Toen vakbondsleider Arménio Carlos van de CGTP, de grootste vakbondskoepel van Portugal, de massa betogers zaterdag op het volgestroomde Terreiro do Paço (centraal plein in de benedenstad van Lissabon dat nog altijd ‘Paleisplein’ wordt genoemd – officieel Praça do Comércio) toesprak, zei hij dat het plein veranderd was in het ‘Plein van het Volk’ (Terreiro do Povo). Een volk dat eens te meer duidelijk ‘neen’ zei tegen de aangekondigde plannen van de centrumrechtse regering-Passos Coelho.

Sinds de trojka (de Europese Commissie, de Europese Centrale Bank en het IMF; die Portugal zowat onder curatele heeft geplaatst in ruil voor een hulppakket van 78 miljard euro) op 11 september haar vijfde evaluatiebezoek aan Portugal heeft afgerond, heeft de regering nog extra bezuinigingen aangekondigd om het begrotingstekort – dat nu ruim vijf procent van het BBP bedraagt – tegen 2014 onder de Europese norm van drie procent te brengen.

Die maatregelen die neerkomen op een loonsvermindering en dus verarming voor grote groepen van de bevolking hebben bijzonder veel kwaad bloed gezet.

Gemeenschappelijke afkeer van bezuinigingsbeleid: “Todos a Lisboa”

De massamanifestaties van zaterdag 15 september waren op zeer korte tijd georganiseerd door vooral jongeren en kunstenaars die daarbij gebruik maakten van sociale netwerksites als Facebook en Twitter. De centrale oproep vatte goed samen waartegen de woede zich keerde: “Que se lixe a troika! Queremos as nossas vidas!” (‘Naar de hel met de trojka. Wij willen kunnen leven’).

Daarmee hadden de organisatoren de vakbonden wat in snelheid gepakt, want de vakbondskoepel CGTP had al een grote manifestatie gepland op 29 september. Volgens sommige bronnen waren er op 15 september zelfs een half miljoen mensen op straat in ruim 40 steden, onder wie velen die voor de eerste keer in hun leven op straat kwamen om te betogen.

“De gemeenschappelijke afkeer van de absurde bezuinigingsplannen is de band tussen de manifestaties van 15 en 29 september”, verklaarden de vakbondsleiders vorige week in een poging om op eventuele aanzetten tot het zaaien van verdeeldheid te anticiperen. De betoging was daarom georganiseerd onder de slogan “Todos a Lisboa contra o roubo dos salários, pensões e reformas” (‘Allen naar Lissabon tegen de roofoverval op lonen en pensioenen’).

Meer dan alleen vakbonden

Niet alleen een klassieke vakbondsactie dus. Diverse waarnemers omschreven de uitingen van volkswoede als een van de grootste manifestaties in het Portugal van na de Anjerrevolutie. Vakbondscentrales hadden hun militanten weten te mobiliseren voor de grote betoging in Lissabon door onder meer bussen in te leggen uit alle delen van het land. 

Hoeveel mensen zaterdag precies in Lissabon de straat op zijn gegaan, is moeilijk te bepalen, omdat er een discussie is ontstaan over de telwijze. Moet men er van uitgaan dat er twee of drie betogers per vierkante meter opstappen, daar ging de discussie in de media over. Maar dat het er meer dan honderdduizend waren, is zeker. Zelfs toen de toespraken op het Terreiro do Paço al een poosje aan de gang waren, stroomden nog tienduizenden mensen toe via de centrale lanen van de hoofdstad.

Naast de gebruikelijke rode vakbondsvlaggen waren er ook vele duizenden deelnemers die gehoor hadden gegeven aan de oproepen van de organisatoren van de betoging van 15 september (SET15), de Movimento Doze de Março (M12M) – die is ontstaan uit het jongerenprotest van 12 maart 2011, de Werklozenbeweging (MSE), gepensioneerdengroepen en de beweging ‘Acordai’ (letterlijk ‘wakker’).

Werknemers betalen de crisis: basta!

Allemaal bewegingen die groeiden uit de verontwaardiging van de bevolking over de strenge bezuinigingsmaatregelen die de regering nam om de crisis te lijf te gaan, maar die vooral gewone werknemers hard treft. Opvallend was de aanwezigheid van grote delegaties van werknemers van overheidsbedrijven TAP (luchtvaartmaatschappij) en RTP (openbare omroep) die vrezen dat hun werkomstandigheden fors gaan verslechteren als hun bedrijf wordt geprivatiseerd, zoals de regering van plan is.

Zaterdag eisten diverse sprekers dat eindelijk een belasting op grote vermogens zou worden ingevoerd. “Tot nu toe betalen de werknemers de crisis. Het is tijd dat wie kapitaal bezit een stevige duit in het zakje doet om uit deze crisis te geraken. Voor werklozen, gepensioneerden en werknemers is de maat meer dan vol: wij zeggen ‘basta‘”, aldus Arménio Carlos.

In de toespraken stond de oproep tot eenheid in het verzet centraal. “Alleen als we ons verenigen in de strijd tegen de sociale afbraak en de georganiseerde armoede kunnen we iets bereiken”, riep Carlos zijn toehoorders toe. Toen hij het voorstel van zijn vakcentrale om een algemene staking uit te roepen aan de menigte voorlegde, klonk er minutenlang applaus.

