Op woensdag 21 november 2018 vertoonde The Coalition of the Willing (een werkgroep van ACV’ers, Masereelfonds en aanverwante geesten) in het Mortselse cultuurcentrum Kaleidoscoop lange fragmenten uit de VPRO Tegenlicht-documentaire ‘Peperdure pillen’. Aansluitend gaf dr. Anne Delespaul (Geneeskunde voor het Volk) haar kijk op de gezondheidszorg en de farmaceutische industrie in België.

Maximale winstmarges farma-industrie

In ‘Peperdure pillen’ ziet de kijker hoe de farma-industrie allerlei knepen gebruikt om maximale winstmarges te verzekeren voor haar aandeelhouders en om de sociale zekerheid zoveel mogelijk uit te melken. Maar niet iedereen speelt het spel mee, en heel wat deskundigen uit het veld geven kritische bedenkingen en bieden verzet tegen Big Pharma.

Paul Lebbink, een apotheker uit Den Haag, besloot om medicijnen die duur worden verkocht goedkoper op de markt te brengen. Hij ziet het als zijn primaire opdracht om ervoor te zorgen dat patiënten op een betaalbare manier aan hun producten kunnen komen. Apothekers zijn met de jaren minder eigen producten gaan maken omdat de farmafabrieken die rol voor een groot deel overnamen. De farmabusiness zoals wij die tegenwoordig kennen, kwam pas op gang in de jaren 1930 en 1940.

Op zeker ogenblik ontwikkelde Lebbink een eigen morfinezalf, wat hij ook perfect mocht doen voor zijn eigen patiënten. Maar een farmaproducent dacht daar anders over en daagde de apotheker voor de rechter. Het bedrijf wilde Lebbink in de tang nemen. De rechter sprak de apotheker vrij een oordeelde dat hij effectief zelf en volgens zijn eigen methode medicijnen mag maken voor zijn patiënten. De apotheker won dus het pleit.

Misleidende marketing

De Deen Peter Gøtzsche is een andere kritische stem. Researcher Gøtzsche werkte zelf ooit in de pillenindustrie maar stapte eruit. “Ik constateerde dat de farmabedrijven op een misleidende manier aan marketing deden. Ze baseerden zich op slechte onderzoeken en onbetrouwbare informatie.”

Gøtzsche creëerde zelf een grote online databank die nu wereldwijd wordt geraadpleegd. “Het staat als een paal boven water dat de farma-industrie ons afperst”, onderstreept de kritische onderzoeker. “Eigenlijk vragen de bedrijven vaak de prijzen die door de politiek nog (net) worden geaccepteerd. Met hun kosten voor research & development heeft het niets te maken.”

De Nederlandse advocaat Jan-Koen Sluijs is gechoqueerd over de gang van zaken. Hij probeert het recht te gebruiken om Big Pharma te dwingen tot prijsverlagingen. “Almaar meer studies bevestigen dat onderzoek & ontwikkeling helemaal niet zoveel kosten”, stelt Sluijs. “De producenten claimen gewoon veel te hoge winstmarges.

Tegen een redelijke winstmarge valt niets in te brengen. Maar in heel wat gevallen vragen de bedrijven wat de gek ervoor wil geven, en dat kan niet. De farmaceut misbruikt het systeem. Ofwel maken we de concurrentie op de markt heel groot, ofwel moet de overheid veel meer de prijs gaan bepalen. Met de huidige idiote marges belemmeren de farmaceuten de toegang tot de gezondheidszorg. Het is alleen niet makkelijk om de sector tot verandering te dwingen. Wereldwijd praten we over zo’n 1.000 miljard euro omzet per jaar!”

Steenrijke farma

Gøtzsche stelt dat de farmasector steenrijk is. “Geen enkele andere industrie verdient zoveel geld. De sector organiseert veel onderzoek zelf, maar vaak zijn de bevindingen onbetrouwbaar of vooringenomen. Artsen geloven te naïef in de onderzoeken van de bedrijven. Onderzoek moet gebeuren door onafhankelijke deskundigen zonder commerciële belangen!”

De Nederlandse chirurg Casper van Eijck is gespecialiseerd in alvleesklier- of pancreaskanker en is verbonden aan het Erasmus MC in Rotterdam. De kanker die hij behandelt is in veel gevallen zeer dodelijk, een goede behandeling is nog altijd niet gevonden. “We hopen deze agressieve kanker een halt toe te roepen maar we geraken geen stap verder.”

Uit frustratie over de trage evolutie van het onderzoek rond deze ziekte doet Van Eijck inspanningen om zelf een goede behandeling te vinden voor patiënten met pancreaskanker. “Je moet in het ziekenhuis heel veel kennis opbouwen en zo de prijzen van nieuwe medicijnen laag houden”, vindt de specialist. De dure reizen, aangeboden door de farmaproducenten, zeggen Van Eijck niet veel. “Ik word gemotiveerd door mijn patiënten en door gevallen van kanker in mijn eigen familie.”

