Op 17 januari 2021 laat deze zorgverstrekster zich vaccineren door een collega met het Sinovac-vaccin, dat in het eigen Braziliaans onderzoeksinstituut Bantantan werd ontwikkeld. Foto Governo de estado de São Paulo/CC BY AS 2:0
Opinie - Ignacio Ramonet

Essay van Ignacio Ramonet: Pandemie en het wereldsysteem (deel 3)

In dit derde deel van drie beschrijft Spaans-Frans journalist Ignacio Ramonet het economisch bloedbad dat de wereldbevolking te wachten staat als er geen drastische ommezwaai komt in het economisch systeem van ongebreideld neoliberaal kapitalisme. De totale afwezigheid van verantwoord leiderschap net op dit ogenblik is rampzalig, met Trump en Bolsonaro als meest extreme voorbeelden. Wat de wereld nodig heeft is een authentieke revolutie weg van het vernietigende egoïsme, naar een maatschappij waar welzijn en solidariteit de enige drijvende waarden zijn.

vrijdag 19 juni 2020 11:00
Spread the love

Een ander communicatieve consequentie: met meer dan de helft van de mensheid wekenlang opgesloten in eigen huis, heeft de digitale apotheose zijn onoverkomelijke hoogtepunt bereikt. Het internet en zijn vele verschijningsvormen (communicatief, afleidend of commercieel) zijn nog nooit zo opportuun en meer doordringend geweest.

In deze context hebben sociale netwerken en diensten voor mobiele berichten en microblogs – Twitter, Mastodon101, Facebook, WhatsApp, Messenger, Instagram102, YouTube, LinkedIn, Reddit, Snapchat, Amino, Signal, Telegram, WeChat, WT:Social103, etc. – zichzelf definitief gevestigd als de dominante informatie- en desinformatiemiddelen. Ze zijn ook virale bronnen voor afleiding geworden, omdat, ondanks de gruwel van deze gezondheidscrisis, humor en lach, zoals zo vaak het geval is in dergelijke omstandigheden, absolute protagonisten waren op de sociale media, een geprivilegieerde link met de buitenwereld en met familie en vrienden.

We brengen meer uren dan ooit door voor onze digitale schermen: gsm, computer, tablet of slimme televisie104. Alles consumeren we: informatie, series, films, memes, liedjes, foto’s, telewerken, vragen en administratieve procedures, online lessen, videogesprekken, videoconferenties, chatten, consolegames, berichten. De dagelijkse tijdsbesteding op internet is explosief gestegen105. In Spanje bijvoorbeeld, groeide het internetverkeer sinds 14 maart, toen de alarmtoestand en het sociale isolement werden uitgeroepen, met 80 procent106. Deze sterke stijging is vooral te wijten aan het uitzonderlijke verbruik van videostreaming, niet alleen van video-on-demand-diensten, maar vooral van het meest karakteristieke communicatiefenomeen van deze tijd: videogesprekken via Skype, WhatsApp, Webex, Houseparty107 en Zoom.

Het was tot recent nog niet zo geweten maar de Zoom-app voor videobellen heeft de afgelopen twee maanden een groei gekend die nooit gezien was in de geschiedenis van het internet. Sinds de pandemie begon, is het de meest gedownloade app op iPhone. Afgelopen maart bedroeg de dagelijkse gebruikstoename 535 procent. Het wordt door wereldleiders gebruikt voor hun videoconferenties, door bedrijven om telewerken te organiseren, door universiteiten om online cursussen aan te bieden, door muzikanten en zangers om hun coronaclips als ‘groep’ te creëren, door vrienden en families om virtueel samen te zijn tijdens de zelfisolatie.

Deze cijfers zijn adembenemend. Zoom is sinds eind 2019 uitgegroeid van 10 miljoen actieve gebruikers tot eind maart meer dan 200 miljoen. Om een idee te krijgen van wat dit betekent, onthou dat Instagram meer dan drie jaar nodig had om dat aantal volgers te bereiken. Voor het coronavirus zich verspreidde, kostten de aandelen van Zoom 70 dollar. Afgelopen 23 maart waren ze 160 dollar waard, een totale kapitalisatie van meer dan 44 miljard dollar. Het virus is wereldwijd, maar de effecten ervan zijn blijkbaar niet dezelfde voor iedereen. Vooral voor Eric Yuan, Zoom’s belangrijkste aandeelhouder, die nu op de lijst staat van ‘rijkste mensen ter wereld’ met een geschat fortuin van 5,5 miljard dollar108.

Een andere “winnaar” van deze crisis is de onder tieners zeer populaire app TikTok die eveneens een fenomenale toename van gebruikers registreert. TikTok werd gemaakt door het Chinese technologiebedrijf ByteDance en is een app voor sociale media gelijkaardig aan Likee of MadLipz, waarmee je korte video’s kan opnemen, bewerken en delen – van 15 tot 60 seconden – in een lus (dat wil zeggen, herhaald in een lus zoals met GIF’s109) met de mogelijkheid om muzikale achtergronden, geluidseffecten en filters of visuele effecten toe te voegen.

De wereldwijde quarantaine bedreigt over de hele planeet het economische voortbestaan van talloze amusements-, cultuur- en recreatiebedrijven (theaters, musea, boekhandels, bioscopen, stadions, concertzalen, enz.). Daarentegen ervaren digitale mastodonten als Google, Amazon, Facebook of Netflix, die de markt al domineerden, een groots moment van commercieel succes110. Door de enorme injectie van geld en vooral de big data die ze verzamelen, kunnen ze hun controle over de algoritmische intelligentie exponentieel ontwikkelen111 en de wereld van digitale communicatie verder domineren.

