In zijn inleiding vat Lesage het hedendaagse Turkije goed samen: “… het Turkse politieke systeem (wordt) al decennia gekenmerkt door machtsgroepen die elkaar naar het leven staan. Ze dragen samen de verantwoordelijkheid voor de problemen van de Turkse democratie. Tegenwoordig zijn dat vooral de politiek-islamitische stroming rond de AKP, de Gülenbeweging, de Atatürkgezinde secularisten , de radicale Koerdische beweging en extreemlinkse groeperingen.”

Dat ‘elkaar naar het leven staan’ is volgens Lesage geen inherente karaktertrek van Turkije maar een reactie op en het gevolg van twee specifieke actoren: “Radicale Koerden en extreemlinks hebben frequent naar dodelijk geweld gegrepen, wat door de staat op een navenante manier werd beantwoord. Zolang dit extreme wantrouwen tussen de politieke groeperingen bestaat, is het erg moeilijk om een democratische rechtsstaat uit te bouwen.”

Ook de buitenwereld speelde altijd een belangrijke rol in Turkije: “Als strategisch gelegen land is het bovendien al meer dan 200 jaar een speelbal van de grote mogendheden”. Turkije bestaat bijna honderd jaar (1920), misschien bedoelt Lesage het Ottomaanse Rijk? Maar deze bemerking is wel terecht: “Turkije blijft een strategisch gelegen land in een erg instabiele en conflictrijke regio.”

Bestaande vooroordelen over Turkije

In een eerste historisch overzicht wijst de auteur op een aantal vooroordelen die nog steeds welig tieren in West-Europa. In het Ottomaanse Rijk werden joden en christenen weliswaar gediscrimineerd door de moslims, maar dat was totaal niet te vergelijken met de moorddadige pogroms waaraan Joden in dezelfde periode werden onderworpen in West-Europa. Terechte opmerking. Hij linkt nog meer elementen uit dat verleden met het huidige Turkije. Interessant.

Lesage weet veel en heeft via zijn gezin vlotte toegang tot Turkstalig bronnenmateriaal. Hij zegt ook regelmatig dingen die ingaan tegen preconcepties die heel wat Europeanen bewust of onbewust hebben. Zo klopt het niet dat de Koerdische gewapende verzetsorganisatie PKK de meerderheid van de Koerdische bevolking zou vertegenwoordigen. Hij vermeldt naast het PKK-geweld ook de grootschalige folterpraktijken van de militaire regimes.

Kortom, al bij al een redelijk evenwichtig beeld van Turkije tot aan de opkomst van eerste minister en huidig president Erdogan en zijn partij, de conservatieve AKP. De meningen en duidingen die hij tot dan geeft zijn de zijne, je hoeft het er niet altijd mee eens te zijn om te erkennen dat hij de materie beheerst.

De belofte van de AKP

Net als vele anderen was ook ik aanvankelijk gecharmeerd door de AKP. Het was weliswaar een erg conservatieve partij waar ik me totaal niet thuis zou voelen, maar wel een democratische partij met grote electorale legitimiteit. Ik zag de AKP een beetje als de CVP in haar hoogdagen van de jaren 1950-1960: moreel nogal stijf en bekrompen, sociaal paternalistisch maar met een duidelijk mandaat van de kiezers en vooral met degelijke bestuurders. Bovendien, de Turkse economie deed het goed en andersdenkenden in Turkije genoten meer vrijheid dan ooit tevoren.

Dan is het op een bepaald ogenblik misgelopen. Misschien is dat al een verkeerde inschatting van mezelf en zat wat nu gebeurt toen toch al in de pijplijn. Misschien niet.  We zullen het waarschijnlijk nooit weten.

Dit is echter ook het ogenblik waarop het boek van Lesage verkeerd begint te lopen. Hier wordt de observator een politiek commentator met een agenda. Hij blijft weliswaar kritisch voor Erdogan en zijn partij AKP, maar somt vervolgens ontelbare verzachtende omstandigheden op. Die zijn zo omvangrijk en zo gedetailleerd dat van die eerste kritiek op Erdogan zo goed als niets overblijft. Je moet dan bijna besluiten dat Erdogan en de AKP niets anders konden doen, gezien de omstandigheden.