Kankerpatiënten ondergaan dikwijls peperdure chemokuren. “In heel wat gevallen genezen de patiënten niet echt”, aldus Van Eijck. “Maar de ziekte wordt wel afgeremd.”

In het Erasmus MC werkt Van Eijck aan een eigen kankermedicijn op basis van virussen. Hij en zijn collega’s doen dit onderzoek los van de farma-industrie. “Het project vergt 10 tot 15 miljoen euro, geld dat grotendeels wordt betaald door een speciale stichting.” De onderzoekers hopen een goede en betaalbare therapie te kunnen ontwikkelen.

Kankeronderzoek

Ook Peter Gøtzsche ervaart dat het kankeronderzoek betrekkelijk weinig opschiet. “Veel producten verlengen het leven van de patiënt met plusminus 1 maand. Er zijn ook mensen die het 1 jaar langer volhouden, maar dat catalogeer ik als statistische variatie. We betalen in wezen veel geld voor medicijnen die bij 70% tot 80% van de patiënten niet werken.”

Voor de farma-industrie is het allemaal prachtig, weet Van Eijck. “Zij heeft geen belang bij bepaalde studies die wij zouden kunnen doen. Veel mogelijkheden voor klinische research worden niet benut. Waarom verplichten we de sector niet om financieel bij te dragen voor bepaalde soorten onderzoek?”

Gøtzsche: “Eigenlijk komen er maar weinig nieuwe geneesmiddelen uit de farma-industrie. De producenten wenden voor dat veel middelen worden verbeterd. Totaal crazy! De patenten voor nieuwe producten kunnen we beter afschaffen. Laten we bedenkers van iets nieuws eenmalig een beloning gunnen en dan aan iedereen de kans geven om het nieuwe product te maken.”

Patentrecht opzij schuiven

Juriste Ellen ’t Hoen levert ook haar bijdrage in de strijd tegen de almacht van Big Pharma. In het verleden hielp ze om aidsmedicijnen toegankelijker te maken in Afrika, waar patiënten met hiv/aids jarenlang in grote getallen overleden.

“De farmasector schermt altijd met de hoge ontwikkelingskosten”, vertelt ’t Hoen. “Maar de bedrijven geven weinig inzage in die kosten. De overheid moet het patentrecht opzij kunnen schuiven in het belang van onze volksgezondheid. Als de prijzen van producten buitensporig hoog zijn, moet de overheid kunnen ingrijpen. Landen moeten het patentrecht beter gebruiken om het algemeen belang te dienen. De overheid geeft nu veel subsidiegeld aan farmabedrijven maar koppelt daar weinig voorwaarden aan.”

“Politici hebben macht maar gebruiken die niet”, vult Peter Gøtzsche aan. “Parlementen kunnen perfect wetten maken om bij te sturen.”

De Deen denkt dat ‘open data’ niet alles zal oplossen, maar wel véél. “Met dezelfde gegevens zullen onafhankelijke onderzoekers vaak tot heel andere conclusies komen.”

Sociale zekerheid wordt leeggeroofd

Dr. Anne Delespaul is in ons land verbonden aan Geneeskunde voor het Volk (GVHV), dat 11 praktijken uitbaat waar forfaitaire eerstelijnsgeneeskunde wordt georganiseerd. De artsen van GVHH behandelen niet alleen patiënten maar doen ook politieke acties die te maken hebben met de gezondheidszorg, werk en (on)gezonde woonomgevingen.

“In België worden, nog meer dan in Nederland, onze portemonnee en onze sociale zekerheid leeggeroofd door de farma-industrie”, zegt dr. Delespaul. Zij herinnert eraan dat haar collega Dirk Van Duppen ooit het boek ‘De Cholesteroorlog’ uitbracht. Daarin schrijft Van Duppen over cholesterolverlagers die veel te duur worden gecommercialiseerd. “In 2015 kostten die cholesterolverlagers 1,1 miljard euro aan het Riziv”, aldus Delespaul.

Zelfs voor generische geneesmiddelen betalen we te veel in ons land. Zo kost 1 doosje van de maagzuurremmer Omeprazole 42 euro in België, en amper 3 euro in Nederland.

Kiwimodel

“Wij promoten het kiwimodel om te komen tot een andere vorm van geneesmiddelenbeleid”, legt Delespaul uit. “Hoe gaat dat in zijn werk? Onafhankelijke deskundigen kiezen eerst de beste producten op basis van wetenschappelijk onderzoek. Voor de geselecteerde middelen moet de overheid dan een openbare aanbesteding uitschrijven. Het bedrijf dat het haalt, krijgt drie jaar lang een subsidie van 100%.”

