Dinsdag 4 juni viel het doek over de grootste – en tegelijk een van de langste – verkiezingen ooit. De uitslag van de verkiezingen in India zorgde intern en internationaal voor verbazing, omdat hij niet strookte met de peilingen, exitpolls en analyses. Die hadden allemaal een tsunami voorspeld van de partij van eerste minister Narendra Modi.
Verkiezingen in India leveren 1 duidelijke winnaar op en 3 verliezers.
Winnaar: de democratie, de kiezers, het diverse debat!
Verliezers: 1. De peilingen, 2. de oppositie die er toch niet in slaagt de macht over te nemen en 3. Modi en zijn BJP die meer dan 60 zetels verliezen.— Gie Goris (@GieGoris) June 4, 2024
In een snelle reactie op de uitslag tweette ik dat de verkiezingen één duidelijke winnaar en zeker drie verliezers opleverde. ”Winnaar: de democratie, de kiezers, het diverse debat. Verliezers: 1. De peilingen, 2. De oppositie die er toch niet in slaagt de macht over te nemen en 3. Modi en zijn BJP die meer dan 60 zetels verliezen.”
“India is te complex om er een snelle peiling of een veralgemenende voorspelling op los te laten.” Dat schreef ik begin dit jaar in India – De onzichtbare gigant. Terecht, zo bleek vandaag alweer.
De uiteindelijke uitslag van de verkiezingen zag er inderdaad heel anders uit dan de voorspellingen. Voor het eerst in tien jaar slaagt de hindoenationalistische Bharatiya Janata Party (BJP, Bharat =India, de Bharat People Party) er niet in een meerderheid in het parlement halen.
De partij valt terug van 303 zetels naar 240, een redelijk spectaculair verlies. De BJP blijft wel veruit de grootste partij én leidt een coalitie die samen wel goed is voor een kleine meerderheid in de Lok Sabha, de Kamer van Volksvertegenwoordigers. Die National Democratic Alliance (NDA) behaalt samen 290 zetels.
De grootste oppositiepartij, Indian National Congress (‘Congress’), voerde campagne met boegbeeld Rahul Gandhi in coalitie met een vierentwintigtal andere partijen in de Indian National Developmental and Inclusive Alliance (IndiAlliantie). Congress behaalde met 99 zetels haar beste resultaat in tien jaar (47 zetels meer dan in 2019) en de IndiAlliantie behaalde 230 zetels.
Kort samengevat: Narendra Modi zal aan een historische derde ambtstermijn beginnen, maar moet dat doen in een coalitieregering waarin zijn bewegingsvrijheid en die van zijn partij behoorlijk ingesnoerd zal zijn.
De coalitiepartners die hen in staat stellen deze regering te vormen, zullen eigen eisen stellen en zullen wellicht de uitvoering van het hindoenationalistische programma vertragen, verdunnen of tegenhouden.
Anderzijds blijft de BJP veruit de grootste partij in de NDA, met na tien jaar regeren ook de beste contacten in alle andere instellingen, zoals het gerecht, de ambtenarij, de anti-fraude-instellingen en de media.
Het verschil met de voorbije tien jaar zou dus wel eens kleiner kunnen zijn dan nu door de oppositie en de internationale media verhoopt wordt.
Een controversiële campagne
In totaal konden zowat 969 miljoen Indiërs hun stem uitbrengen voor de nationale parlementsverkiezingen, gespreid over zeven dagen tussen 19 april en 1 juni. Die spreiding zorgde er onder andere voor dat verkiezingscampagnes en stembusgang voortdurend door elkaar liepen.
De miljoenen kiezers die vanaf 19 april hun stem uitbrachten, moesten nog wekenlang politiek opbod ondergaan zonder dat het hun stem nog kon beïnvloeden.
De laatste honderd miljoen kiezers die op 1 juni naar hun kieslokaal trokken, moesten hun keuze dan weer maken in een politiek klimaat dat veel gepolariseerder was dan anderhalve maand daarvoor.
Anderzijds is een campagne of een politiek debat in India nooit hetzelfde over het hele grondgebied, en krijgen ook bij nationale verkiezingen lokale thema’s, ervaringen en verwachtingen vaak meer gewicht dan de ideologische tegenstellingen die vanuit redactielokalen of buitenlandse perspectieven meer opvallen.
