Terreur treft een samenleving in de ziel, doelbewust. Daarom moeten alle middelen ingezet worden om de terroristen van antwoord te dienen en ze radicaal uit te schakelen. Een anti-terreuraanpak moet daarbij slechts aan één criterium voldoen: het moet doeltreffend zijn, het moet de terreur in zijn kern raken. Het is nu echter heel de vraag of de huidige aanpak in ons land en in Frankrijk daaraan voldoet. Het is zelfs de vraag of onze politieke leiders bereid zijn om de strijd grondig te voeren, d.w.z. tot op het bot. Er staan immers heel veel belangen op het spel en een grondige aanpak staat haaks op de huidige politieke koers in West-Europa.

In dit artikel gaan we eerst op zoek naar de dieperliggende oorzaken van de terreuraanslagen. Vervolgens bekijken we waarom de huidige aanpak averechts werkt. Tenslotte geven we enkele voorstellen van hoe een grondige aanpak er zou kunnen uitzien.

1. De voedingsbodem

Een ziekte bestrijd je niet door de symptomen aan te pakken, maar door de oorzaken of de voedingsbodem weg te nemen. Over die voedingsbodem is al heel wat geschreven. De oorzaken van de voorbije terreuraanslagen moeten we zowel in het buitenland als in het binnenland zoeken. Combineer de strategie van jihadisering met de toenemende haat en fobie t.a.v. de moslimgemeenschap en dan krijg je een explosieve cocktail. We zetten het nog eens kort op een rij.

A. Radicaliseringⁱ made in USA

De invasie in Irak in 2003 leidde tot een falende staat. Washington koos voor een verdeel- en heersstrategie. De seculiere krachten werden doelbewust uitgeschakeld en de sjiieten werden opgezet tegen de soennieten. De terreur tegen de soennitische bevolking was een ideale voedingsbodem voor jihadis. Saoedi-Arabië en Qatar boden graag hun diensten aan. Het is uit deze groep van extremistische jihadis dat IS is voortgekomen.

De extremistische geloofsopvatting van IS, Al-Qaeda en andere islamistische terreurgroepen viel niet uit de lucht. Ze zijn de vrucht van een systematische en jarenlange verspreiding van het wahabisme door Saoedi-Arabië. Het wahabisme is een ultraconservatieve stroming die qua geloofsopvatting en praktijken weinig verschilt van die van IS. In het verleden heeft Saoedi-Arabië ongeveer 45.000 religieuze kaders opgeleid in het buitenland. Het land sponsort tientallen satellietzenders en honderden internetsites. De Saoedi’s investeerden tot nog toe 87 miljard dollar om het wahabisme wereldwijd te verspreiden, moskeeën te bouwen en imams te vergoeden. Dat gebeurde en gebeurt niet alleen in onze streken, maar ook in Azië, Afrika en uiteraard het Midden Oosten.ⁱⁱ Het is niet overdreven om te spreken van een wahabisering van de islam.

Terug naar het oorlogstoneel. In Syrië werd net als in Irak de confessionele kaart getrokken. Het Westen wou Assad al lang weg. Reeds in 2006 werden verschillende dissidente groepen gefinancierd door de VS.ⁱⁱⁱ In 2009, twee jaar vóór de Arabische lente, waren er Britse plannen voor een invasie van ‘rebellen’.^iv De VS steunden niet alleen gematigde groepen, ze sponsorden ook radicale jihadis, die later zouden overlopen naar terreurorganisaties als al-Nusra en IS.^v In 2011 ontaardden de geweldloze protesten snel in een burgeroorlog. Aan de kant van de rebellen kregen de jihadis van meet af aan de overhand omwille van massale steun uit de Golfstaten, Turkije en Jordanië. Die steun ging naar terroristische organisaties als al-Nusra en al-Qaeda.^vi Samen met Turkije en Jordanië organiseerden de VS, Frankrijk en GB in 2012 een trainingskamp voor Syrische rebellen in Jordanië. Een deel van die rebellen sloot zich later aan bij IS. Een gelijkaardige blunder deden ze nog eens over in 2015.

