Ierland, begin 2014. Wanneer onder impuls van de EU, het Internationaal Monetair Fonds en de Europese Centrale Bank de regering besluit om een extra heffing in te voeren op drinkwater breekt spontaan protest uit. Het begint met een alleenstaande vrouw in nachtjapon die in het midden van de nacht de installatie van een watermeter opbreekt door zichzelf als menselijk schild op te werpen tussen de arbeiders en de waterleiding die haar huis binnenloopt.
De meterfee
Haar voorbeeld wordt de weken nadien gevolgd door duizenden anderen waarvan een aantal gearresteerd en veroordeeld worden. In de stad Cobh verwittigen burgers elkaar voor de komst van de watermaatschappijen door wachtposten op te zetten op bruggen en rondvarende boten. Het protest krijgt de steun van de vakbonden en in oktober protesteren 120.000 mensen in Dublin. Massabetogingen vinden plaats in het hele land, vaak eindigend in concerten van populaire Ierse artiesten.
De grootste protestactie die het land ooit gekend had dwong de overheid om de voorgestelde taks te verlagen met 75 procent. De watertaks ligt nu nog steeds op tafel, maar de Ieren hebben ondertussen de “meterfee” in het leven geroepen. Bewoners van een huis waar een nieuwe watermeter geïnstalleerd is kunnen hun adres met sms doorgeven waarna vakmannen de meter ‘s nachts komen verwijderen.
Woonspeculatie
“Laat me toch besluiten met een waarschuwing”, zegt Brendan Ogle, de activist die aan de wieg stond van de protesten, “we mogen er misschien op bepaalde vlakken op vooruit gaan, op andere manieren gaan we terug naar heel donkere tijden.” Ogle verwijst naar de wooncrisis in zijn thuisstad Dublin, waar huurprijzen de afgelopen jaren zo sterk gestegen zijn dat de stad sinds dit jaar de duurste is in de Eurozone, duurder dan Parijs en Londen.
“We kraakten een leegstaand gebouw en stelden dat open voor daklozen”, vertelt Ogle, “de rechtbank heeft uiteindelijk het bevel gegeven het pand te verlaten, met de vermelding dat de wooncrisis inderdaad belangrijk is, maar niet belangrijker dan het recht op bezit. In de zestien maanden sinds de uitzetting zijn al vierentwintig daklozen gestorven van ontbering.”
Ogles laatste voorbeeld doet zich momenteel voor in een recordaantal Europese steden: een huizenmarkt onder druk veroorzaakt speculatie en een groeiende groep daklozen, de staat onderneemt niets en het recht staat niet aan de kant van wie het probleem wil oplossen.
Top voor activisten
Het overkwam ook Maria Sanchez van Cerro Liberdad, een initiatief waarbij ze een leegstaande Andalusische boerderij bezette die in handen van speculanten was. Ze zette er lokale arbeiders aan het werk in een regio die gebukt gaat onder armoede en uitbuiting. In maart van dit jaar werd ze gearresteerd en alle sporen die haar beweging in de boerderij nagelaten had werden gewist. “Ik deed waar de overheid in faalt”, vertelt ze, “dat vertelde ik ook aan de rechter. Dit was geen misdaad.”
Ogle, Sanchez en nog negentig andere activisten waren afgelopen weekend aanwezig op de Gentse top “The Art of Organising Hope” waar activisten en kunstenaars elkaar kwamen vertellen hoe ze praktisch te werk gaan om onrecht te bevechten.
Het startpunt van de top was een reeks reizen doorheen Europa die initiatiefnemer Dominique Willaert in 2016 en 2017 maakte samen met journalisten, artiesten en academici. Tijdens de reis werden zestig burgerinitiatieven in kaart gebracht die Euroscepticisme en onverschilligheid tegengaan. De top van afgelopen weekend, het sluitstuk van het project, kenmerkte zich door een groot aantal vertegenwoordigers uit de periferie van Europa, voornamelijk de Balkan.
Radicale verbeelding
Dat het merendeel van hen uit die periferie van Europa kwam was geen toeval volgens Willaert, actief bij de Gentse sociaal-artistieke beweging Victoria Deluxe.
“We hebben ze hierheen gehaald om ons te bevruchten met hun verbeelding”, vertelt hij, “de landen aan de buitengrenzen hebben niet het gevoel tot Europa te behoren en dat is het sterkst voelbaar in landen die het slachtoffer geworden zijn van het Europese bezuinigingsbeleid. In West-Europa kiezen we veel vaker voor overleg. Veel organisaties zijn afhankelijk van de overheid voor financiering dus worden ze de facto uitvoerders van het beleid. Het activisme en verbeelding van de buitengrenzen is veel radicaler.”
En die verbeelding hebben we in West-Europa nodig volgens Willaert. “We moeten burgers het gevoel teruggeven dat ze macht hebben en bewegingen kunnen oprichten die uitmaken. Machteloosheid kan het einde betekenen van Europa.”
Poolse Moeders op Boomstronken
Dat een groot aantal initiatieven uit de koker komen van kunstenaars, mag evenmin verbazen. “Om diepe democratie te ontwikkelen zijn nieuwe methoden en symbolen nodig”, aldus de initiatiefnemer, “we moeten voorbij het idee dat de politiek het voor ons zal oplossen, voorbij het idee van parlementen en verkozenen. Er is nood aan nieuwe verhalen en beelden die mensen mobiliseren. Daar zijn kunstenaars voor nodig.”
Een groot aantal initiatieven maakt daarbij handig gebruik van sociale media. De Poolse Anna Alboth en Belgische Leen Van Waes kwamen uitleggen hoe een Facebook-actie uit onvrede met de oorlog in Aleppo leidde tot een mars die 4.000 deelnemers uit 62 landen wist te mobiliseren. De Civil March For Aleppo duurde acht en een half maanden, doorkruiste Europa te voet van Berlijn naar Syrië en leverde het organisatieteam een nominatie voor de Nobelprijs voor de Vrede op.
Het meest mobiliserende beeld kwam van de Poolse kunstenares Cecylia Malik, die in opstand kwam tegen een wetswijziging die het kappen van bomen in haar land erg gemakkelijk maakt. “Ik wist dat ik iets moest doen”, vertelt ze, “maar ik had net een zes maanden oude baby. Dus heb ik het plan opgevat om elke dag op één van de stronken te gaan zitten, daar een foto van te laten trekken, terwijl ik borstvoeding gaf en dat beeld te delen op sociale media.”
In Polen, waar na de wetswijziging meer dan één miljoen bomen geveld werden, is de regering nog niet op haar beslissing teruggekomen. Maar door het populaire protest – honderden jonge moeders die Maliks voorbeeld volgen en de media-aandacht die daarmee gepaard gaat – is een nieuw wetsontwerp, dat bedoeld is ngo’s buitenspel te zetten bij grote infrastructuurwerken, voor onbepaalde tijd in de koelkast gestopt.