Toch leverde de campagne van de voorbije twee maanden enkele opvallende lessen, die wellicht mee de opvallende uitslag van 4 juni helpen verklaren.
1. Het economische succesverhaal werkt niet op het terrein
De zittende regering, al tien jaar onder leiding van Narendra Modi en met een parlementaire meerderheid voor de hindoenationalistische BJP, heeft er alles aan gedaan om de verkiezingen in te gaan als de economisch meest succesvolle Indiase regering ooit.
De groei is hoger dan de Chinese, en die cijfers werden in Delhi nog wat gepimpt tot ze rond de acht procent op jaarbasis bedroegen. De meeste media waren bereid dat verhaal uit te dragen naar de Indiase kiezers, maar het spagaat met de dagelijkse ervaring van de grote meerderheid leek toch te groot om het economische mirakel tot een centraal verkiezingsthema te maken.
De opvallende groei is immers nog opvallender slecht verdeeld, met voor de minst fortuinlijke helft van de Indiërs stagnerende lonen versus een stijgende levensduurte, massale ondertewerkstelling – ook voor de goed geschoolde minderheid, en een inkomensongelijkheid die vandaag groter is dan onder de Britse kolonisatie.
Meer achtergrond over India in dit interview met Gie Goris over zijn boek ‘India – De onzichtbare Gigant’ (29:28):
Nergens is de kloof tussen groei en uitzichtloosheid groter dan op het Indiase platteland. Meer dan 60 procent van de Indiërs woont in kleine steden en op het platteland, en evenveel procent is minstens deels afhankelijk van de landbouw voor zijn inkomen.
De confrontatie tussen boerenbewegingen en BJP-meerderheid leefde sterk door, maar werd niet zichtbaar in media of peilingen – omdat het echte platteland nauwelijks gecoverd wordt door de grootstedelijke media.
De confrontatie tussen boerenbewegingen en BJP-meerderheid leefde sterk door, maar werd niet zichtbaar in media of peilingen
De BJP ging dan ook snel meer nadruk leggen op de bijstandsprogramma’s die de voorbije twee regeringen gelanceerd hadden, en die in toenemende mate aan de naam, het gezicht en dus de welwillendheid van premier Modi gekoppeld werden.
Gratis toiletten, gratis gascilinders voor de keuken, extra woningen, en een maandelijkse voedselbedeling van 5 kilo rijst of graan voor niet minder dan 821 miljoen Indiërs: het werd allemaal verkocht als persoonlijke betrokkenheid van de premier bij de levens van de meest armen of meest kwetsbaren.
Rahul Gandhi. Politieke dynastieën blijven belangrijk in India. Foto: wikiwand.com
En voor wie die boodschap, ondanks alle Modi-branding, toch niet begrepen had, gingen partijmilitanten deur aan deur om mensen te herinneren aan de concrete bijstand die ze van de overheid ontvingen.
Daarvoor konden de partijwerkers gebruik maken van een gigantische database met gepersonaliseerde (overheids)informatie. Wie zich zorgen maakt over privacy, moet India stilaan mijden.
Een heikel sociaaleconomisch thema voor en tijdens de campagne waren de positieve discriminatiemaatregelen die al meer dan zeventig jaar gelden voor dalits en adivasi’s (in de grondwet Scheduled Casts en Scheduled Tribes genoemd, ook wel onaanraakbaren en inheemsen) en sinds de jaren negentig ook voor historisch achtergestelde lage kasten.
De BJP, met zijn opperkastenachtergrond, is altijd een hele koele minnaar geweest van deze quota
De oppositie, en met name de Congress-partij, beloofde een nieuwe kastentelling en daarop aansluitend een uitbreiding van het quotasysteem voor toegang tot staatsuniversiteiten en ambtenarenbanen.
De BJP, met zijn opperkastenachtergrond, is altijd een hele koele minnaar geweest van deze quota, maar aangezien de lagekastengroepen samen goed zijn voor 44 procent van de Indiase bevolking, zette het thema druk op de BJP-campagne.
