De community ruimte is een vrije online ruimte (blog) waar vrijwilligers en organisaties hun opinies kunnen publiceren. De standpunten vermeld in deze community reflecteren niet noodzakelijk de redactionele lijn van DeWereldMorgen.be. De verantwoordelijkheid over de inhoud ligt bij de auteur.

Opinie -

Hoe onze opinie over de oorlog in Oekraïne wordt misvormd

Burgers krijgen een vertekend beeld van de oorlog in Oekraïne voorgeschoteld. De Amerikaanse mensenrechtenactivist Ajamu Baraka durft Biden te logenstraffen. Op een enkele uitzondering na beperken Belgische academici zich tot vraagtekens. Een kritische houding van nieuwsconsumenten vergroot de kans op een juist beeld van wat er zich afspeelt in de wereld.

dinsdag 3 mei 2022 06:00
Spread the love

    “In elke oorlog wordt iedereen die voorzichtig is, die naar de argumenten van beide partijen luistert alvorens een standpunt te vormen, of die officiële informatie in twijfel trekt, onmiddellijk beschouwd als medeplichtig aan de vijand”, aldus historica Anne Morelli. Daar doet DeWereldMorgen niet aan mee. Wij veroordelen heel sterk de militaire invasie van Rusland in Oekraïne en alle oorlogsmisdaden die gepleegd worden. Het is een criminele agressie die ingaat tegen het internationaal recht. Maar wij hoeden ons voor zwart-wit versies. De geopolitieke situatie is buitengewoon complex. Wij willen aspecten naar voor brengen die in de mainstream media worden verzwegen of onderbelicht, om alzo het debat meer genuanceerd te kunnen voeren. Geloof niets zomaar, ook onszelf niet. Blijf kritisch denken. (n.v.d.r.)

In tijd van oorlog is de waarheid het eerste slachtoffer, aldus de conventionele wijsheid. Naast schiet­wapens die niet enkel de vijand maar ook burgers ombrengen, hanteren de strijdende partijen en hun bondgenoten ook propagandawapens. Met de censuur op bronnen uit Rusland moeten wij het doen met informatie van overheden. Door overheden aangestelde factcheckers bepalen wat de publieke opinie krijgt voorgeschoteld. Dictaturen, die per definitie beschikken over een ‘Ministerie van Waarheid’, krijgen gezelschap van de regering-Biden, die juist in de schoot van het Department of Homeland Security de Disinformation Governance Board in het leven heeft geroepen, ter bestrijding van wat men aanduidt als valse informatie, specifiek desinformatie uit Rusland.

Voorlichting van de publieke opinie

Het zijn niet enkel de media die deze ‘waarheid’ moeten uitdragen. Die media zijn in handen van een handjevol machtige lieden met nauwe banden in regeringskringen. In de ‘voorlichting van de publieke opinie’ spelen experten van denktanks en vlot van de tongriem gesneden academici een belangrijke rol. Zoals wij al eerder hebben betoogd, hebben wetenschappers een publieke taak die nauw samenhangt met ons democratisch bestel. Communicatie van academici moet zorgen voor een goed geïnformeerd publiek, vooral als het, zoals in casu, gaat over oorlog en vrede. Voor de Belgische moraalfilosoof Patrick Loobuyck moeten academici in het intellectuele debat een communicatieve voortrekkersrol spelen om het kritische debat in de samenleving gaande te houden en te voeden.

In de politiek, waar men inzicht wil in wat het stemgedrag bepaalt, beïnvloeden opinion makers de maatschappelijke meningsvorming door in de massa- en sociale media hun mening te verspreiden.

De marketingwetenschap1 leert2 dat mensen zich in houding, opinie en waarden laten beïnvloeden door familie, vrienden, collega’s, figuren uit het verenigingsleven, alsook door vedetten zoals sporthelden en filmsterren. In een markteconomie verdiepen marketeers zich in de vraag hoe aankoopgedrag tot stand komt en hoe opinion leaders daarbij kunnen worden ingezet, mensen die een goede reputatie hebben in een specifieke markt of branche. In de politiek, waar men inzicht wil in wat het stemgedrag bepaalt, beïnvloeden opinion makers de maatschappelijke meningsvorming door in de massa- en sociale media hun mening te verspreiden. In onze Lage Landen zijn Jonathan Holslag (B) en Rob de Wijk (NL) bekende opiniemakers op het vlak van internationale politiek.