Met deze analyse zou op zich nog niets verkeerds zijn. Iedereen heeft immers recht op een opinie. Iedereen selecteert feiten en maakt analyses die de eigen meningen bevestigen. Lesage stelt zich echter voor als een onthecht academicus die niet meehuilt met de Europese vooringenomenheid met Turkije. Dat veel berichtgeving in Europa over Turkije vooringenomen is en dikwijls gebaseerd op bewust of onbewust anti-Turks racisme klopt zeker. Lesage stelt het echter voor alsof hij de enige rots in de objectieve branding zou zijn. Dat is niet zo.

Géén outsider

Lesage wordt ruim gevraagd en geciteerd in de mainstream media. Hij is helemaal geen eenzame outsider. Waar hij blijkbaar moeite mee heeft is dat er naast hem ook andere meningen aan bod komen. Die zijn volgens hem allemaal vooringenomen, slecht geïnformeerd, ideologisch, anti-Turks. Alleen hij enzovooort…

Dit is een politiek pamflet. Lesage vertolkt in dit boek een mening, geen objectieve analyse. Het hebben van familiale banden met Turken en Turkije is best interessant voor het vergaren van informatie. Het is echter geen garantie op ‘neutrale’ berichtgeving. Dat zijn Turkse banden een specifieke mening vertegenwoordigen over Turkije is zelfs geen probleem. Dat voorstellen als een garantielabel op objectieve analyse is echter onjuist.

Er is nog meer dat stoort aan zijn duiding. Contacten hebben met of opkomen voor de rechten op verdediging van personen voor een Belgische rechtbank is niet hetzelfde als instemmen met het gedachtengoed van die personen. Lesage verwart al dan niet doelbewust het een met het ander.

PKK en de oorzaken van verzet

Dat de PKK gruwelijke misdaden heeft gepleegd betwijfelt niemand. Lesage beweert echter regelmatig dat (vooral linkse) Europeanen daar in feite begrip voor hebben. Wat hij voortdurend ontwijkt is de fundamentele verantwoordelijkheid van de Turkse staat voor het bestaan van dat gewapend verzet. Dat is géén goedpraten van de specifieke gewelddadige acties die dat verzet onderneemt. Dat mensen zich geroepen voelen om tot geweld over te gaan is een gevolg van de fundamentele tekortkomingen van het eigen staatsbestel in Turkije. Een echte oplossing moet die problemen erkennen en aanpakken. Lesage draait die redenering om. 

Lesage insinueert ook dat Belgen die contact hebben met of de mensenrechten verdedigen van personen dus ook sympathie hebben voor of instemmen met de ideeën en daden van die personen. Dat is niet zo. Als academicus moet hij dat verschil kunnen maken.

HDP en electorale legitimiteit

Bijzonder storend en fundamenteel onaanvaardbaar voor iemand die zelf in een parlementaire democratie (met al zijn gebreken) leeft is de manier waarop hij de opheffing van de parlementaire onschendbaarheid en de latere aanhouding van parlementsleden van de pro-Koerdische partij HDP goedpraat.

Er bestaan in elk parlementair systeem methodes om de onschendbaarheid van parlementsleden op te heffen. Zelfs in België wordt regelmatig een dergelijke beslissing genomen, meestal voor corruptieonderzoeken. Daar zijn geijkte procedures voor. Die werden in Turkije niet gerespecteerd. De parlementaire onschendbaarheid opheffen van een volledige parlementaire fractie van één oppositiepartij is onaanvaardbaar, wie dat goedpraat overschrijdt een morele rode lijn.

Lesage legt omstandig uit dat de HDP in feite een PKK-front is. Bewijzen geeft hij niet – veel omstandigheden, insinuaties, vermoedens, zo overgenomen van Turkse bronnen. Ik twijfel er zelf niet aan dat er tussen de HDP-parlementsleden wel een aantal zitten die contacten hebben met de PKK, misschien zelfs enkelen die er mee samenwerken. In een normale democratie vraagt het gerecht alleen de opheffing van parlementaire onschendbaarheid op basis van een grondig en voorafgaand gerechtelijk onderzoek. Dat is hier niet gebeurd. Logisch, Lesage beschrijft zelf uitvoerig dat gerecht en politie in Turkije niet onafhankelijk functioneren.