Deze gigantische technologische platforms zijn in economisch opzicht de absolute winnaars van dit tragische moment in de geschiedenis. Dit bevestigt dat in het kapitalisme, na het tijdperk van kolen en staal, van spoor en elektriciteit en dat van olie, het nu tijd is voor data, de nieuwe dominante grondstof in het postpandemische tijdperk. Welkom in het digitaal kapitalisme.

Economie: een bloedbad

Voor het overige gaat het slecht met het kapitalisme, omdat het vooruitzicht van een ongeëvenaarde economische ramp zonder voorgaande opdoemt112. De economie van de hele planeet is nog nooit vertraagd. De gebieden die tot nu toe het meest door COVID-19 werden getroffen, zijn China en Oost-Azië, Europa en de VS, dat wil zeggen de centrale driehoek van de wereldontwikkeling.

Miljoenen bedrijven, groot en klein, zitten in een crisis, zijn gesloten, staan op de rand van het faillissement113. Honderden miljoen werknemers hebben hun baan geheel of gedeeltelijk verloren114. Zoals bij zoveel eerdere gelegenheden, zullen de laagstbetaalde loontrekkenden en kleine bedrijven de hoogste prijs betalen. Vijfhonderd miljoen mensen zouden terug in de armoede kunnen worden gesleurd115.

Deze wereldwijde economische crisis is ongekend en zal dieper en duurder zijn dan die van 1929. Ze overstijgt ook de financiële crisis van 2008 qua ernst. Deze pandemie veroorzaakt een algemene afwijzing van het chaotische hyperkapitalisme, waardoor obscene ongelijkheden ontstaan zoals de één procent van rijken in de wereld die meer bezit dan de resterende 99 procent116. Ook de andere excessen van de economische globalisering worden in twijfel getrokken.

De beurzen zijn, met ups en downs, gezonken117. “Dit is een echt bloedbad!”, riep de makelaar van een vermogensbeheerder118 wegens de historische verliezen van zijn investeerders. De olieprijzen zijn tot onbekende dieptes gedaald119. Recent op 20 april kostte het referentie-olievat West Texas Intermediate (WTI) op de grondstoffenmarkt in Chicago min 37 dollar!120. Jawel, min 37 dollar, wat betekent dat de verkoper de koper 37 dollar geeft om zijn vat olie mee te nemen … Een schipbreuk die nog nooit in de geschiedenis is gezien.

Voor olie-importerende landen is dit goed nieuws: China, Japan, Duitsland, Frankrijk, Zuid-Korea, maar het is rampzalig voor uitvoerende en dichtbevolkte staten: Rusland, Nigeria, Mexico, Venezuela. Nog een negatief gevolg: dergelijke goedkope olie kan de noodzakelijke ecologische transitie vertragen omdat ze automatisch de prijs van alternatieve energie duurder maakt (zon, wind, biomassa, enz.). De wereldeconomie betreedt volledig onbekend terrein121.

Niemand heeft een precies idee van de afmetingen van deze ramp. Henry Kissinger zei: “De huidige economische crisis is van een ongekende complexiteit. De inkrimping die door het coronavirus wordt ontketend, is vanwege zijn hoge snelheid en wereldwijde omvang anders dan alles wat we voorheen in de geschiedenis hebben gekend”122.

Zo heeft de EU aanvankelijk een plan van 25 miljard euro voorgesteld om de lidstaten te helpen. Vervolgens sprak de Europese Centrale Bank over 750 miljard! Zo een gigantische bedragen geven een idee van de omvang van de verwarring. Naar schatting zou het bruto binnenlands product van ontwikkelde landen met 10 procent kunnen instorten, veel meer dan in de crisis van 1929. Dit is een meedogenloze schok.

Koortsachtig en gevangen in paniek beoefenen de regeringen nu een soort ‘oorlogskeynesianisme’ uit. Ze moeten werknemers, boeren, gezinnen en bedrijven helpen. En ze maken dringend astronomische bedragen vrij voor injectie in de financiële circuits om de implosie van het economische systeem te voorkomen123 en om zoveel mogelijk te voorkomen dat het coronavirus uiteindelijk eerder armoede dan dood veroorzaakt.

We kunnen ons de kostprijs niet inbeelden. Wat alles verzwaart is dat de staat enorme belastinginkomsten verliest. Het tekort zal galactisch zijn. Op niveau van de eurozone bijvoorbeeld, zal volgens Frans econoom Jacques Sapir het tekort eind 2020 1500 miljard euro124 bedragen. Dit is nooit eerder gezien. Wat Groot-Brittannië betreft – dat niet langer in de EU – zal de Bank of England het probleem eenvoudigweg oplossen door geld te drukken.

Italië, Spanje, noch Frankrijk kunnen dit doen omdat ze meer liquiditeiten nodig hebben en reeds een enorm hoge schuldenlast torsen. In deze drie landen zal de exit uit de EU of uit de eurozone sterk overwogen worden, omdat Duitsland, Oostenrijk, Finland en Nederland wekenlang weigerden kredieten toe te staan zonder voorwaarden (de beroemde “coronabonds”), terwijl de problemen van de stelsels voor gezondheidszorg in Italië, Spanje en Frankrijk net een direct gevolg zijn van het bezuinigingsbeleid en de besparingen op openbare diensten die net door deze vier “spaarzame” partners in het noorden werden geëist.

Bedenk dat, voordat Zuid-Europa het epicentrum werd van de huidige pandemie, die landen reeds het epicentrum waren van het meest sadistische125 bezuinigingsbeleid sinds de financiële crisis van 2008. Het ene leidde tot het andere.

Als beschermende unie heeft Europa gefaald. De gemeenschapsclub kon niet gezamenlijk en multilateraal reageren op het menselijke en sociale drama dat het Oude Continent overkomt. Mensen – en dan vooral de familie en vrienden van duizenden en duizenden overledenen – zullen dit niet vergeten.

