De demonstraties tegen racisme verspreiden zich als een virus over de wereld. Ze dringen het coronanieuws naar de achtergrond, in de Verenigde Staten, maar ook in België of Nederland. Ondanks de coronadreiging komen wereldwijd vele tienduizenden mensen op straat: ‘Black lives matter’, maar ruimer gaat het om de strijd tegen racisme en etnisch profileren.
Maar net zoals het politiegeweld veel meer slachtoffers bij zwarte mensen en mensen met een migratie-achtergrond maakt, doet ook het coronavirus aan etnisch profileren. Steeds duidelijker wordt dat corona een ongelijkheidsvirus is. Naast de sociaal-economische ongelijkheid heeft ook etniciteit een invloed op besmettingskansen en ziekteverloop, leren we uit het buitenland. Het coronavirus blijkt allesbehalve kleurenblind. Hoog tijd dat ook in Nederland en België deze cijfers boven water komen.
Corona is een ongelijkheidsvirus. Hoogbejaarden zijn kwetsbaarder, net als mensen met onderliggende gezondheidsproblemen. Dat was direct duidelijk, en werd schrijnend toen de besmetting verpleeghuizen bereikte. De lockdownmaatregelen troffen mensen in armoede ook zwaarder. De wachtrijen bij voedselbedelingen groeien. Om de besmettingscurve te laten afvlakken, hebben we de armoedecurve drastisch doen stijgen.
Ook etnisch ongelijkheidsvirus
Maar er is een vorm van ongelijkheid, die in Nederland en België tot nu toe taboe blijft. Corona is allesbehalve kleurenblind: het is ook op etnisch vlak een ongelijkheidsvirus. In Engeland trok Sadiq Khan, burgemeester van Londen, al op 17 april aan de alarmbel in The Guardian. Hij wees er op dat ruim één derde van de covid-patiënten op intensieve zorg in het Verenigd Koninkrijk tot Aziatische of andere etnische minderheidsgroepen behoorde, waar deze slechts 14 procent van de Britse bevolking vertegenwoordigen.
Volgens Khan werken mensen met een etnische achtergrond vaker in frontlinieberoepen; meer dan bij ons houden ze de Britse gezondheidszorg overeind. Ze werken vaker in laagbetaalde contactberoepen en lopen zo meer risico op besmetting. Ook de slechtere leefomstandigheden spelen mee: etnische minderheden leven vaker in te volle woningen of met meerdere generaties onder een dak, met meer kans op besmetting en een hoger sterftecijfer tot gevolg. Begin mei bevestigden wetenschappelijke studies dat het sterfterisico van zwarte mensen in het Verenigd Koninkrijk tot vier maal hoger ligt dan dat van witte patiënten. Ook bij mensen van Aziatische origine en bij andere etnische minderheidsgroepen ligt het sterftecijfer significant hoger.
In mei bleek in Zweden dat het aantal besmettingen en doden veel hoger ligt in superdiverse wijken zoals Rinkeby-Kista in Stockholm. Ook hier werken inwoners vaker in laagbetaalde frontlinieberoepen: buschauffeurs, supermarktpersoneel, kappers, bewakingspersoneel of gezondheidswerkers. Vaak leven ze in kleine, overbewoonde panden, met minder kans op social distancing.
Eenzelfde verhaal in de Verenigde Staten, waar COVID-19 zwarte Amerikanen harder treft, door de ongelijke toegang tot de gezondheidszorg en hun levensomstandigheden, maar ook omdat onderliggende ziektes als astma en diabetes hen kwetsbaarder maken. Begin juni beslisten de Centers for Disease Control and Prevention in de Verenigde Staten om bij testen ook systematisch herkomst te registreren, om deze ongelijkheid op te sporen.
Wat met België en Nederland?
Corona is de eerste pandemie in een wereld die superdivers is geworden, met steden zoals Amsterdam en Rotterdam, of Brussel en Antwerpen waar de meerderheid van de inwoners wortels heeft in migratie. Die superdiverse steden zijn complex en meertalig, ook voor gezondheidszorg. Superdiverse steden herbergen ook mensen zonder papieren. Ondanks het recht op dringende medische hulp is hun toegang tot gezondheidszorg vaak problematisch.
Zeker in superdiverse steden is het dus een mythe dat iedereen dezelfde kans heeft om door het virus te worden getroffen. De eerste alarmsignalen in België kwamen midden maart uit ziekenhuizen in Zuid-Oost Limburg, waar meer dan de helft van de covidpatiënten uit de Turkse gemeenschap kwam. Dat leidde tot culturaliserende interpretaties: binnen de gemeenschap zou onvoldoende afstand worden gehouden. Sindsdien verdween de aandacht voor diversiteit in de dagelijkse cijferstroom. Ten onrechte, leert informatie uit het buitenland.
Nu de curves bij ons gelukkig dalen, is het hoog tijd om te onderzoeken of corona ook bij ons landgenoten met een migratie-achtergrond zwaarder treft, net zoals in Engeland, Zweden en de Verenigde Staten. Algemene maatregelen dreigen vaak kleurenblind te zijn, maar het virus is dat niet.
Nu we nog maanden met het risico op besmetting en opflakkering moeten leven, kunnen we ons die kleurenblindheid niet veroorloven in deze superdiverse samenleving. Gegevens of en hoezeer landgenoten met een migratie-achtergrond zwaarder getroffen worden, zijn nodig, ondanks beperkingen om dit te mogen registreren. Niet alleen het institutioneel racisme bij politie moet bestreden worden, maar ook de etnische ongelijkheid in de gezondheidszorg. Boven tafel dus, die cijfers.
Prof. Dr. Dirk Geldof is socioloog (Universiteit Antwerpen) en onderzoeker aan het Kenniscentrum Gezinswetenschappen (Odisee). Deze week verschijnt zijn nieuwe boek ‘Als risico’s viraal gaan. Welke wereld na corona?’ (www.acco.be/corona)