Reeds in 2012 waren de autoriteiten in Washington al op de hoogte van de mogelijke oprichting van een Islamitische staat in delen van Irak en Syrië. Dat was namelijk de wens van de islamitische landen die de oppositie tegen Assad steunden. Zo’n staat zou de regering van Assad sterk verzwakken en de sjiitische coalitie tussen Syrië, Irak en Iran een slag toebrengen.^vii De regering van de VS wist perfect waar ze mee bezig was. De rest van het verhaal kennen we.

B. Wie haat en vernedering zaait zal radicalisering oogsten

Moslims zijn meer en meer kop van jut in onze samenleving. Deze groep wordt systematisch achteruit gesteld op zowat alle mogelijke vlakken. Werkloosheid, achterstand in het onderwijs en armoede treft hen buitenproportioneel. Bij het zoeken naar een job of een woning worden ze systematisch gediscrimineerd. Sinds 9/11 gaat de onverdraagzaamheid tegen de islam in stijgende lijn met het hoofddoekenverbod als symbolisch voorhoedegevecht.

De openlijke agressie gaat crescendo met haatboodschappen op facebook, het bespuwen van kinderen, het naroepen op straat, … De politie controleert hen overdreven veel en ze worden meer dan andere groepen gecriminaliseerd en geïnterneerd.^viii Ze voelen zich hoe langer hoe minder welkom^ix en worden in toenemende mate geconfronteerd met politieke partijen en media die haat aanwakkeren tegen hen. Die haat richt zich bovendien op hun diepste identiteit, namelijk hun godsdienst.

Vooral bij jonge moslims kan dit tot ernstige existentiële problemen leiden. Zij hebben nauwelijks perspectief en anders dan hun ouders ondergaan ze een identiteitscrisis. Zij zijn hier wel geboren maar voelen zich niet welkom, hoe goed ze hun best ook doen. Om zich staande te houden en hun plek op te eisen in onze samenleving grijpen velen logischerwijze terug naar cultuur of geloof. Die bieden tenminste nog houvast. Maar dat versterkt op zijn beurt de reeds aanwezige islamofobie en zo ontstaat een zich zelf versterkende polarisatie.

Sinds 2008 hebben de VS of hun bondgenoten acht landen belegerd of gebombardeerd: Afghanistan, Pakistan, Jemen, Somalië, Libië, Mali, Irak en Syrië. Toevallig allemaal moslimlanden. En dan hebben we er Gaza nog niet bij geteld, dat sinds 2008 al drie maal verwoest werd door grootschalige bombardementen. Met een klein beetje empathie kan je je indenken hoe zoiets inwerkt op een reeds gefrustreerde bevolkingsgroep.

Er is nog een ander belangrijk element dat hier moet vermeld worden, namelijk de reeds hogervermelde wahabisering van de islam. In Westerse landen kreeg het moslimgeloof tot nog toe nergens een volwaardige plek. In Vlaanderen bijvoorbeeld is slechts één op tien van de moskeeën officieel erkend en krijgt de moslimgemeenschap volstrekt onvoldoende financiële middelen. Geen wonder dus dat zo weinig imams Nederlands spreken. Om u een idee te geven, het bedrag dat Saoedi-Arabië wereldwijd investeert in de verspreiding van het wahabisme is 100.000 maal zoveel als de Vlaamse overheidssubsidie aan de moskeeën van vorig jaar. In de rest van West-Europa is de toestand niet veel beter. Van die situatie heeft Saoedi-Arabië geprofiteerd om zijn versie van de islam te promoten.