“Dit is een economisch model doordrenkt van bloed”, zegt Naomi Klein. En nu beginnen mensen dat door te hebben, omdat ze de tv aanzetten en zien dat de commentatoren en politici hen vertellen dat ze misschien hun grootouders moeten opofferen zodat de aandelenkoersen terug kunnen stijgen. Mensen vragen zich dan af: wat voor soort systeem is dit?126.

Op een zo tragisch en delicaat moment – met de eerste afscheiding in de Europese Unie (de Brexit van Groot-Brittannië) die zojuist op 31 januari werkelijkheid werd – en geconfronteerd met een dergelijke cruciale gezondheidsuitdaging, heeft de Europese droom niet gewerkt. En dit was waarschijnlijk de laatste kans. Welk lot wacht, na de pandemie, die niet-ondersteunende EU met haar meest kwetsbare partners, die van binnenuit worden opgegeten door populisten en rechtsextremisten?

Wereldkaart met positie van alle olietankers die voor het ogenblik stil liggen. Foto: twitter @Gianni45613594

De internationale handel is gedaald tot het niveau van een eeuw geleden127. De grondstofprijzen zijn ingestort, niet alleen aardolie, maar ook koper, nikkel, katoen, cacao, palmolie, etc. Voor de economieën van de exporterende landen in het Zuiden – waar tweederde van de inwoners van de planeet leeft – is dit rampzalig.

Aan de ineenstorting van de uitvoer moeten we ook nog dit toevoegen: het stilvallen van de toeristische consumptie en de drastische daling van de overdrachten door migranten die getroffen worden door het wijdverbreide verlies van werkgelegenheid in rijke landen die verlamd zijn door deze plaag. Met andere woorden, de drie belangrijkste hulpbronnen van de landen van het Zuiden stagneren fataal. Miljoenen mensen die er de afgelopen decennia in waren geslaagd een beginnende planetaire ‘middenklasse’ te vormen, dreigen nu in bittere armoede te vervallen.

Maar in deze ontmoedigende context is het kapitaal ook massaal gevlucht uit de ontwikkelingslanden. Naar schatting zijn vanaf 21 februari 2020, de datum van de eerste dode in Italië door COVID-19, tot eind maart, ongeveer 59 miljard dollar gevlucht uit deze landen128. Het resultaat is dat veel nationale munten zijn gekelderd: de Mexicaanse peso verloor 25 procent van zijn waarde ten opzichte van de dollar; de Braziliaanse real en de Zuid-Afrikaanse rand 20 procent. En alle invoer in die landen wordt nu duurder.

In een zo sombere context is het meest waarschijnlijke scenario dat, eenmaal de pandemie voorbij is, meerdere van deze staten, verzwakt, failliet en bedolven onder schulden, sterke sociale schokken zullen ondergaan. Er kunnen daar ook bloedbaden uit volgen. We zullen waarschijnlijk in bepaalde regio’s getuige zijn van een wanhopige stormloop van wilde emigratie naar het noorden, waar de landen net dan de pijnlijke gevolgen van de ergste crisis in hun geschiedenis moeten aanpakken. Onnodig te vermelden dat deze nieuwe immigranten de zondebokken zullen zijn en allesbehalve goed zullen worden ontvangen. Zo zullen xenofobie en haat van opkomende rechtse groepen in zowel Europa als de VS toenemen. De geschiedenis leert ons dat rampen het chauvinisme en racisme aanwakkeren

Om dergelijke nachtmerriescenario’s te voorkomen, gaan veel stemmen op die meerdere dringende schikkingen vragen, waaronder de kwijtschelding van schulden van ontwikkelingslanden, die reeds voor de crisis al een zeer hoge buitenlandse schuld hadden. Zij moesten tussen nu en eind 2021 volgens de VN reeds ongeveer 2,7 miljard dollar rente betalen op hun uitstaande schulden129.

Talrijke persoonlijkheden en instellingen eisen een moratorium op de verdere afbetaling van de schulden voor de hardst getroffen landen. Paus Franciscus heeft gesteld dat “gelet op de omstandigheden, alle landen in de grote behoeften van het moment moeten voorzien. Daarom moeten de schulden, die op de begrotingen van de armsten drukken, worden verlaagd of zelfs kwijtgescholden”130. Tevens wordt in deze kritieke context de opheffing geëist van de onrechtvaardige eenzijdige dwangmaatregelen tegen Cuba, Venezuela, Iran, Nicaragua en Syrië door de VS.

Deglobaliseren?

De pandemie dwingt ons ook vragen te stellen bij dit dominante economisch-commerciële model. Al veertig jaar heeft de neoliberale globalisering uitwisselingen gestimuleerd en transnationale toeleveringsketens ontwikkeld. Deze gezondheidscrisis heeft aangetoond dat de logistieke aanvoerlijnen te lang en te kwetsbaar zijn en dat, in een noodsituatie zoals nu, externe producenten niet in staat zijn adequaat op de noodsituatie te reageren. Dit alles heeft aangetoond dat de soevereiniteit van staten in veel gevallen zeer relatief is.

Door het neoliberale ideologische extremisme is de wereld ongetwijfeld te ver gegaan in de delokalisatie van zijn productie, in de de-industrialisering en in de doctrine van “zero stockage “. Nu, in een situatie van leven en dood, ontdekken veel samenlevingen tot hun verbijstering dat wij voor sommige onmisbare voorraden – antibiotica, testkits, maskers, handschoenen, ademhalingstoestellen, enz. – afhankelijk zijn van fabrikanten aan de andere kant van de wereld en dat wij in onze eigen landen nog weinig zelf produceren. De “mondmaskeroorlog” laat een zeer pijnlijke indruk van machteloosheid achter.