Twitter

Voor journalisten, politici en academici is Twitter veruit het favoriete sociale medium. Het onderstaand overzicht toont 5 Belgische en 5 internationale opiniemakers die men regelmatig op Twitter tegenkomt, compleet met het aantal volgers en mensen die zij zelf volgen. De index geeft de verhouding volgers t.o.v. gevolgden aan. Hoe lager de index, hoe groter de aanhang en hoe kleiner blijkbaar de behoefte aan informatie van mensen die men zelf volgt op Twitter.

© 2022 Geopolitiek in context

In dit overzicht zijn de Amerikaanse mensenrechtenactivist Ajamu Baraka en UAntwerpen professor Geopolitiek en Internationale Relaties David Criekemans qua Twitter-aanhang elkaars tegenpolen. Waar Baraka op Twitter stelselmatig stevige kritiek uit op het beleid van zijn overheid, komt Criekemans hooguit met voorzichtige vraagtekens. In de onderstaande tweet spreekt Baraka president Biden tegen: “De oorlog in Oekraïne is niet onze oorlog. Biden, schatplichtig aan het grootkapitaal, heeft dit conflict in 2014 bekokstoofd toen de regering Obama/Biden de Oekraïense regering omverwierp en de coup-regering burgers in Donbas aanviel. Trap er niet in, eis een einde aan de oorlog”.

David Criekemans

Criekemans geeft zijn kijk op de oorlog in Oekraïne in een long read in SamPol.3 Hij ziet in de Russische invasie in Oekraïne het begin van een ontrafeling van het wereldsysteem en zet net als de Noorse professor Glenn Diesen de kansen voor Eurazië in de [nieuwe] mondiale wereldorde op de agenda. Terecht stelt Criekemans dat de wereld in de jaren 1990 een kans heeft laten liggen om de ex-Sovjetstaten, waaronder Rusland en Oekraïne, op te nemen in een herboren wereldgemeenschap rond internationaal recht en democratie. Dat dat niet is gebeurd schrijft hij toe aan uiteenlopende filosofische, economische, politieke en veiligheidsopvattingen. Die factoren zullen wel hebben meegespeeld, maar de historische russofobie van het Amerikaanse imperialisme is ongetwijfeld de belangrijkste reden.

Toen de EU haar handen aftrok van het twee dagen tevoren gesloten akkoord tussen de oppositie en Janoekovitsj, en de milities de president op de hielen zaten, vluchtte hij het land uit en was de coup een feit.

Over de machtswissel in 2014 geeft Criekemans een verkeerde, minstens onvolledige voorstelling van zaken. Hij volstaat met: “Janoekovitsj moest vluchten omdat zijn corruptie in het openbaar kwam”. De realiteit is dat op 20 februari 2014 de Amerikaanse onderminister Victoria Nuland de Maidan-betogingen liet infiltreren met neonazi-milities die het vuur openden op burgers en leden van de ordediensten. De paniek was groot. Er vielen een 100-tal doden, en de milities bezetten regeringsgebouwen. Toen de EU haar handen aftrok van het twee dagen tevoren gesloten akkoord tussen de oppositie en Janoekovitsj, en de milities de president op de hielen zaten, vluchtte hij het land uit en was de coup een feit. Voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog trad in een Europees land een regering aan met nazi’s op sleutelposities.

Bufferzone

De geschonden Amerikaanse belofte aan Michail Gorbatsjov, de laatste Sovjet-president, om de NAVO niet naar het oosten uit te breiden, doet Criekemans af als de zucht van de Amerikaanse presidenten Clinton en Bush naar “snelle successen in de buitenlandse politiek zonder al te veel historisch besef”. Hij maakt wel melding van het Russische verlies van een bufferzone dat “de Russische defensie-elite” ziet als een omsingeling, maar volstaat met de opmerking dat “de psychologische uitwerking daarvan” geopolitiek niet kan worden onderschat. Hij meldt wel dat “Moskou een reeks van bufferstaten in het westen” wenst, maar plaatst die bekommernis niet in een geostrategische context. Geen woord over de NAVO-raketten in Oost-Europa die een vergelijking met de Cubacrisis van 1962 rechtvaardigen.

