “Er zal waarschijnlijk een tijd komen dat we met een dodelijke ziekte te maken krijgen en om hiermee om te kunnen gaan hebben we infrastructuren nodig, niet alleen hier in de VS, maar eveneens in de hele wereld om ze snel te kunnen detecteren en isoleren ”³⁶.

Het is eveneens bekend dat Bill Gates, oprichter van Microsoft, in 2015 waarschuwde dat aan alle voorwaarden was voldaan voor het opduiken van een nieuwe besmettelijke plaag die gemakkelijk over de hele wereld kon worden verspreid door besmette personen zonder symptomen: “Er kan een virus ontstaan,” zo legde hij toen uit, “waarbij mensen zich goed genoeg voelen, terwijl ze al besmet zijn, om dan in het vliegtuig te stappen of naar de supermarkt te gaan (…) En zo zou het virus zich heel snel over de hele wereld kunnen verspreiden (…) De Wereldbank schat dat een dergelijke planetaire epidemie niet minder dan drieduizend miljard dollar zou kosten, met miljoenen en miljoenen doden (…)”³⁷.

Met andere woorden, hoe hard Donald Trump en dat soort leiders spraken over een “verrassing” of “verbijstering”, de realiteit is dat het onmiddellijke gevaar wel degelijk bekend was voor de opkomst van een nieuw coronavirus, dat van dieren op mensen zou kunnen springen en een angstaanjagende pandemie zou veroorzaken. “De wetenschap wist dat het zou gebeuren. De regeringen wisten dat het zou kunnen, maar ze namen niet de moeite om zich voor te bereiden”, volgens ervaren verslaggever en wetenschappelijk reporter David Quammen.

Om zijn boek Spillover: Animal Infections and the Next Human Pandemic³⁸ te schrijven reisde hij naar de vier hoeken van de planeet om zoönose-virussen te volgen, het soort virussen die van dieren naar mensen springt. Zijn waarschuwingen luidden: het zou volgend jaar, over drie jaar of over acht jaar kunnen gebeuren. De politici zeiden tegen zichzelf: ik ga geen geld uitgeven voor iets dat niet tijdens mijn mandaat gaat gebeuren.

Dit dus is de reden waarom er geen geld werd besteed aan meer ziekenhuisbedden, ICU-afdelingen, beademingsapparatuur, maskers, handschoenen … De wetenschap en adequate technologie om dit virus aan te pakken bestaan al. Maar er was geen politieke wil. Er is al evenmin een wil om tegen de klimaatverandering actie te ondernemen. Het verschil tussen COVID-19 en klimaatverandering is echter dat het sneller doodt ”³⁹.

Met andere woorden, deze pandemie is de meest voorspelbare catastrofe in de geschiedenis van de VS, duidelijk veel meer dan Pearl Harbor, de moord op Kennedy of 9/11. Waarschuwingen over de aanstaande aanval van een nieuw coronavirus waren overvloedig en berucht. Er waren geen onderzoek door topgeheime inlichtingendiensten nodig om erachter te komen wat precies er aan zou komen. Het was bekend … Ze wisten het … Deze ramp had voorkomen kunnen worden.

Klimaatverandering

Hoewel, zoals David Quammen zegt, de oorsprong van dit alles ligt in het eco-roofzuchtige gedrag dat ons, als we het niet stopzetten, veroordeelt tot de dodelijke fataliteit van de klimaatverandering. Wat er echt in vraag moet worden gesteld, is het productiemodel dat al decennia lang de natuur vernietigt en het klimaat verandert. Milieuactivisten waarschuwen al tientallen jaren dat de menselijke vernietiging van de biodiversiteit de objectieve voorwaarden schept voor het opduiken van nieuwe virussen en nieuwe ziekten.

“Ontbossing, de opening van nieuwe wegen, mijnbouw en jacht zijn activiteiten die rechtstreeks bijdragen aan het veroorzaken van verschillende epidemieën”, legt onder meer Alex Richter-Boix, doctor in de biologie en specialist in klimaatverandering uit.