Algemene staking op komst

Op 3 oktober komt de top van de CGTP bijeen om een datum vast te leggen voor een nieuwe algemene staking tegen het regeringsbeleid, hopelijk in samenwerking met de UGT, de tweede grootste vakbondskoepel, die zaterdag niet mee betoogde. Althans niet officieel. “A luta não vai parar” (‘de strijd stopt niet’), verzekerde Carlos tot slot.

Begin september had de Conselho Nacional da Intersindical van de CGTP al beslist dat maandag 1 oktober een ‘nationale dag van strijd’ zou worden. De vakbond wil zijn 42ste verjaardag aangrijpen om over het hele land werkonderbrekingen, acties en informatievergaderingen in de bedrijven te organiseren.

Vooral bij de spoorwegen (CP) was de staking maandag ook goed voelbaar. De treinbestuurders zullen de hele week van 1 tot 5 oktober ‘s ochtends twee uur het werk neerleggen. Op vrijdag 5 oktober, een officiële feestdag in Portugal (het uitroepen van de republiek in 1910 gebeurde op 5 oktober), wordt de hele dag gestaakt. Alleen een minimumdienst zal worden verzekerd op de grote lijnen, zoals door de Arbeidsrechtbank bij een eerder sociaal conflict is afgedwongen. Ook bij de metro van Lissabon zijn er werkonderbrekingen te verwachten. 

“Volk heeft zijn schrik achterwege gelaten”

Zoals gebruikelijk bij Portugese vakbondsmanifestaties verliep ook de betoging van zaterdag in alle rust en orde. De organisatoren hadden een goed gesmeerde eigen ordedienst opgezet die in nauw overleg met de oproerpolitie PSP kon voorkomen dat kleine groepjes relschoppers zich onder de manifestanten zouden mengen.

“Het volk is meer dan ooit overtuigd van zijn verzet, het heeft zijn schrik om zijn mening te laten horen achterwege gelaten, maar zal niet dulden dat amokmakers deze beweging compromitteren”, verklaarde een vakbondsman in de Portugese media.

Zaterdagavond suste staatssecretaris voor Relaties met het Parlement, Teresa Morais, in een reactie op de betoging, “dat ze de verontwaardiging van de manifestanten heel goed begrijpt, maar dat elke regering van welke kleur of samenstelling ook, dezelfde pijnlijke maatregelen zou moeten nemen omdat er nu eenmaal geen alternatief bestaat”. Portugal heeft dringend de toegezegde volgende schijf van het hulppakket van 78 miljard euro nodig om ambtenarenlonen en pensioenen te kunnen uitbetalen.

Linkse eenheid en de dreiging van Moody’s

Zondagavond kwam het verrassende bericht dat de leiders van de Communistische Partij (PCP) en het linkse Bloco de Esquerda (BE) de krachten gaan bundelen om samen sterker te staan tegen de besparingsplannen van de regering. Tijdens een verkiezingsdebat in Angra do Heroísmo op de autonome eilandengroep Azoren (waar op 14 oktober regionale verkiezingen worden gehouden) verklaarde Jerónimo de Sousa (PCP) dat hij samen met Francisco Louçã (BE) een motie van wantrouwen tegen de regering-Passos Coelho gaat indienen bij het parlement.

“De toestand is te ernstig om verdeeldheid bij links te laten voortduren. We mogen nu de armen niet laten zakken, maar de strijd met vereende krachten voeren.”

Maandag maakte het Europese agentschap voor statistiek Eurostat bekend dat het Portugese werkloosheidscijfer voor de maand augustus oploopt tot 15,9 procent, meer dan eerder was verwacht. Door de recessie van ruim drie procent als gevolg van het gevoerde neoliberale beleid is het niet zo verwonderlijk dat bedrijven veeleer geneigd zijn om personeel aan de deur te zetten dan nieuwe mensen aan te werven. Vooral de jeugdwerkloosheid is de laatste maanden fors gestegen.

Ratingbureau Moody’s kwam maandag dan weer met een waarschuwing aan het adres van de Portugese regering. Als de regering de voorgenomen besparingsplannen zou uitstellen of milderen onder druk van de straat, zou Moody’s overwegen om de rating van Portugal naar beneden toe bij te stellen. Portugal heeft nu rating Ba3 bij Moody’s. Indien dat gebeurt, is het moeilijker voor Portugal om tegen aanvaardbare rentevoeten te lenen op de commerciële markt.

Bijkomende bronnen:

Transportes
Greve na CP perturba comboios a partir de segunda-feira
http://economia.publico.pt/noticia/greve-de-maquinistas-da-cp-vai-causar-supressoes-nos-comboios-durante-toda-a-semana-1565230

Paralisação parcial
Comboios urbanos são os mais afectados pela greve dos maquinistas
http://economia.publico.pt/Noticia/greve-dos-maquinistas-afecta-perto-de-metade-da-circulacao-de-comboios-1565299

Unidade inédita
PCP e Bloco de Esquerda unem-se contra a austeridade
http://www.publico.pt/Pol%C3%ADtica/bloco-de-esquerda-1565253

Trabalho
Líder da CGTP admite falar com UGT mas diz que greve geral “não se negoceia”
http://economia.publico.pt/Noticia/lider-da-cgtp-admite-falar-com-ugt-mas-diz-que-greve-geral-nao-se-negoceia–1565346

Moody’s lamenta recuo de Portugal nas mudanças da TSU
http://economia.publico.pt/Noticia/moodys-considera-corte-de-rating-a-portugal-por-recuo-negativo-na-tsu-1565310