Ook Criekemans’ weergave van het verloop van de oorlog vergt kanttekeningen. Van een Oekraïens veiligheidsdilemma sinds 2014 is geen sprake. Het land werd door de VS aangespoord om zijn leger te moderniseren en op NAVO-leest te schoeien. Het werd de facto lid van het bondgenootschap. Anders dan Criekemans stelt werkte Oekraïne niet “selectief met de NAVO samen”, maar werd daar met wapenlevereringen, financiële bijdragen, grootschalige militaire oefeningen en militaire training in eigen land en in de VS door de Amerikanen toe aangezet. Criekemans wijst wel op de Oekraïense inzet van Turkse drones “op de contactlijn met Donetsk-Loegansk”, maar verzwijgt het bestaan van de Minsk-akkoorden4 die het geschil tussen Kiev en de Donbasrepublieken vreedzaam moesten regelen.

Kiev verbiedt oppositiepartijen, kidnapt, vervolgt, sluit op en foltert leden van de oppositie, bedreigt hun familieleden, confisqueert hun banktegoeden standrechtelijk, sluit of nationaliseert de media, en verbiedt elke vrijheid van meningsuiting.

Dat er, zoals Criekemans beweert, sprake was van economische opbloei in “West-Oekraïne tot voorbij de Dnjepr”, is in strijd met de feiten. Oekraïne deed het slecht. Het staat te boek als het armste land van Europa, ondanks de 3,5% groei van het bbp sinds 2017. Het kampt met economische migratie van miljoenen burgers sinds 2014. En wie spreekt over democratische aspiraties van het land, is blind voor het feit dat het is afgegleden van de redelijk functionerende democratie onder Janoekovitsj tot de fascistische dictatuur van vandaag. Kiev verbiedt oppositiepartijen, kidnapt, vervolgt, sluit op en foltert leden van de oppositie, bedreigt hun familieleden, confisqueert hun banktegoeden standrechtelijk, sluit of nationaliseert de media, en verbiedt elke vrijheid van meningsuiting.

Regime change

Criekemans stelt ook “de positie van Rusland in de wereld” aan de orde. Voor hem wijst het idee dat het Westen uit is op regime change en opdeling van Rusland op “Russisch revanchisme” en een “existentiële geo­poli­tieke agenda”. Het Westen zou “wellicht onvoldoende [beseffen] welke radicalisering zich in Moskou aan het manifesteren” is. Hij ondersteunt zijn analyse met een Russisch perscommuniqué, een tweet van de directeur van de Moskouse vestiging van een Amerikaanse denktank en een opmerking van de Russische buitenlandminister Lavrov. Welnu, president Biden (“deze man kan niet aan de macht blijven”) en defensieminister Austin (“de VS is partij in de oorlog en wil die winnen”) bevestigen dat de VS wel degelijk probeert Rusland te verlammen, te onderwerpen en haar regering omver te werpen. Dat Rusland de oorlog verliest is pure propaganda.

De steeds zwaardere wapens die het Westen levert worden aan de grens vernietigd of kunnen het slagveld niet bereiken. Inmenging in de strijd door derden wordt door de Russische strijdkrachten met harde hand afgestraft, zelfs in NAVO-landen, zo liet Moskou weten. Met de verovering van Marioepol is het volledige kustgebied van de Azovzee in Russische handen. De strijd om Donetsk en Lugansk vordert gestaag, en in een volgende fase wordt het kroonjuweel van Oekraïne, de havenstad Odessa aan de Zwarte Zee, ingenomen, waarmee Oekraïne volledig van de zee zal zijn afgesloten.

In casu verliest Rusland de oorlog niet, van een terugtocht met of zonder gezichtverlies is geen sprake. Rusland zal niet capituleren en duldt absoluut geen buitenlandse troepen op zijn grondgebied.