Talloze virussen en andere ziekteverwekkers worden aangetroffen bij wilde dieren. Wanneer mensen door hun activiteiten in contact komen met wilde dieren, kunnen deze ziekteverwekkers verspringen, huisdieren en vee infecteren en van daaruit verder op mensen overgaan. Het kan ook rechtstreeks van wild dier naar de mens (…) Vleermuizen, primaten en zelfs slakken kunnen ziekten dragen die op een gegeven moment, wanneer we hun natuurlijke habitat veranderen, op mensen kunnen overspringen ”⁴⁰.

Miljoenen jaren lang hebben dieren in hun lichaam een grote diversiteit aan virussen opgeslagen, waartegen ze tijdens hun eeuwenlange samenleven, de nodige immuniteit wisten te ontwikkelen. Maar wanneer de mens een dier uit zijn natuurlijke omgeving wegrukt, wordt dat evenwicht verbroken. Een virus kan dan worden overgedragen op een andere diersoort waarmee het eerste dier nooit eerder contact heeft gehad.

De vernietiging van de habitats van wilde soorten en de invasie van stedelijke of industriële projecten in oerwoudgebieden creëerde een specifieke situatie, ideaal voor de versnelde mutatie van virussen. Dit is waarschijnlijk wat in Wuhan is gebeurd. Veel Chinese dierenorganisaties eisen reeds jaren een permanent verbod op handel en consumptie van wilde dieren om het bestaan van de soort te vrijwaren en vooral om voorspelbare epidemieën te vermijden⁴¹.

Europa en de VS negeerden al deze waarschuwingen en toen “de pandemie der pandemieën” er aan kwam, hadden hun regeringen geen voorzorgsmaatregelen genomen, hadden ze geen voorbereide strategie en geen enkel actieplan op korte, middellange of lange termijn. In Oost-Azië daarentegen waren de beheersmodellen tegen de pandemie veel succesvoller.

Dit was zeker het geval in Zuid-Korea. Byung-Chul Han is een Zuid-Koreaanse intellectueel die in Berlijn woont en zeer bedreven is in dataïsme (de filosofie die de opkomst van Big Data en de totaal vrije verspreiding van informatie als een hogere waarde ziet, nvdr). In een van de meest becommentarieerde artikelen over deze crisis⁴² prees hij de “digitale biopolitiek” die de Zuid-Koreaanse regering had geïmplementeerd.

Hij bevestigde dat de Aziatische landen die met deze pandemie werden geconfronteerd adequater reageerden dan het Westen, omdat ze voluit vertrouwden op nieuwe technologieën, big data en algoritmen. Hij minimaliseerde het risico op inbreuken tegen de privacy: “Kritisch bewustzijn tegenover digitale bewaking”, gaf Byung-Chul Han toe, “is praktisch gezien onbestaande in Azië”⁴³.

 

Dit is het eerste deel van het essay van Ignacio Ramonet. Het tweede deel vind je hier, het derde hier.

Het artikel La pandemia y el sistema-mundo  werd gepubliceerd op 25 april 2020 in Le Monde diplomatique en español, Le Monde diplomatique Edición Cono Sur El Diplo, Le Monde diplomatique Edición Chilena, NODAL, La Jornada, Cubadebate en Mémoire des luttes. Vertaling door Lode Vanoost, met hulp van Marc Vandepitte en Christophe Callewaert.

 

Dankwoord van de auteur

Mijn meest uitbundige erkenning gaat uit naar mijn vrienden Bernard Cassen, Lydia Castro, Camilo Pérez Casal, Miguel Mejía, Ferran Montesa, Marisa Ros en Sandra Sarmiento. Zij hadden de enorme lieftalligheid om mijn tekst te herlezen en op zeer korte tijd te midden van de turbulentie van deze wereldwijde quarantaine te corrigeren, te wijzigen en een hele reeks originele suggesties te doen. Daarmee kon ik het manuscript verrijken en, volgens mij, aanzienlijk verbeteren. Dank daarvoor.

Ignacio Ramonet, Havana, Cuba, 22 april 2020

 

Notes: