Europa, Politiek, Cultuur - Sven Tuytens

Franco, de doorn in het oog van Sánchez

Bijna 40 jaar lang hield hij Spanje in een stevige wurggreep. Samen met bijna 34.000 gesneuvelde soldaten van de Spaanse burgeroorlog (1936-1939) ligt hij begraven in de Vallei der Gevallenen [1], bij Madrid. Dictator Francisco Franco die als kind door zijn autoritaire vader werd misprezen en afgekeurd werd door de Spaanse marine, was vastbesloten om zijn plaats in de Spaanse geschiedenis te veroveren. In Spanje is hij 40 jaar na zijn dood opnieuw voorpaginanieuws én een doorn in het oog van de regering van de socialist Pedro Sánchez.

dinsdag 6 november 2018 10:51
Spread the love

Verzoeningsplek 

Franco ligt niet alleen begraven tussen de doden van zijn eigen rebellenleger, maar gaf de opdracht om duizenden republikeinse gesneuvelde strijders op te graven om die vervolgens in zijn dodenvallei bij te zetten. Dat gebeurde zonder de toestemming van familieleden want de overwonnenen hadden niet te kiezen.

De Spaanse regering vindt dat de slachtoffers van een staatsgreep niet thuishoren naast het graf van hun kwelgeest. De enige die niet tijdens de burgeroorlog stierf was Franco. Door hem weg te halen kan de Vallei der Gevallenen ooit een verzoeningsplek worden. Dat is tenminste het plan. Het is een moedige beslissing want geen enkele socialistische premier, noch José Luis Zapatero, noch Felipe González overwogen ooit om zoiets te doen. 




Nieuw fascistisch bedevaartsoord in hartje Madrid

Sinds het Spaanse parlement in augustus instemde met de plannen om de stoffelijke resten van de dictator uit de Vallei der Gevallenen te verhuizen, wordt de lugubere plek opnieuw druk bezocht door rechtsextremisten die er zonder schroom de fascistische groet komen brengen: “Arriba Espãna, viva Franco!” In 2018 heeft de “Caudillo” nog heel wat aanhangers.

De verhuis van Franco moest het symbool worden van politieke verandering in Spanje. Premier Sánchez beloofde eerst dat de operatie nog tijdens de zomer in kannen en kruiken zou zijn. Maar de plannen van zijn regering stuiten op hevige reacties van zijn nabestaanden en aanhangers. De familie van de dictator wou eerst niet weten van een eventuele verhuis maar kwam daarna met een voorstel.




Ze gaven hun toestemming voor de herbegrafenis, op voorwaarde dat Franco een nieuwe rustplaats zou krijgen in de Almudena kathedraal in Madrid, pal naast het Koninklijk Paleis. Het nieuwe bedevaartsoord van extreemrechts zou zo in het toeristische hart van Madrid komen te liggen. Bovendien eisen de nabestaanden dat Franco met een militaire ceremonie herbegraven zou worden. Want – zo redeneren ze – daar heeft hij als generaal recht op. 

Rode dictatuur

Wat een snelle verhuis moest worden, is een nachtmerrie voor de regering geworden die geschrokken is van de recente neofranquistische revival. De Spaanse conservatieven van de Partido Popular die nu in de oppositie zitten, zijn in hun nopjes met de hele heisa. Vooral toen vicepremier Carmen Calvo vorige week, na afloop van een ministerraad duidelijk maakte dat de familie van de dictator haar wil niet zal opdringen.

Bij de conservatieven wordt de regering Sánchez nu gebrandmerkt als “een rode dictatuur, net zoals in Venezuela”. Een ander veel gehoorde reactie is dat “het schandalig is dat de familie van Franco verhinderd wordt om zelf te kiezen waar hij herbegraven zal worden.” Die reacties herinneren de Spanjaarden nogmaals aan dat het Spaanse fascisme zelfs na de dood van Franco verder is blijven leven. 

Toch gaat de regering bijzonder voorzichtig te werk. Zo reisde Carmen Calvo onlangs nog naar Rome om het Vaticaan te vragen om te bemiddelen. Na een vergadering van Calvo met de nummer 2 van de Paus, Pietro Parolin, kreeg de minister niet de samenwerking waar ze op hoopte. Ze verzekerde dat een “compromis” bereikt werd en dat er gezocht werd naar “oplossingen” om te verhinderen dat Franco in de Almudena kathedraal terecht zou komen.



Valle de los Caídos.