In zijn zoektocht “naar een oplossing” pleit Criekemans voor opname van Rusland in een pan-Europese veiligheidsarchitectuur. Hij wijst erop dat conform het pleidooi van Spykman5 de oorlogvoerende partijen in de Tweede Wereldoorlog Duitsland en Japan strategische samenwerkingspartners van de VS werden. Die vergelijking gaat niet op: Duitsland en Japan verloren de oorlog, capituleerden voor de Amerikaanse eisen, en moesten een Amerikaanse bezettingsmacht op hun grondgebied dulden die tot vandaag, 77 jaar na de Tweede Wereldoorlog, voortduurt. In casu verliest Rusland de oorlog niet, van een terugtocht met of zonder gezichtverlies is geen sprake. Rusland zal niet capituleren en duldt absoluut geen buitenlandse troepen op zijn grondgebied.

Voor opname van Rusland in een Europese veiligheidsarchitectuur is het te laat. Er is teveel kwaad bloed gezet. Het Westen heeft de tegoeden van de Russische centrale bank bevroren en probeert de 630 mil­jard dollar aan Russische deviezenreserves naar Oekraïne door te sluizen. Een nucleair Rusland zou in Europa een powerhouse met Duitsland vormen, de nachtmerrie van Washington. Een nieuw IJzeren Gor­dijn langs de rivier de Dnjepr lijkt een realistischer scenario. Rusland wordt een Aziatische mogend­heid. Het in Criekemans’ ogen onwenselijke scenario van een samengebald Eurazië lijkt het te halen. Dat niet Rus­land, maar Europa daarbij geïsoleerd raakt, lezen we niet in Criekemans’ long read, noch dat Europa de slippendrager van de VS blijft. Het kan elke strategische autonomie wel vergeten.

Julian Assange

Het vergt moed om het mainstream narratief aan de kaak te stellen, om de realiteit uit te dragen. De meeste waarnemers kiezen voor de weg van de minste weerstand. Zij sluiten hun ogen voor de valse voorstelling van zaken door CIA en MI6, de Amerikaanse en Britse geheime diensten die zelfs erkennen dat ze leugens om bestwil vertellen. Wie die leugens doorprikt maakt zich niet populair. De Australische journalist en Wikileaks-oprichter Julian Assange heeft dat in extreme mate moeten ondervinden.

Assange zit voor het onthullen van geheimen die oorlogsstokers en financiële elites liever bedekt houden al 10 jaar vast, eerst in de Ecuadoriaanse ambassade in Londen, nu in Her Majesty’s Prison Belmarsh. Zijn “misdaden” zijn onthullingen als het neermaaien vanuit een Amerikaanse Apache helikopter van tientallen burgers waaronder twee Irakese medewerkers van Reuters, de ‘Afghan War Logs’, de ‘Iraq War Logs’, de ‘Guantanamo files’, de ‘State Department Cables’ en heel wat andere diplomatieke berichten die de zwarte kant van het land van vrijheid en gelijkheid ontbloten. Vandaag is zijn lot in handen van de Britse minister van Binnenlandse zaken Priti Patel, die tot 18 mei heeft om de beslissing van een rechter uit te voeren en tot zijn uitlevering aan de VS over te gaan. Als dat gebeurt, schept dat een gevaarlijk precedent voor de persvrijheid in de wereld. Geen enkele journalist, waar ook ter wereld, is dan nog veilig als die Amerikaanse misdaden onthult.

UAntwerpen politicoloog Tom Sauer

Als één van de weinigen heeft UAntwerpen politicoloog Tom Sauer de moed tegen de stroom in te roeien. Die vindt het perfect normaal dat Rusland Oekraïne als bufferstaat wil hebben. Na de Koude Oorlog had de NAVO moeten worden opgedoekt. “Zo’n alliantie gaat per definitie op zoek naar een externe vijand, dat is gewoon pervers”, aldus Sauer, die vindt dat bij voortbestaan Rusland in de alliantie had moeten worden geïntegreerd. Sauer vreest voor een escalerend conflict waarin Europa en misschien wel de hele wereld wordt meegezogen. Kernwapens mogen dan enkel ter afschrikking dienen, die afschrikking is enkel geloofwaardig als de bereidheid bestaat om ze effectief in te zetten. “Vroeger waren dat allemaal abstracte bespiegelingen, vandaag zullen we kunnen zien hoe het echt zit”.

De Oost-Europese landen waren beter niet toegelaten tot de NAVO, en het was onverstandig om Oekraïne het lidmaatschap van de NAVO toe te zeggen.