De reden waarom de Saoedi’s vrij spel krijgen hoef je niet ver te zoeken. België is de belangrijkste Europese leverancier van munitie en de tweede belangrijkste leverancier van lichte wapens aan Saoedi-Arabië. Tussen 2008 en 2012 hebben de EU-landen voor 17,3 miljard (België 1,17 miljard) euro aan wapens vergund voor export naar Saudi-Arabië. In de haven van Antwerpen komt er een miljardeninvestering van een Saoedische vennootschap, waarvan een kopstuk banden heeft met Al Qaeda …

Het gevolg is dat er binnen de islam in Europa en in België een krachtige integristische^x stroming is die via satellietzenders, websites, boeken, organisaties en een aantal moskeeën verspreid wordt. Het is vanuit die stroming dat jongeren gerekruteerd worden om IS te gaan vervoegen.

2. Averechts effect

De gespierde aanpak van de regeringen in Frankrijk en België ten aanzien van de aanslagen scoort wellicht goed bij de publieke opinie, maar hij is kortzichtig en zal de situatie op termijn alleen maar verergeren. We maken terug onderscheid tussen binnen- en buitenland.

A. Olie op het vuur

Frankrijk heeft na de aanslagen prompt bommenwerpers gestuurd naar Raqqa, de hoofdstad van IS. “Wij zijn in oorlog” verklaarde president Hollande. Vreemd dat hij dat nu pas opmerkt, want de afgelopen vijf jaar hebben de Fransen oorlog gevoerd in Ivoorkust, Libië, Mali, de Centraal-Afrikaanse Republiek, Irak en Syrië. Wat er ook van zij, het is zeer de vraag of de huidige en toekomstige bombardementen in Irak en Syrië een verstandige optie zijn.

Het afgelopen jaar hebben de bombardementen tegen IS nauwelijks iets opgeleverd. Vanuit de lucht alleen zal het in elk geval nooit lukken. Een invasie (grondtroepen) lijkt overigens uitgesloten en zou bovendien de situatie helemaal doen ontaarden.^xi De voorbije militaire avonturen in Afghanistan, Irak en Libië liepen uit op een compleet debacle. Wat er ook van zij, met drones en bommen kan men het kalifaat militair wel verzwakken, maar qua propaganda speelt men IS daarmee volledig in de kaart. De bombardementen zullen de overtuiging versterken dat het Westen de echte vijand is van de Arabische wereld. IS zal zich meer dan ooit kunnen opwerpen als de verdediger van de islam tegen buitenlandse aanvallers en zal daardoor zijn magneetfunctie voor fanatiekelingen wereldwijd versterken. Op het terrein, en meer bepaald in Irak, zullen de soennieten zich nog meer achter IS gaan scharen.

Kortom, op termijn zal het opvoeren van bombardementen alleen in de kaart spelen van IS.

B. Vicieuze cirkels en godsgeschenken

In een klimaat van mislukte integratie en latente islamofobie leiden aanslagen zoals in Parijs tot een opstoot van moslimhaat bij brede lagen van de bevolking. De haatboodschappen tegen vreemdelingen en meer in het bijzonder tegen moslims, kenden tijdens de recente vluchtelingenstroom al een ongekende hoogte. De gebeurtenissen van 13 november doen daar nog een flinke schep bovenop. Als de overheid bovendien signalen uitzendt die die buikgevoelens versterken, zoals het screenen van alle imams of de controle op thuisonderwijs van moslims, dan staat daar geen rem meer op.

En net zoals na Charlie Hebdo zal het niet blijven bij verbaal geweld. Men mag zich verwachten aan toenemend fysiek geweld tegen moslimsymbolen en moslims. De islamitische bevolking zal meer dan ooit geviseerd worden en zal zich nog meer moeten schrap zetten om zich staande te houden. Van die context zal de integristische stroming handig gebruik kunnen maken om zijn invloed en impact nog verder te vergroten. Dat zal op zijn beurt de radicalisering in de hand werken en de islamofobie nog verder doen toenemen. Zo is de cirkel rond.

Er is nog een tweede vicieuze cirkel (op komst). Terroristische aanslagen zijn een godsgeschenk voor (extreem-)rechts. Rechts gedijt het gemakkelijkst in een klimaat van angst en terreur. Een versterking van rechts betekent de afbouw van de welvaartstaat, gepaard gaande met de opbouw van een politiestaat – het tweede is een voorwaarde voor het eerste.

