Het slavensysteem in de VS was ontstaan in de staat Virginia, waar tabaksplanters nood hadden aan goedkope en goed controleerbare werkkrachten. Van daaruit breidde het systeem zich uit naar de Zuidelijke staten, waar vooral katoenplantages er gebruik van maakten.

Een ander economisch model

Dat betekende ook dat, terwijl de Noordelijke Staten zich steeds meer industrialiseerden, het Zuiden vooral steunde op landbouwproducten. Gevolg hiervan was dat het Noorden aanstuurde op vrijhandel voor zijn economische expansie, terwijl het Zuiden juist op protectionisme rekende voor zijn economie. Daar lag de echte oorzaak van de burgeroorlog, de slaaf was enkel ‘een pion in het spel’.

In 1808 was slaveninvoer officieel illegaal verklaard. Historicus John Hope Franklin schatte in zijn boek ‘From Slavery to Freedom‘ echter dat er nog zowat 250.000 slaven illegaal werden ingevoerd: “De vooruitzichten op enorme winsten waren te sterk voor de Amerikaanse handelaars”.

Slavenopstanden

Eind de jaren 1840 begin de jaren 1850 begonnen zwarten in het Noorden – en met hen ook sommmige blanken, zoals Lloyd Garrison (‘the Liberator’) – op te komen tegen de slavernij. ‘The Liberator’ was de spreekbuis van deze blanken. In het Zuiden waren er al enkele slavenopstanden geweest (onder meer onder leiding van Nat Turner en Dan Vesey) maar ze werden telkens bloedig onderdrukt.  

In 1850 werd de Fugitive Act goedgekeurd, die slaveneigenaars toeliet hun slaven overal in het land terug gevangen te nemen. Dit stuitte uiteraard op nog meer verzet in het Noorden en er werden ‘Freedom Rides’ georganiseerd (het weghalen van slaven uit het Zuiden, die dan als vrije zwarten in het Noorden konden blijven).

In 1859 ging een blanke nog een stap verder en deed een poging om door een overval op een munitiedepot genoeg wapens te verzamelen voor een totale opstand van de zwarten. Het project van John Brown was echter totaal onrealistisch. Hij werd met zijn medestanders overmeesterd.

John Brown werd later opgehangen. In zijn laatste verklaring zei hij: “Ik, John Brown, weet heel zeker dat de misdaden van dit schuldige land alleen maar zullen gezuiverd worden dan door bloed”. Profetische woorden …

Blank supremacist Lincoln

Voor zijn verkiezing tot president (in 1860) was Lincoln erg terughoudend geweest over de slavenkwestie. In het Noorden verklaarde hij zich in vage bewoordingen tot tegenstander van slavernij op morele gronden, maar in de Zuidelijke Staten verdedigde hij openlijk de superioriteit van de blanken.

Met de verkiezing van Lincoln kwam het desalniettemin tot een open conflict tussen de Noordelijke en Zuidelijke staten, een clash die volgde uit de economische tegenstellingen tussen beide delen van het land. Zeven zuidelijke staten scheurden zich af van de ‘Union’.

Toen Lincoln probeerde de federale basis in Fort Sumter, South Carolina, te heroveren, scheurden nog vier andere staten zich af. Samen vormden ze de Confederate States of America. Ze benoemden hun leider Davis tot president en de burgeroorlog was zo een feit.

In het begin was Lincoln nog erg gematigd tegenover de Secessiestaten: “Ik heb niet de bedoeling, direct of indirect, om met moeien met het instituut van de slavernij, daar waar het bestaat. Ik geloof dat ik daar geen wettelijk recht toe heb en ik heb niet de neiging dat te doen”. Toen de oorlog vier maanden oud was, verkondigde generaal John C. Fremont in Mississipi dat slaven van planters die de Verenigde Staten vijandig waren vrij waren. Lincoln schafte deze maatregel dan ook meteen af.

Lincoln keert uiteindelijk zijn kar

De oorlog eiste echter steeds meer slachtoffers en de tegenstand in het Noorden werd steeds groter. Lincoln kwam steeds meer onder druk te staan om de slavernij te beëindigen. Wendell Philips (een blanke abolitionist) verklaarde: “Als Lincoln in staat was te groeien, was dat omdat wij hem water gaven”.

Maar het Congres stemde een resolutie in de zomer van 1861, waaruit dit citaat: “Deze oorlog wordt met geen enkele bedoeling gevoerd om de rechten van bestaande instellingen omver te werpen of om zich er mee te moeien … alleen maar om de Union te redden”. Lincoln deelde dit standpunt, hij was immers niet zozeer tegen de slavernij, hij wou kost wat kost de Unie bewaren.

De burgeroorlog was een heel bloedige oorlog. John Browns verklaring bleek heel juist. Zowat 600.000 soldaten sneuvelden aan beide kanten. Maar terwijl in het begin de Confederates aan de winnende hand leken, keerde het tij langzaam. Het Noorden beschikte immers over veel meer middelen en stilaan werden de toevoerlijnen voor de Confederates afgesneden.

Lincoln schaft de slavernij af, deels …

In september 1862 verklaarde Lincoln dan in de ‘Emancipation Proclamation‘: ” … dat op de eerste januari 1863 alle personen die als slaaf worden gehouden in eender welke Staat of deel van een Staat, waarvan de bevolking in rebellie is tegen de Verenigde Staten, zullen vanaf dan voor altijd vrij zijn”.

Met andere woorden, de slaven in de staten die rebelleerden tegen de Verenigde Staten zouden op 1 januari 1863 hun vrijheid bekomen. Over slaven in de getrouwe staten werd dus met geen woord gerept! Dat lokte volgende commentaar uit in de krant The London Spectator: “Het principe is niet dat een menselijk wezen geen eigenaar kan zijn van een ander, maar dat hij dat alleen kan zijn als hij loyaal is tegenover de Verenigde Staten”.  

In april 1864 keurde de Senaat dan het Dertiende Amendement op de Grondwet goed, dat echt een einde maakte aan slavernij. In januari 1865 volgde het Huis van Afgevaardigden. Intussen was de toestand voor de Zuidelijken steeds wanhopiger geworden, en in het voorjaar 1865, na de nederlaag bij Appomatox, gaf de Zuidelijke opperbevelhebber generaal Lee zich over.

De slavernij was officieel voorbij … Maar algauw bleek dat alle land, alle andere bezittingen in handen bleven van de blanken, de neger was officieel geen slaaf meer, maar bleef economisch volledig afhankelijk van zijn blanke meesters.

Pas in de jaren 1960 (dus bijna honderd jaar later) zou de eigenlijke emancipatie van de zwarten een feit worden.

Bernard De Witte

Dit artikel is vooral gebaseerd op ‘De geschiedenis van het Amerikaanse volk’ van historicus Howard ZInn.