Maar in een uitzonderlijk communiqué verduidelijkte het Vaticaan dat “compromis” niet het juiste woord was om de uitslag van de vergadering te omschrijven. De Spaanse regering werd geprezen voor haar wil om een alternatief te zoeken maar het Vaticaan voegde eraan toe dat de regering zelf maar de zaak met de familie van Franco moet uitklaren. De Kerk zou geen enkele uitzonderingsmaatregel treffen.

Dat is slecht nieuws voor Sánchez die deze zomer beloofde dat de herbegrafenis binnen de maand een feit zou zijn. Na de vruchteloze reis naar Rome geeft Calvo nu schoorvoetend toe dat het hele plan tot einde 2018 uitgesteld wordt. 

De Franco’s hebben niets te eisen 

De verveelde Premier Sánchez wordt nu onder druk gezet door Pablo Iglesias, de leider van Podemos. Die vindt dat het welletjes is geweest met de voorzichtige aanpak. De Franco’s hebben niets te eisen, zo klinkt het.

Om van de Vallei der Gevallenen een plek van verzoening te maken moet niet alleen Franco vertrekken, ook José Antonio Primo de Rivera, de stichter van de Spaanse Falange moet weg. Bij Podemos gaan ook stemmen op om een einde te maken aan de christelijke symboliek van het toekomstige verzoeningsmonument. Het voorstel is om met een stevige dynamietlading, in één klap het gigantische kruis op de berg tot puin te herleiden. 

Overtreding kerkelijke wetgeving 

Een goede oplossing zou een herbegrafenis op het kerkhof van El Pardo zijn. Franco regeerde vanuit het Paleis van El Pardo, in de buurt van Madrid. Volgens een kleinzoon van de dictator zou Franco ooit de wens uitgedrukt hebben begraven te worden in El Pardo. Maar na zijn dood dachten zijn ministers daar anders over.

Volgens de kerkelijke wetgeving ligt Franco trouwens op de verkeerde plaats in de basiliek. Hij ligt achter het hoofdaltaar, waar je in een cirkel omheen kan lopen. Die plaats vooraan het altaar is normaal gereserveerd voor de hoogste kerkelijke hiërarchie, voor de paus of de bisschoppen van het bisdom waartoe de Vallei behoort.

Maar in Spanje werd een uitzondering op de regel gemaakt. In het nationaal-katholicisme dat de Britse historicus Hugh Trevor-Roper klerikaal fascisme [2] noemde, was Franco meer dan een staatshoofd. De Kerk promoveerde hem tot een soort van vertegenwoordiger van God op aarde, vandaar zijn titel Caudillo d’España por la Gracia de Dios (Leider van Spanje bij Gratie Gods). De Spaanse Kerk zou van de gelegenheid gebruik kunnen maken om de verzoening tussen Spanjaarden te vergemakkelijken. Maar blijkbaar ligt het moeilijk om afstand te nemen van de overleden dictator. 

Geladen sfeer 

Het is de regering geraden om snel een oplossing te vinden, want in de Vallei de Gevallenen dreigen de gemoederen hoog op te lopen. Naast een verhoogde aanwezigheid van de Guardia Civil aan de ingang van het monument, houden veiligheidsagenten in de basiliek de bezoekers in het oog. Iedereen wil het graf van Franco zien. Voorstanders leggen bloemen neer of brengen de fascistische groet, tegenstanders laten zich bovenop de grafsteen fotograferen. Anderen laten hun protest filmen.



Valle de los Caídos.

Op beelden op Twitter is te zien hoe kunstenaar Enrique Tenreiro naar het graf toeloopt en het beklad met rode verf. Hij tekent een duif en schrijft de woorden “voor de vrijheid”. Tenreiro werd kort daarna ingerekend, maar stond weer snel op vrije voeten. Tijdens zijn aanhouding riep hij “voor de vrijheid en de verzoening van de Spanjaarden”. 

80 jaar na de Spaanse burgeroorlog is het hoog tijd dat Spanje een nationaal monument krijgt waar niet enkel de beulen herdacht worden, maar ook hun slachtoffers. Er is nog heel wat werk aan de winkel want over heel Spanje verspreid liggen nog steeds meer dan 110.000 slachtoffers van de Franco repressie op een eervolle begrafenis of tenminste op erkenning te wachten.

 

Notes:

[1] Hugh R. Trevor-Roper, “The Phenomenon of Fascism”, in S. Woolf (redactie), Fascism in Europe London, Methuen, 1981, p.26.

[2] Valle de los Caídos

take down
the paywall
steun ons nu!