De voorbije terreurdaden en de roep om meer veiligheidsmaatregelen komen de huidige rechtse regering dan ook zeer goed uit. Maar, een verdere aftakeling van de welvaartsstaat zal de zwaksten in onze samenleving het meest treffen en dus ook de moslims. Dat betekent dat niet alleen hun existentiële, maar ook hun materiële levensvoorwaarden daardoor nog meer onder druk zullen komen. Het perspectief van jonge moslims voor een fatsoenlijk leven zal nog kleiner worden dan voorheen. Dat zal de voedingsbodem voor radicalisering nog vruchtbaarder maken. Ook hier is de cirkel rond.

Er is nog een tweede reden waarom de aanslagen van Parijs voor rechts een godsgeschenk zijn: ze wakkeren racisme aan. Racisme leidt de aandacht af van de sociaaleconomische strijd. De vijand is niet langer de 1% rijkaards die fortuinen verzamelt op de kap van de werkende bevolking, nee, de vijand zijn mensen van een andere huidskleur, cultuur of geloof. Racisme zet bevolkingsgroepen tegen elkaar op en verdeelt de werkende bevolking. Men stampt naar beneden i.p.v. naar boven. Dat is zeer handig voor de kapitalistische elite. Zo blijven zij zelf buiten schot en ziet ze de arbeidersbeweging verzwakken.

Het is de beproefde verdeel- en heers strategie. In de jaren dertig in Duitsland werd de werkende bevolking bedwelmd met grote dosissen antisemitisme en toen ze voldoende bedwelmd was werden de vakbonden uitgeschakeld. De valkuil voor de arbeidersbeweging vandaag is dat ze zich laat meeslepen in de anti-moslim hetze. De valkuil voor de moslims is dat ze geïsoleerd worden en op zichzelf terugplooien. Meer dan ooit is eenheid nodig.

3. Een drastische anti-terreuraanpak

Een drastische anti-terreuraanpak is noodzakelijk. Die moet grondig zijn, d.w.z. naar de oorzaken gaan. En, omdat er veel oorzaken zijn, moet die aanpak ook veelvoudig zijn. We geven hier enkele aanzetten, we maken opnieuw onderscheid tussen buiten- en binnenland.

A. Buitenland

1. IS en de andere jihadigroepen in Syrië en Irak moeten onmiddellijk financieel worden drooggelegd. Dat heeft als consequentie vooreerst dat de landen van waaruit geld naar die terreurgroepen stromen ook worden drooggelegd: Saoedi-Arabië, Qatar, Koeweit, … De sancties tegen Iran van de afgelopen tien jaar, tonen dat dit kan werken. Ten tweede, moeten de wapenleveringen naar die landen worden stopgezet.

2. Er moet volop ingezet worden op een onderhandelde oplossing voor zowel Syrië als Irak. Dat moet gebeuren onder auspiciën van de VN. Een VN-vredesmacht zal moeten toezien op de uitvoering en naleving van de afspraken.

3. De militaire interventie van het Westen moet gestopt worden.

4. Er moet eindelijk grondig werk gemaakt worden van een oplossing van de Palestijnse kwestie.^xii Er moeten economische sancties komen tegen Israël totdat het de VN-resoluties uit het verleden heeft nagekomen.

B. Binnenland

1. Alle potentiële jihadisten en hun rekruteerders moeten onmiddellijk aangepakt worden. In het recente verleden heeft de federale overheid het optreden verhinderd tegen sommige geradicaliseerde en zelfs gevaarlijke individuen. Onbegrijpelijk.

2. De performantie van de inlichtingendiensten moet beter. Er moet betere samenwerking komen tussen die diverse nationale diensten en nog meer gerichte controle op potentiële daders. Daarbij moeten de privacy en de mensenrechten zoveel mogelijk gevrijwaard worden. Dat is geen eenvoudige evenwichtsoefening en dat moet het voorwerp uitmaken van een grondig maatschappelijk debat.