Sinds de financiële crisis van 2008 uiten rechtse nationalistische en populistische groepen – waartoe bijvoorbeeld de kiezers van Donald Trump, Boris Johnson, Viktor Orbán en Jair Bolsonaro horen – hun afkeer van deze economische globalisering. Aan de andere kant bekritiseren andersglobalistische militanten vanuit linkse humanistische standpunten sinds eind jaren 1990 ook sterk deze eco-roofzuchtige financiële globalisering en roepen ze op tot ‘een andere mogelijke wereld’.

Deze twee reeds aanzienlijke krachten zullen nu het gezelschap krijgen van massa’s mensen die ontevreden zijn over de afhankelijkheid van hun land nu de catastrofe van COVID-19 toeslaat. Het gevoel heerst dat veel regeringen met de globalisering de fundamentele aspecten van hun soevereiniteit, onafhankelijkheid en veiligheid, hebben opgegeven.

De druk tot antiglobalisering zal na de pandemie enorm worden. In veel hoofdsteden wordt het principe van een op import gebaseerde economie al in twijfel getrokken. Diverse industriële sectoren zullen ongetwijfeld worden gerepatrieerd en verplaatst. Het idee van planeconomieën keert ook terug. Beroep doen op een dosis protectionisme leidt niet meer tot geschandaliseerde reacties. Frans president Emmanuel Macron, zelf een voormalig bankier, heeft eindelijk toegegeven dat “onze wereld ongetwijfeld zal fragmenteren”, maar dat het essentieel is “om de Franse landbouw-, gezondheids-, industriële en technologische onafhankelijkheid te herstellen. We zullen een langetermijnstrategie moeten ontwikkelen met de mogelijkheid van langetermijnplanning”131.

In plaats van volkeren te verenigen en wederzijds begrip aan te moedigen, heeft globalisering egoïsme, breuklijnen en ultra-nationalisme bevorderd. De wijdverbreide sluiting van grenzen en nationale terugtrekking, in naam van de bescherming tegen COVID-19, versterken de eenzijdige en nationalistische tendensen die in het Witte Huis worden aangewakkerd door Donald Trump en om uiteenlopende redenen worden gesteund in andere hoofdsteden als Londen, Boedapest, Brasilia, Manilla, etc.

Sinds de hervormingen die Deng-Tsiao Ping in 1979 heeft ingezet, is China ongetwijfeld de grootmacht die het meest kon profiteren van de economische globalisering. Het land is veranderd in de “fabriek van de wereld”, de enige supermacht die vandaag in staat is tegengewicht te bieden aan de VS op het wereldtoneel. Samen met de EU, Japan en Zuid-Korea blijft Beijing een van de grootste voorstanders van globalisering, vooral sinds zijn toetreding in 2001 tot de Wereldhandelsorganisatie (WTO).

De Chinese overheid is overtuigd dat antiglobalisering niets oplost en dat protectionisme een doodlopende weg is, omdat dan uiteindelijk niemand nog kan exporteren en iedereen wordt geblokkeerd. Dat heeft president Xi Jinping verklaard in de volgende woorden: “De oceaan van de wereldeconomie opsplitsen in een reeks kleine goed van elkaar gescheiden meren is niet alleen onmogelijk, maar druist ook in tegen het tij van de geschiedenis”132.

Neoliberale hyperglobalisatie lijkt in ieder geval ernstig gewond en het is niet onredelijk om zijn verzwakking te voorspellen133. Zelfs de continuïteit van het kapitalisme zelf in zijn ultra-liberale vorm wordt in twijfel getrokken134. De noodzaak van een kolossaal globaal Marshallplan wordt ook ingeroepen. In ieder geval zal deze tragedie in de COVID-19 naties ongetwijfeld naar een nieuwe economische wereldorde leiden.

Leiderschap

De meeste regeringen hebben teleurgesteld. In een goed beschermde vredestijd zijn ze er niet in geslaagd deze enorme uitdaging aan te gaan. Ze verzaakten zelfs aan een van hun belangrijkste grondwettelijke verplichtingen: hun verantwoordelijkheid om de bevolking te beschermen. Er zijn voorbeelden in overvloed genoeg van leiders als Boris Johnson, premier van Groot-Brittannië, die, voordat hij besmet raakte en in het ziekenhuis werd opgenomen, deze dreiging minimaliseerde.

Johnson koos aanvankelijk voor de theorie van “kudde-immuniteit”, waardoor hij toeliet dat de Britse bevolking massaal besmet raakt. Uitgaande van het idee dat als 60 tot 70 procent van de bevolking besmet raakte, dat zou werken als een firewall en de verspreiding van het virus zou stoppen, tot hij begreep dat als “slechts” 3 procent van de bevolking komt te sterven, dit voor Groot-Brittannië ongeveer twee miljoen doden zou betekenen. Andere leiders, zoals Jair Bolsonaro, president van Brazilië, blijven een houding aannemen van totale ontkenning met lacherige commentaren over deze pandemiemoordenaar als “een griepje zonder betekenis”. Misschien dat, eenmaal het coronavirus verslagen wordt, sommige verantwoordelijken ter verantwoording zullen worden geroepen voor een rechtbank zoals het Neurenberg-tribunaal.

Veel leiders hebben gefocust op lokale, nationale reacties en de onafhankelijke beheersing van de pandemie, zonder enige echte internationale coördinatie, wanneer het toch duidelijk is dat geen enkel land, hoe machtig ook, deze pandemie kan overwinnen met uitsluitend lokale inspanningen. De grootmachten zijn niet in staat gebleken zich op mondiaal niveau te coördineren (wat een ramp trouwens voor de VN-Veiligheidsraad!) om een wereldomvattend gemeenschappelijk front te vormen en samen te werken voor het zoeken naar een uitweg en collectieve oplossingen voor de crisis. Geen enkele stem – zelfs niet die van de VN-secretaris-generaal, de Dalai Lama, de Nobelprijswinnaars of de paus – is er in geslaagd zich boven het algemene rumoer van angst en woede te laten horen over deze ongekende ramp.