Sauer denkt dat in de jaren negentig afspraken konden worden gemaakt met Rusland. Gorbatsjov deed destijds voorstellen over collectieve veiligheid. Zijn opvolger, Boris Jeltsin, heeft in 1993 gevraagd om lid te mogen worden van de NAVO en ook Vladimir Poetin heeft in 2001 daarnaar geïnformeerd. Maar het antwoord was telkens een njet. De Oost-Europese landen waren beter niet toegelaten tot de NAVO, en het was onverstandig om Oekraïne het lidmaatschap van de NAVO toe te zeggen. Dat gebeurde ondanks het verzet van enkele belangrijke leden en de toenmalige secretaris-generaal Jaap de Hoop Scheffer. In de eindconclusies van de top stond ijskoud dat Oekraïne en Georgië lid ‘zullen’ worden, aldus Sauer.

Voor Sauer zijn Oekraïense en Russische burgers het slachtoffer van de survival of the fittest tussen grootmachten. Wij zijn vergeten hoe de wereld werkt. Gebrek aan machtsevenwicht kan altijd leiden tot conflict en oorlog. Blijven we de Russen stokken in de wielen steken, dan zal Poetin verdere stappen zetten. Hij kan kernwapens plaatsen in Wit-Rusland, zoals de Amerikanen eigenlijk hier bij ons hebben gedaan. Hij kan weer tests beginnen uitvoeren met kernwapens, ondergronds of best bovengronds. De indrukwekkende paddenstoelwolk zal het Westen snel doen stoppen met wapenleveringen. “Anders kan hij in het allerslechtste geval tactische kernwapens inzetten in Oekraïne”.

De Amerikanen hebben in Irak en Afghanistan veel meer slachtoffers gemaakt dan Rusland in Oekraïne. Wij hebben daar nooit gerechtelijke experts heen gestuurd om die gruweldaden te onderzoeken. In het Oekraïne-conflict zijn we dat wél van plan.

Interessant in Sauers analyse is het luik waarin hij stelt dat Rusland zich vandaag verzet tegen de VS en de NAVO die wereldwijd de politieman spelen. De Amerikanen hebben in Irak en Afghanistan veel meer slachtoffers gemaakt dan Rusland in Oekraïne. Wij hebben daar nooit gerechtelijke experts heen gestuurd om die gruweldaden te onderzoeken. In het Oekraïne-conflict zijn we dat wél van plan. Vandaar dat veel landen niet bereid zijn Rusland in de VN te veroordelen. “In de jaren negentig heeft het Westen met Kosovo ook een deel van Servië afgenomen, zoals Rusland in 2014 met de Krim heeft gedaan. In 1999 hebben we daar een oorlog over gevoerd zonder resolutie van de VN-Veiligheidsraad. Wij denken veel te veel vanuit ons eigen perspectief en kunnen ons heel moeilijk inleven in andere grootmachten”.

Sauer, die overigens niet communiceert via de sociale media, besluit het interview in Knack met de nuchtere opmerking dat oorlogen meestal eindigen met een diplomatiek akkoord en Rusland ons buurland blijft. We zullen met de Russen moeten praten en handel blijven drijven zoals we dat met andere landen doen waarmee we ooit oorlog hebben gevoerd. Maar de emoties moeten eerst wat gaan liggen.

“Alles begint bij luisteren”, zo luidt de wat hautain aandoende nieuwste slogan op de Vlaamse publieke omroep VRT Radio 1. Maar de échte boodschap is dat men selectief moet luisteren, kritisch kijken en luisteren naar het nieuws, en ook andere bronnen raadplegen. Dat vergroot de kans op een juist beeld van wat er zich afspeelt in de wereld.

UPDATE

Gewezen diplomaat Jean-Pierre Biebuyck schrijft een repliek op het betoog van Tom Sauer. Hij suggereert Russische expansiezucht richting Baltische staten. Sauer gelooft daar niet in. Poetin wil geen andere landen aanvallen, maar wordt gemotiveerd door veiligheid: een bufferstaat creëren. Sauers stelling is dat het Westen best wat toegeeft, essentieel om tot een vredesakkoord te komen, en die toegevingen zal Poetin niet uitbuiten. In Sauers visie moet een nucleaire aanval op de NAVO niet per definitie met kernwapens worden beantwoord. De Duitse filosoof en socioloog Jürgen Habermas, ook niet bekend als rechts-conservatief, heeft zich blijkbaar in gelijke termen uitgelaten, en gaat ook in tegen links in Duitsland dat zware wapensystemen willen leveren aan Oekraine.