3. Bij de preventie van radicalisering moeten alle actoren van de jongeren betrokken worden: de familie, jeugdhuizen, straathoekwerkers, het onderwijs en de moskeeën.

4. Er moeten programma’s komen om geradicaliseerde personen te deradicaliseren en opnieuw te integreren. Nu worden die – in het geval van teruggekeerde Syriëstrijders – ofwel opgesloten (zonder psychosociale begeleiding) waardoor de kans op radicalisering nog toeneemt, ofwel worden ze aan hun lot overgelaten. Een bestaand voorbeeld van zo’n aanpak is het centrum ‘De weg naar’.

5. De sponsoring van het wahabisme en andere extremistische religieuze stromingen moet worden aan banden gelegd in ons land.

6. Projecten van jonge en minder jonge moslims die de islam op een creatieve en open manier bestuderen moeten worden ondersteund.

7. Er moet een volwaardige erkenning komen van de islam inclusief voldoende middelen. Door die erkenning zal men ook normen kunnen vastleggen waaraan moet voldaan worden.

8. Er moet werk gemaakt worden van een ernstig integratiebeleid die naam waardig, alsook van een consequent antidiscriminatiebeleid.

9. Er moet een Marshallplan komen om de sociale achteruitstelling en armoede weg te werken. Dat betekent o.a. jobcreatie, ernstige investeringen in de sociale huisvesting, wegwerken van de kloof in het onderwijs, … Voor een rijk land als België kan een armoede- of werklozennorm lager dan drie procent^xiii geen probleem zijn.

Het zijn eerste aanzetten die bedoeld zijn om de oorzaken van het probleem aan te pakken. De huidige robocop-aanpak van de Belgische en Franse regering bestrijdt nagenoeg enkel de symptomen. Aan ons om een meer diepgaande aanpak mee te helpen afdwingen.

Noten

i Het woord ‘radicalisering’ is sterk ingeburgerd, maar is eigenlijk een verkeerde woordkeuze. Radicaal zijn betekent letterlijk terug gaan naar de wortels en zich daar consequent naar gedragen. Daar is op zich niets mis mee. Zo is “radicaal” een geliefde woordkeuze voor NVA-kopstuk Homans om zichzelf te omschrijven. Bvb. “Radicaal is geen synoniem voor asociaal”, https://www.n-va.be/nieuws/radicaal-is-geen-synoniem-voor-asociaal; of “Vlaanderen gaat radicaal voor digitale dienstverlening”, https://www.n-va.be/persbericht/vlaanderen-gaat-radicaal-voor-digitale-dienstverlening. Beter is het woord fanatisme. Dat heeft meer met blind, irrationeel geloof te maken en onverdraagzaamheid t.o.v. andersdenkenden. Maar het werkwoord “fanatiseren” of iets dergelijks bestaat (nog) niet.

ii Zie bvb. Ali T., The Clash of Fundamentalisms. Crusades, Jihads and Modernity, Londen 2003, p. 323v; Bokhari K. & Senzai F., Political Islam in the Age of Democratization, New York 2013, p. 90v; Rashid A., Jihad. De opkomst van het moslimfundamentalisme in Centraal-Azië, Amsterdam 2002, p. 228v.

iii Bensaada A., Arabesque$. Enquête sur le role des États-Unis dans les révoltes arabes, Brussel 2015, p. 148v. ; “U.S. secretly backed Syrian opposition groups, cables released by WikiLeaks show”, https://www.washingtonpost.com/world/us-secretly-backed-syrian-opposition-groups-cables-released-by-wikileaks-show/2011/04/14/AF1p9hwD_story.html.

iv Dat bracht de voormalige Franse minister van buitenlandse zaken, Roland Dumas aan het licht. https://www.youtube.com/watch?v=HI23UkYl3Eo, vanaf 27’35”.

v Dat blijkt o.a. uit een interview van Al Jazeera met Michael Flynn, voormalig hoofd van de U.S. Defense Intelligence Agency (DIA), http://www.aljazeera.com/programmes/headtohead/2015/07/blame-isil-150728080342288.html. Zie ook https://www.dewereldmorgen.be/artikel/2015/07/22/amerikaans-oud-generaal-spreekt-over-is-we-hebben-olie-op-het-vuur-gegooid.