Als het waar zou zijn dat in slechte tijden grote historische leiders opkomen, wordt dit pandemische moment van stress, verwarring en gebrek aan controle eerder gekenmerkt door de afwezigheid van grote leiders aan het hoofd van de belangrijkste westerse machten. Deze grootschalige ontruiming heeft de moed van sommigen onder hen getest135, zoals die van Donald Trump, die voor zijn waardeloze management de onderscheiding ‘slechtste Amerikaanse president aller tijden’ heeft verdiend136. Voor hem en voor een paar anderen heeft het nieuwe coronavirus als een soort Peter Principe gefungeerd, ze van hun maskers ontdaan, hun bedrog137 en hun overduidelijke mate van incompetentie blootgelegd (het Peter Principe – naar de bedenker Laurence Peter – is een theorie die stelt dat in grote organisaties, bedrijven, overheidsdiensten dat iedereen promotie maakt tot het niveau dat hij/zij niet meer aankan, waarna de betrokkene incompetent op dit niveau blijft steken en zo de efficiëntie van de organisatie ondermijnt, nvdr.).

In dit vluchtige scenario hebben andere leiders daarentegen wel langetermijnvisie getoond, met hun anticipatie op de feiten en hun beslissingen om snel te handelen. Twee daarvan zijn vrouwen en beide zijn progressief: de IJslandse eerste minister Katrin Jakobsdottir is een feministe en milieuactiviste van de Groene Partij en de Nieuw-Zeelandse eerste minister Jacinda Ardern is leider van de Labour-partij.

IJsland heeft een strategie in de wereld gevolgd die uniek is in de wereld, met massale gratis COVID-19-tests voor de hele bevolking. Toen afgelopen februari het eerste geval van coronavirus werd ontdekt, testte het land reeds weken om de kiem te detecteren bij toeristen of IJslanders die naar huis terugkeerden. Katrin Jakobsdottir en haar regering vroegen iedereen die IJsland binnenkwam zich te melden bij gezondheidscentra om te worden getest, zelfs als ze geen symptomen hadden. Die proactieve methode om SARS-CoV-2 te identificeren, zelfs voordat een eerste geval zich voordeed, was bepalend138.

In Nieuw-Zeeland nam Jacinta Ardern eveneens zeer snel veel agressievere beslissingen dan in andere ontwikkelde landen, zoals de lockdown van de hele bevolking gedurende een maand en de volledige sluiting van de buitengrenzen van de twee eilanden. Haar doel was de “eliminatie” van de ziekte na te streven, in plaats van de “verzachtingsmethode” die in veel andere landen werd toegepast. Haar idee was de curve te vernietigen, niet ze afvlakken139.

IJsland en Nieuw-Zeeland worden samen met Zuid-Korea door veel experts beschouwd als de drie landen die de pandemie het best hebben doorstaan. We moeten daar echter het geval van Venezuela aan toevoegen. Hoewel de reguliere internationale media dit weigeren toe te geven, was president Nicolás Maduro in Zuid-Amerika de eerste leider die begreep hoe hij drastisch moest optreden tegen deze ziekteverwekker140.

Dankzij een batterij aan maatregelen (lockdown, grenssluitingen, huis-aan-huis vrijwilligersonderzoek, ziekenhuisopname van alle positieve gevallen) die zijn regering nam – ondanks de illegale economische, financiële en commerciële blokkade en militaire bedreiging door de VS141 – heeft Venezuela de fouten van Italië, Spanje of de Verenigde Staten kunnen voorkomen en honderden levens gered142. De ‘Venezuela-methode’ is een van de meest effectieve ter wereld gebleken. De WHO erkende dat het aantal besmette patiënten in Venezuela143 lager is dan in Brazilië, Chili, Ecuador, Peru, Mexico, Panama, de Dominicaanse Republiek, Colombia, Argentinië, Costa Rica, Uruguay, Honduras en Bolivia.

Wat leiderschap betreft, is er een controverse ontstaan over welk type leiders deze pandemie het beste hebben doorstaan, of het nu gaat om democratische of ‘autoritaire’ regeringen. Dit is echter een vals debat. In de hitte van de strijd tegen het virus, terwijl massa’s patiënten de ziekenhuizen overspoelden en de begrafenissector instortte door de overlast aan dode slachtoffers, stonden alle heersers met de handen in het haar deze virale aanval af te wachten. Ze namen dagelijks in de media de leiding in van het offensief tegen de dodelijke vijand, als opperbevelhebbers die de eindstrijd inzetten. Nergens was er een ‘democratisch moment’, maar wel een moment van resolute vastberadenheid en de publieke opinie was daar zeer verheugd over.

Kan hieruit worden afgeleid dat het post-pandemische tijdperk noodzakelijkerwijs de overwinning van autoritarisme in de wereld zal betekenen? Dat is niet zeker. Veel autoritaire leiders hebben traag en onhandig gereageerd op het coronavirus, misleidden, verborgen informatie of logen: onder meer Donald Trump in de VS, Viktor Orbán in Hongarije, Jair Bolsonaro in Brazilië, Rodrigo Duterte in de Filippijnen, Narendra Modi in India, Jeanine Áñez in Bolivia, enz.

In ieder geval kon de nieuwe ziekteverwekker op planetaire schaal niet onmiddellijk worden ingeperkt en opgesloten in het gebied waar hij verscheen. En die eerste dagen van besluiteloosheid en verwarring waren doorslaggevend. Zo kon deze kiem uit zijn geboortegebied ontsnappen en met een ongewone snelheid de wereld veroveren. Zelfs de meest overtuigde adepten van theorieën van de totale ineenstorting dachten niet dat de hele mensheid in een zo korte tijd met een dergelijke kracht zou worden getroffen. Amper vier maanden zijn verstreken sinds het moment (december 2019) dat de eerste gevallen van deze nieuwe infectieuze longontsteking in Wuhan werden geïdentificeerd. En in die korte tijd heeft deze pest een complete systeemcrisis veroorzaakt en een fundamentele vraagstelling over de betekenis van de menselijke beschaving.