De auteur zou nog eens moeten kijken naar Poetins rede op de Veiligheidsconferentie in München (2007): kritiek op de Amerikaanse – met geweld afgedwongen – dominantie in de wereld, de gebroken belofte om de NAVO niet oostwaarts uit te breiden, en de Amerikaanse plannen voor een raketschild in Europa. Biebuyck vergeet dat de Russische Zapad-oefeningen het Russische antwoord waren op de dreiging van de Amerikaanse marine in de Zwarte Zee ten tijde van de Russische vijfdaagse oorlog met Georgië. Ook die oorlog ging om het NAVO-lidmaatschap. Biebuycks verwijzing naar een Russische nucleaire doctrine is speculatie: zo’n doctrine is in het Westen onbekend.

Tenslotte: de Russische militaire doctrine roept niet op tot het gebruik van kernwapens als een conflict dreigt te worden verloren, maar stelt enkel dat kernwapens zullen worden gebruikt als een tegenstander massavernietigingswapens gebruikt en/of “wanneer het voortbestaan van de staat in gevaar is”.

 

*****

 

Noten:

1 Marketing als wetenschap steunt op kennis ontwikkeld in andere vakgebieden zoals psychologie, sociologie, economie en culturele antropologie. De discipline is ontstaan in de VS, waar begin 20e eeuw werd gezocht naar nieuwe afzetmogelijkheden voor het structurele landbouwoverschot. In Nederland heeft Wageningen Universiteit, de vroegere Landbouw Hogeschool, sinds 1965 een belangrijke rol gespeeld in de ontwikkeling van de wetenschappelijke marketingdiscipline. Vandaag vindt men masteropleidingen marketing, soms geafficheerd als ‘Marktkunde en Consumentengedrag’, o.a. aan de Vlerick Business School, Hec Management School (ULiège), UHasselt, VU-Amsterdam, UvT (Tilburg) en RU Nijmegen.

2 Kotler, Philip, Principles of Marketing, Prentice/Hall International, London, 1980, p. 241, 242.

3 Samenleving & Politiek is een niet-partijgebonden Belgisch Nederlandstalig tijdschrift dat zich omschrijft als een geëngageerd, niet-partijgebonden blad dat “een kritische en doordachte blik [werpt] op de politieke actualiteit”.

4 Minsk II van 2015 is een akkoord tussen de Oekraïense regering en vertegenwoordigers van de twee zelfverklaarde Donbas-republieken Donetsk en Lugansk. Het akkoord werd opgenomen in een resolutie van de VN-Veiligheidsraad die werd aangenomen en dus internationaal recht is geworden, bindend is en moet worden uitgevoerd. Het voorziet in demilitarisering, herstel van de Oekraïense soevereiniteit en autonomie voor Donetsk en Lugansk. Het Westen heeft het akkoord van meet af aan begraven, en het Oekraïens parlement weigerde de nodige grondwetswijzigingen door te voeren. De Oekraïners hebben altijd Rusland de schuld gegeven van het falende uitvoeringsproces. Rusland zou Oekraïne hebben aangevallen. Maar OVSE-waarnemers hebben nooit Russische militaire eenheden in Donbas gezien.

5 De Nederlands-Amerikaanse politicoloog Nicholas John Spykman (1893-1943) was een van de grondleggers van de klassieke realistische school in het Amerikaanse buitenlands beleid. Spykman introduceerde Oost-Europees politiek denken in de VS. Als Sterling-hoogleraar Internationale Betrekkingen gaf hij les aan de Yale University. Een van zijn grootste zorgen was om zijn studenten geografisch geletterd te maken. Spykman stond bekend als de peetvader van containment, inperking.  

Dit artikel verscheen eerder vandaag op Geopolitiek in context.

Creative Commons

take down
the paywall
steun ons nu!