vi Joe Biden, vice-president van de VS zei daarover: “Our allies in the region were our largest problem in Syria. The Turks were great friends, and I have a great relationship with Erdogan, [who] I just spent a lot of time with, [and] the Saudis, the Emirates, etcetera. What were they doing? They were so determined to take down Assad, and essentially have a proxy Sunni-Shia war, what did they do? They poured hundreds of millions of dollars and tens of tons of weapons into anyone who would fight against Assad – except that the people who were being supplied, [they] were al-Nusra, and al-Qaeda, and the extremist elements of jihadis who were coming from other parts of the world.” https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2014/10/06/behind-bidens-gaffe-some-legitimate-concerns-about-americas-middle-east-allies/. Zie ook https://www.dewereldmorgen.be/artikel/2014/09/19/luchtaanvallen-op-irak-en-syrie-contraproductief-voor-regio.

vii In een memo staat het volgende te lezen: “If the situation unravels there is the possibility of establishing a declared or undeclared Salafist principality in eastern Syria (Hadaka and Der Zor), and this is exactly what the supporting powers to the opposition want, in order to isolate the Syrian regime, which is considered the strategic depth of the Shia expansion (Iraq and Iran). … Isi could also declare an Islamic state through its union with other terrorist organizations in Iraq and Syria, which will create grave danger in regards to unifying Iraq and the protection of its territory.” http://www.judicialwatch.org/document-archive/pgs-287-293-291-jw-v-dod-and-state-14-812-2/.

viii 60 procent van de Franse gevangenen zijn moslim terwijl die groep slechts 7 procent van de samenleving uitmaakt. http://www.economist.com/news/briefing/21639540-attacks-charlie-hebdo-and-kosher-supermarket-brought-french-together-unity.

ix 74 procent van de Fransen vindt ‘Islam niet verenigbaar’ met de Franse samenleving. Een zelfde percentage Duitsers heeft een negatieve attitude tegenover Islam. En 62 procent van de Britten denkt dat zijn land zijn identiteit zal verliezen als er nog meer moslims komen. http://www.loonwatch.com/2013/01/european-attitudes-towards-islam-and-muslims-britain-germany-france/; http://www.economist.com/news/briefing/21639537-backlash-against-european-muslims-would-play-hands-killers-solidarity.

x Integrisme betekent religieus extremisme. Het begrip werd oorspronkelijk gebruikt voor reactionaire stromingen binnen het katholicisme. Het komt voor in zowat alle godsdiensten.

xi Bij een invasie met grondtroepen dreigt een rechtstreekse confrontatie tussen het Westen en diens bondgenoten aan de ene kant en Rusland, Syrië en Iran aan de andere kant. En dan spreken we nog niet over de Hezbollah en de Koerdische rebellen. Een gezamenlijke invasie van de twee kampen lijkt uitgesloten omdat de doelstelling van de diverse spelers sterk verschillen en soms lijnrecht tegenover elkaar staan. De Golfstaten willen enerzijds Assad uitschakelen en Iran verzwakken en anderzijds de Al-Nusra en Al-Qaeda versterken. Turkije wil dat ook, maar wil bovendien komaf maken met de Koerdische rebellen in Syrië. Het Westen viseert in de eerste plaats Assad en wil de islamistische milities niet teveel versterken. Rusland wil alle jihadis uitschakelen en een pro-Russische regering in Syrië behouden. Iran en Hezbollah willen Assad versterken en de jihadis (soennieten) uitschakelen.

xii Zowel bij de aanslag van elf september als bij Charlie Hebdo is gebleken dat de Palestijnse kwestie een belangrijk motief is voor radicalisering. Zie bvb. “The way for Americans to take on the Islamic state is to end support for Jewish nationalism”, http://mondoweiss.net/2015/11/americans-support-nationalism.

xiii Cfr. de Maastrichtnorm betreffende het overheidstekort.