De rampspoed die we nu beleven heeft onze maatschappijen al grondig veranderd. Allerlei soorten verstoringen, die enkele weken geleden nog ondenkbaar waren, deden zich voor in meerdere aspecten van het sociale leven, in interpersoonlijke relaties, in de politiek, de economie, gezondheidssystemen, de rol van de staat, technologieën, communicatie, internationale betrekkingen.

Tientallen staten – zelfs binnen de EU – hebben hun grenzen op één dag tijd afgesloten of gemilitariseerd. Talrijke landen en honderden steden hebben voor het eerst de avondklok in vredestijd ingevoerd. Miljoenen mensen hebben hun bewegingsvrijheid opgegeven. Het democratisch leven werd volledig ontwricht. Tientallen verkiezingsprocessen werden uitgesteld of opgeschort. Zelfs de sterkste strijdkrachten ontsnapten niet aan besmetting. Ze trekken strijdende soldaten terug144, zenden hun schepen terug en bekennen dat ze niet meer functioneren in deze vreemde oorlog tegen een onzichtbare vijand145.

De belangrijkste luchtvaartmaatschappijen hebben al hun vluchten afgelast en honderdduizenden reizigers zijn gestrand in de vier uithoeken van de planeet146. De belangrijkste sportcompetities – waaronder de Olympische Spelen, de UEFA Champions League, de Tour de France – werden opgeschort of uitgesteld. De helft van de mensheid draagt nu een beschermingsmasker, terwijl de andere helft dat ook wil … maar er geen kan verkrijgen.

Hoe zal de planeet eruit zien wanneer deze pandemie eindigt? De wereld zal stemmen met autoriteit nodig hebben, met charisma en symbolische kracht, die het gemeenschappelijke juiste pad tonen om een nieuwe fase aan te vatten, zoals na de Tweede Wereldoorlog. De VN moet hervormen en nieuwe landen als permanente leden van de VN-Veiligheidsraad toelaten, zoals India, Nigeria, Egypte, Brazilië en Mexico, landen die meer representatief zijn voor de realiteit van de hedendaagse wereld.

Met het rampzalig falen van het Amerikaanse leiderschap opent zich een gevaarlijk machtsvacuüm. Een gevaarlijke Game of Thrones wordt gelanceerd. Zoals we al hebben gesteld, is het de EU ook slecht vergaan door haar teleurstellende gebrek aan samenhang tijdens de pandemie. China en Rusland hebben daarentegen hebben hun internationale rol verstevigd en veel landen geholpen die overweldigd werden door de ineenstorting van hun gezondheidssysteem. Ze hebben zelfs de VS geholpen!

We hebben ongebruikelijke beelden gezien: Russische militaire vliegtuigen landen in Italië, bieden dokters aan en verdelen gezondheidsvoorraden. China heeft miljoenen testkits, gezichtsmaskers, ademhalingsapparaten, veiligheidsbrillen en allerlei andere gezondheidslogistiek aan honderden landen geschonken. “We zijn golven van dezelfde zee, bladeren van dezelfde boom, bloemen uit dezelfde tuin”, stond prachtig geschreven op de containers die China aan een groot deel van de wereld heeft aanbood. De internationale invloed van Beijing is gegroeid.

De toekomst

Alle landen van de planeet werden tegelijkertijd en voor het eerst geconfronteerd met de aanval van een soort buitenaards wezen. Deze pandemie gaat nog lang door. Het is zelfs mogelijk dat het virus na mutatie nog terugkeert, misschien volgende winter al. Gezien de enorme omvang van wat er gebeurt, komen er veranderingen aan. Toch weet niemand wat de mogelijke scenario’s zullen zijn. De onzekerheden zijn overweldigend talrijk, maar het is duidelijk dat dit een moment van ingrijpende transformatie kan worden.

Dingen kunnen niet doorgaan zoals ze waren. Een groot deel van de mensheid kan niet blijven leven in een wereld die zo onrechtvaardig, zo ongelijk en zo belust op ecocide is. Zoals een van de memes die het meest in omloop is gekomen tijdens de quarantaine: “We willen niet terug naar normaal, omdat normaliteit het probleem is.” ‘Normaliteit’ bracht ons de pandemie … [link]

Deze traumatische ervaring moet de aanleiding zijn om het sociale contract te herformuleren en naar een hoger niveau van gemeenschapssolidariteit en sociale integratie te streven. Wereldwijd roepen talrijke stemmen nu op tot meer herverdeling, meer feministische economische en politieke instellingen en meer zorg voor de sociaal gemarginaliseerde, gediscrimineerde minderheden, voor de armen en ouderen. Elke postpandemische reactie moet, zoals Edgar Morin suggereert, gebaseerd zijn op “de principes van een werkelijk regeneratieve economie, gebaseerd op zorg en herstel”.

Het concept van ‘nationale veiligheid’ moet vanaf nu de herverdeling van rijkdom bevatten, een eerlijker belastingstelsel om obscene ongelijkheden te verminderen en de consolidering van de sociale verzorgingsstaat. Men wil naar een of andere vorm van socialisme evolueren. Wereldwijd wordt het dringend noodzakelijk om een basisinkomen te creëren dat alle burgers bescherming biedt in tijden van crisis én in gewone tijden.