Contact is steun?

Ik heb in mijn parlementaire periode (1995-2003) ook enkele malen personen ontmoet van de extreem-linkse DHKP-C. Zelden zo een extreem ideologisch verkrampt discours gehoord. Ik heb me ook ingezet om de uitwijzing tegen te houden door toenmalige minister van binnenlandse zaken Duquesne van Fehriye Erdal naar Turkije (ik weet het juiste jaartal niet meer, de zomer van 1996 denk ik). Was zij al dan niet schuldig aan de moord op een Turks zakenman? Ik weet het niet. Zou best kunnen. In ieder geval waren de ‘bewijzen’ die het Turks gerecht daar voor gaven zeer betwistbaar, want gebaseerd op door foltering afgedwongen getuigenissen.

Waar ik echter wel zeker van was – en zoals Lesage dat in zijn boek ook toelicht – is dat haar in Turkije geen enkele schijn van een eerlijk proces wachtte. In Turkije worden gerechtelijke onderzoeken en vonnissen geschreven om het reeds gevelde oordeel te formaliseren. In die periode zou zonder enige twijfel foltering en waarschijnlijk executie haar lot geweest zijn. Ben ik daarom een sympathisant van haar organisatie? Ik denk het niet.

Als er echt zoveel bewijzen zouden bestaan voor collusie van HDP en PKK, hoe kan het dan dat die partij nauwelijks enkele maanden eerder nog tweemaal mocht deelnemen aan parlementaire verkiezingen? Laat inzicht? Recente bewijzen? Komaan, dit is een politieke afrekening met net die partij die de Koerdische strijd naar het parlementair forum had kunnen brengen. Dit niet willen inzien of erkennen is zeer problematisch. en nogmaals neen, dat betekent niet dat ik het met alles wat de HDP doet eens zou zijn.

Naar een nieuwe diepe staat

Lesage meent dat Erdogan en de AKP tenminste de verdienste hebben dat ze de eersten zijn om de Turkse diepe staat echt aan te pakken. Dat klopt in zekere zin. Wat hij echter niet wil inzien is dat Erdogan die oude diepe staat niet aan het vernietigen is maar wil vervangen door een andere, de zijne.

Er staat nog veel meer in ‘Wat U Niet Mag weten over Turkije’, maar niets dat u niet mag weten. Ondertitel ‘Hoog Tijd voor een Eerlijk Debat’, dat kan zeker. De hoofdtitel van zijn boek is pretentieus. Lesage vertolkt gewoon een mainstream opinie over Turkije tussen vele anderen.

En een eenzame stem? Lesage werd voor dit boek geïnterviewd op radio en tv, in kranten en weekbladen, ook in Nederland. Beweren dat “we leven in een democratie met vrijheid van meningsuiting, maar afwijkende meningen worden sociaal niet meer aanvaard” (p. 324) is zonder meer onwaar. Zijn mening komt zeer ruim aan bod. Lesage kan echter niet overweg met kritiek, daar wringt het schoentje.

Er valt over dit boek nog veel meer te zeggen. Het artikel Een eerlijk debat over Turkije moet ook deze drie pijnpunten aanpakken in MO.be van Stephen Bouquin en Wat u niet zal vernemen over Turkije van Dirk Vermeiren gaan grondig en uitgebreid in op het boek, zie ook de replieken van de auteur daarop.

Wie denkt dat hij met dit boek over nog onbekende of achtergehouden informatie beschikt, komt van een kale reis thuis. Wie zijn boek daarentegen leest als een van de vele meningen die er over dat land bestaan mag dit boek gerust aan zijn lijst Turkije-boeken toevoegen.

Dries Lesage. Wat U niet mag weten over Turkije – Hoog tijd voor een eerlijk debat. Lannoo, Tielt, 2016. 333 pp. ISBN 978 94 014 3903 9