Volgens de arts zorgt het kiwimodel voor ‘spectaculaire prijsdalingen’. “Na het vervallen van het patent op Zocor is de prijs van die cholesterolverlager in België gedaald van 184 euro naar 21 euro. In Nederland betaal je er zelfs maar 1,83 euro voor. Als we ons kiwimodel zouden kunnen toepassen, zou dat een aanzienlijke besparing opleveren voor de patiënten en het Riziv.”

Delespaul stelt vast dat de farmasector gigantisch veel geld investeert in reclame en marketing. Niet voor niets worden medische vertegenwoordigers massaal losgelaten op artsen. “De bedrijven hebben een hele marketingmachine om ‘nieuwe’ producten te promoten die niet per se beter zijn dan de vorige. Dat zie je bijvoorbeeld bij de antidepressiva.”

“Ons kiwimodel zal de kwaliteit en de innovatie in de hand werken. Valse innovatie zal niet meer worden terugbetaald. Wij schatten dat onze sociale zekerheid jaarlijks 400 tot 500 miljoen euro kan besparen dankzij het kiwimodel.”

Vooruitgang ondanks tegenkanting

GVHV leverde verbeten strijd om het kiwimodel in België ingevoerd te krijgen. Maar het lukte niet: de tegenkanting van de farma-industrie bleek te groot. “Maar de acties waren niet tevergeefs. De bedrijven hebben wel toegevingen moeten doen.”

Delespaul denkt dat het kiwimodel ook zou kunnen worden toegepast op nieuwere, duurdere middelen die nog door patenten worden beschermd. “In ons land kostte het vaccin tegen het HPV-virus, dat baarmoederhalskanker kan veroorzaken, ooit 375 euro per behandeling. Door een openbare aanbesteding zakte die prijs naar 52 euro. Er wordt zo veel geld bespaard én veel meer meisjes worden in de praktijk gevaccineerd.”

Geheime onderhandelingen

In de afgelopen twee tot drie jaar was er een groei op de ‘innovatieve markt’ voor kankermedicijnen en andere nieuwe producten. Het gaat om middelen die worden gebruikt door kleine aantallen patiënten. “Het kabinet van minister Maggie De Block (Volksgezondheid) onderhandelt hierover in het geheim met de farmabedrijven. We praten over een kleine 30 producten. We weten niet wat daar allemaal rond gebeurt, maar we spreken over wel 1 miljard euro uit ons geneesmiddelenbudget.”

Volgens Europees onderzoek zou de farma-industrie 17% van haar omzet uitgeven aan R&D. Maar amper 1,5% gaat naar onderzoek voor nieuwe geneesmiddelen. “Nieuwe geneesmiddelen worden meer dan eens aan universiteiten ontwikkeld”, zegt Delespaul. “Maar het zijn de bedrijven die er daarna veel geld mee verdienen. Aan de KU Leuven werden allerlei aidsremmers ontwikkeld, maar het was het bedrijf Gilead dat daar het meeste geld mee verdiende. Een redelijke winstmarge is prima. Maar waarom die buitensporige marges?”

“Volgens De Block moeten we in een aantal gevallen hoge prijzen betalen. Anders zouden we sommige producten ‘niet bij de patiënt krijgen’. Maar klopt dat wel? Het Amerikaanse Pfizer bijvoorbeeld stopte dit jaar met zijn alzheimeronderzoek omdat de aandeelhouders begonnen te morren.”

Minister De Block bezuinigde ook op de terugbetaling van antibiotica, want de Belgen zouden die te veel consumeren. “Maar in Nederland zijn antibiotica gewoon gratis voor de patiënt, en ligt het verbruik lager. Als er overconsumptie van iets is, moet je eerst kijken naar het voorschrijfgedrag bij de artsen!”

Patenten opheffen

GVHV pleit ook voor het hanteren van ‘dwanglicenties’, een systeem waarbij patenten worden opgeheven zodat andere fabrikanten de kans krijgen om een bepaald middel ook te produceren. “In België kan je dwanglicenties invoeren door een kleine aanpassing van de wet. Het voornaamste wat je moet hebben, is de politieke wil om het te doen.”

“Laten we het systeem voor geneesmiddelen compleet herdenken in België”, besluit Anne Delespaul. “Maak van medijnen een publiek goed. Kenniscentra in België en Nederland pleiten in dezelfde richting. We moeten af van patenten en monopolies. En we moeten R&D stimuleren vanuit de behoeften die er zijn.”

The Coalition of the Willing is een creatieve werkgroep die wordt gedragen door mensen van de vakbond ACV, het Masereelfonds en gelijkgestemden. Je vindt de werkgroep ook op facebook. Wil je meewerken of heb je een vraag? E-mailen kan naar: coalition.zuidrand(at)gmail.com