Gezondheidsstelsels moeten overal openbaar en universeel worden. Beheer van ziekenhuizen als bedrijven heeft ertoe geleid dat patiënten als handelswaar worden behandeld. Het resultaat is zowel een menselijke als een gezondheidsramp. In ieder geval is er unanimiteit over de eis dat een COVID-19-vaccin, eenmaal ontdekt, wordt beheerd als ‘mondiaal openbaar goed’ en dat het gratis en toegankelijk wordt voor de hele mensheid. Het nieuwe coronavirus heeft ons getoond dat, als het er echt op aankomt, dokters, verpleegsters en medisch personeel oneindig veel meer waard zijn dan makelaars of financiële speculanten.

Het zou verstandig zijn ook te anticiperen op de aanstormende klimaatcrisis, die ons even snel zou kunnen verrassen als SARS-CoV-2 deed. Stop het woeste consumentisme en maak een einde aan het idee van oneindige groei. Onze planeet kan er niet meer tegen en ligt op sterven. We sterven in elkaars armen. Het is absoluut noodzakelijk om de transitie naar schone energie te versnellen en haast te maken met de uitvoering van dat waar ecologen al zo lang om hebben gevraagd, een “Green New Deal”, een ambitieus Groen Akkoord van een nieuw wereldwijd economisch alternatief voor het roofzuchtig kapitalisme.

We moeten echter, zoals Naomi Klein ons waarschuwt, onmiddellijk vermijden dat de verdedigers van het bestaande systeem – de ultra-liberale regeringen, speculatieve fondsen, transnationale bedrijven, digitale mastodonten – met behulp van hun ‘schokkapitalisme’ hun dominantie consolideren en deze crisis manipuleren om nog meer ongelijkheden te creëren, meer uitbuiting, meer onrechtvaardigheid. Het is essentieel te voorkomen dat de pandemie wordt misbruikt om een Grote Wereldwijde Regressie te creëren die de democratische ruimte verkleint, ons ecosysteem nog meer vernietigt, de mensenrechten blijft schenden, de nieuwe kolonies van het Zuiden vernedert, migranten verdrijft en massale cyberbewaking normaliseert.

Op dit moment zitten hele samenlevingen geïsoleerd in hun huis, volgzaam, bang, gecontroleerd en stil. Wat gebeurt er als de lockdowns worden opgeheven? Waar zullen de steden over nadenken tijdens deze onuitgegeven sociale isolatie? Op welke verwijten zaten de mensen thuis te kauwen tegen sommige van hun bestuurders? Het is niet onwaarschijnlijk dat we hier of daar getuige zullen zijn van een of andere weerbarstige stormloop van verontwaardigde burgers – zéér verontwaardigde – tegen meerdere machtscentra op beschuldiging van wanbeheer van de pandemie.

Sommige leiders voelen de volkswoede al toenemen. Na jarenlang het neoliberale model te hebben aanvaard en verdedigd, worden ze zich bewust van de enorme systemische fouten van het neoliberalisme147, zowel politiek, sociaal als economisch, wetenschappelijk en administratief. Nu beloven deze politici hun burgers dat, wanneer de pandemie eenmaal is afgelopen, alles zal worden aangepast om een ‘rechtvaardige samenleving’ op te bouwen. Zij stellen een nieuw model voor dat beslist eerlijker, groener, feministischer, democratischer, socialer, minder ongelijk zal zijn. We kunnen er zeker van zijn dat ze onder druk van deze situatie hier oprecht over nadenken.

Het is daarentegen hoogst onwaarschijnlijk dat ze, eenmaal de plaag over is, nog altijd dergelijke doelstellingen gaan nastreven. Dat zou immers een authentieke revolutie zijn, maar een virus, hoe verontrustend ook, vervangt geen revolutie. We kunnen ons niet onschuldig gedragen. Maatschappelijke strijd zal onontbeerlijk blijven.

Zoals Brits historicus Neal Ascherson zegt: “Na de pandemie zal de nieuwe wereld niet magisch tevoorschijn komen. We zullen er voor moeten vechten ”148. Omdat de dominante machten, eenmaal hun paniek voorbij, hoezeer ze ook hebben gefaald, ernaar zullen streven terug de controle te veroveren149. Met meer geweld, indien mogelijk. Ze zullen proberen ons terug te brengen naar het oude ‘normale’. Met andere woorden: naar een permanente staat van ongelijkheid.

Laat ons nog even stilstaan bij wat gebeurde tijdens de pandemie van de “Kansas-griep” (die de verkeerde naam “Spaanse griep” kreeg) die zich tussen januari 1918 en december 1920 over de hele planeet verspreidde. Wie wist dat nog, op enkele historici na? We zijn het allemaal vergeten, hoewel die toen over ongeveer 500 miljoen mensen trof – een derde van de toenmalige mensheid – en meer dan vijftig miljoen besmette patiënten doodde…

En wat gebeurde er daarna? Hebben Europa en de VS toen een ‘rechtvaardige samenleving’ opgebouwd? Het antwoord is: neen. De beloften vervaagden. De meeste overlevenden van de dodelijke griep deden hun best het maar snel te vergeten. Een mantel van amnesie overdekte de herinnering. Mensen smeten zich in het leven met een ongebreidelde appetijt in wat de ‘roaring twenties’ werden. Het werd het tijdperk van jazz, tango, charleston, de triomf van Hollywood en de massacultuur, een kunstmatige en vervreemdende euforie die tien jaar later in elkaar zou klappen met de beurscrash van 1929 en de Grote Depressie …

Net op dat moment kwam in Italië een nieuwe doctrine aan de macht. Ze was voorbestemd voor succes. Haar naam: fascisme …

Zal de geschiedenis zich herhalen?

Dit is het derde deel van het essay van Ignacio Ramonet. Het eerste deel vind je hier, het tweede hier.

Dankwoord van de auteur

Mijn meest uitbundige erkenning gaat uit naar mijn vrienden Bernard Cassen, Lydia Castro, Camilo Pérez Casal, Miguel Mejía, Ferran Montesa, Marisa Ros en Sandra Sarmiento. Zij hadden de enorme lieftalligheid om mijn tekst te herlezen en op zeer korte tijd temidden van de turbulentie van deze wereldwijde quarantaine te corrigeren, te wijzigen en een hele reeks originele suggesties te doen. Daarmee kon ik het manuscript verrijken en, volgens mij, aanzienlijk verbeteren. Dank daarvoor.

Ignacio Ramonet, Havana, Cuba, 22 april 2020

 

Het artikel La pandemia y el sistema-mundo  werd gepubliceerd op 25 april 2020 in Le Monde diplomatique en español, Le Monde diplomatique Edición Cono Sur El Diplo, Le Monde diplomatique Edición Chilena, NODAL, La Jornada, Cubadebate en Mémoire des luttes. Vertaling door Lode Vanoost, met hulp van Marc Vandepitte en Christophe Callewaert.

 

Notes:

101 Rubén Velasco, “¿Cansado de Twitter ? Prueba estas redes sociales alternativas?”, Redes Zone, 7 januari 2018. https://www.redeszone.net/2018/01/07/alternativas-twitter/

102 Facebook, Messenger, Whatsapp en Instagram, “de vier meest gedownloade applicaties ter wereld in de afgelopen tien jaar“, behoren volgens “App Annie” tot de Facebook-groep van Mark Zuckerberg.

103 “Así es WT:Social, la red social ‘antiFacebook ‘ sin anuncios ni fake news creada por el fundador de Wikipedia”, BBC News Mundo, 20 november 2019.

104 La Vanguardia, Barcelona, 6 april 2020.

105 El Periódico, Barcelona, 19 maart 2020.

106 Cable Europapress, Madrid, 21 maart 2020.

107 De downloads van Houseparty zijn in de laatste week van maart 2020 735 keer gegroeid.

108 La Vanguardia, Barcelona, 11 april 2020.

109 Graphics Interchange Format (GIF).

110 Tijdens de pandemie heeft Netflix bijna 16 miljoen nieuwe gebruikers toegevoegd. Nu heeft het in totaal 183 miljoen. El País, Madrid, 21 april 2020.

111 Dominique Strauss-Kahn, “L’être, l’avoir et le pouvoir dans la crise”, Politique internationale, Parijs, 5 april 2020.

112 El País, Madrid, 12 april 2020.

113 Coronavirus: ‘Estamos frente a una crisis generalizada del capitalismo democrático mundial y del no democrático, como el de China’”, BBC News Mundo, Londres, 30 maart 2020.

114 Volgens de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) zijn 2,4 miljard werknemers getroffen door het stopzetten van de activiteiten op hun werk en hebben ongeveer 195 miljoen mensen hun baan verloren, Le Figaro, Parijs, 7 april 2020 .

115 “Oxfam: el Covid-19 podría llevar a 500 millones de personas a la pobreza”, France 24, París, 9 april 2020

116 La Vanguardia, Barcelona, ​​20 januari 2020.

117 L’Express, Parijs, 16 maart 2020.

118 The Wall Street Journal, New York, 27 februari 2020.

119 Les Echos, Parijs, 6 april 2020.

120 El País, Madrid, 21 april 2020.

121 El País, Madrid, 15 maart 2020.

122 Henry A. Kissinger: ‘The Coronavirus Pandemic Will Forever Alter the World Order’, The Wall Street Journal, New York, 3 april 2020.

123 “EE UU y Europa movilizan 6 billones de euros para combatir el impacto económico del virus”, Cinco Días, Madrid, 26 maart 2020.

125 Ignacio Ramonet, “Sadismo económico”, Le Monde diplomatique en español, Valencia (España), juli 2012.

127 Le Monde, Parijs, 8 april 2020.

129 El País, Madrid, 11 april 2020.

131 Le Monde, Parijs, 13 april 2020.

132  Intervention de S.E.M. l’Ambassadeur LU Shaye à la Rencontre des Entrepreneurs de France du MEDEF sur le thème « Les bienfaits et les méfaits de la mondialisation »

133 Marcelo Colussi, “Coronavirus, ¿fin de la globalización neoliberal ?”, Rebelión, Madrid, 8 febrero 2020; y John Gray, “Adiós globalización, empieza un mundo nuevo. O por qué esta crisis es un punto de inflexión en la historia”, El País, Madrid, 12 april 2020.

135 In Latijns-Amerika zouden we onder meer Jair Bolsonaro (Brazilië), Lenín Moreno (Ecuador), Iván Duque (Colombia) en Sebastián Piñera (Chili) kunnen vermelden.

136 Max Boot, “The worst President. Ever”, The Washington Post, 9 april 2020.

137 Abel Prieto, “El rey desnudo”, Granma, La Habana, 10 april 2020.

138 BBC News Mundo, Londen, 10 april 2020.

139 BBC News Mundo, Londen, 9 april 2020.

141 “Estados Unidos despliega buques frente a Venezuela”, Deutsche Welle, Berlín, 2 april 2020.

142 “Venezuela pionera en combatir el coronavirus en Suramérica”, TeleSur, Caracas, 22 maart 2020.

143 BBC News Mundo Londen, 9 april 2020.

144 “Francia retira a sus soldados de Irak por el coronavirus”, cable EFE, 26 maart 2020

145 William Serafino, “Coronavirus y tormenta política en el Pentágono: Las claves de una crisis inédita”, Cubadebate, La Habana, 14 april 2020.

146 BBC News Mundo, Londres, 6 maart 2020.

147 Atilio Borón, “La pandemia y el fin de la era neoliberal”, CLACSO, 3 april 2020.

148 Neal Ascherson, “After the crisis, a new world won’t emerge as if by magic. We will have to fight for it”, The Guardian, Londres, 19 april 2020.

149 Serge Halimi, “¡Ahora mismo!”, Le Monde diplomatique en español, Valencia (España), april 2020.

Creative Commons

take down
the paywall
steun ons nu!