Dalit-vrouwen. Het kastensysteem is complexer dan wij in het Westen graag denken. Foto: Swasti Desai/CC BY-SA 4:0
Om de aantrekkelijkheid van het oppositievoorstel te counteren, ging de BJP en zeker premier Modi steeds uitdrukkelijker beweren dat de oppositie in feite een voorstel lanceerde om historische quota van dalits en adivasi af te nemen en door te schuiven naar moslims.
Met andere woorden: om de eenheid onder hindoes, die door kastentegenstellingen altijd wel onder druk staat, te bewaren, werd de angst voor de moslimminderheid aangewakkerd.
2.Moslims moeten vrezen voor hun rechten
De artificiële tegenstelling tussen bijkomende rechten voor lage kasten en een vermeende voorkeursbehandeling voor moslims was zeker niet de enige manier waarop de voorbije verkiezingscampagne uitdrukkelijk communautair werd.
De meeste commotie werd wellicht veroorzaakt door een toespraak van Modi waarin hij zijn publiek voorhield dat de Congresspartij, als ze aan de macht zou komen, de familiejuwelen van hindoes zou afnemen en uitdelen onder “zij die meer kinderen hebben” – wat een ondubbelzinnige verwijzing is naar moslims, van wie hindoenationalisten geloven dat ze het land willen overnemen door extreem hoge geboortecijfers. Dat elk onderzoek die mythe logenstraft, doet er blijkbaar niet toe.
Moslims zijn 14% in India, een ‘minderheid’ van 172 miljoen mensen. School voor moslimmeisjes in de deelstaat Jharkhand. Foto: ILO/CC BY-SA 2:0
Op andere momenten verwees Modi naar de oppositie-alliantie als de INDI-jamaat, in plaats van de INDI-Alliance. Door “jamaat”, de Urdu-term voor vereniging of alliantie, te gebruiken suggereert Modi opnieuw dat de oppositie de facto draait om moslimbelangen. Dat laat hem toe om zichzelf en de BJP voor te stellen als de kampioenen van de belangen van alle hindoes.
Verschillende analyses achteraf wijzen erop dat dit de meest polariserende, communautaire campagne ooit was van Modi. In het verleden hielp het oppoken van de tegenstelling tussen (hindoe)meerderheid en (moslim)minderheid om de kiezers achter de BJP te scharen, ditmaal blijkt het eerder andersom gewerkt te hebben, zelfs in harde hindoenationalistische deelstaten zoals Uttar Pradesh.
Daar slaagde een regionale lagekastenpartij erin om een pak zetels van de BJP af te snoepen. Zelfs in het district waar de Ayodhya-moskeer en de Ram-tempel liggen, verloor de BJP haar zetel.
(Ter herinnering: de hele opgang van de BJP valt samen met de strijd tegen een 16de-eeuwse moskee in Ayodhya en het pleidooi voor een nieuwe Ram-tempel in de plaats, een gevecht dat na decennia gewonnen werd door de hindoenationalistische beweging, waarna premier Modi zelf de nog onafgewerkte tempel vlak voor de verkiezingscampagne inhuldigde.)
Er werd gewezen op het dalend aantal moslimkandidaten bij verkiezingen in India
Het ging overigens niet enkel om een aangescherpt discours en bewuste polarisering van het electoraat langs de lijnen van cultureel-religieuze identiteiten. Al bij aanvang van de verkiezingen werd gewezen op het dalend aantal moslimkandidaten bij verkiezingen in India.
En tijdens de voorbije anderhalve maand verschenen berichten over grote groepen kiezers die niet voorkwamen op de lokale kieslijsten – en hoe dat vaak om moslims ging.
De boodschap van het regeringsbeleid van de voorbije tien jaar was al dat moslims steeds meer als tweederangsburgers behandeld worden, de voorbije campagne zette dat nog eens op scherp.
3. De instellingen en de rechtsstaat wankelen
Het feit dat de aanvallen van premier Modi tegen de moslimminderheid niet hebben geleid tot sancties of waarschuwingen vanwege de nationale Verkiezingscommissie (Electoral Commission, EC) werd op zich een thema tijdens de campagne.
De Indiase kieswetgeving voorziet namelijk strenge straffen voor kandidaten die kiezers proberen aan te trekken op basis van religieuze identiteiten. De rechtspraak hierover was in het verleden al lamentabel, in 2024 hielp zelfs een aanmaning van het Opperste Gerechtshof niet.
India, een land? Eerder een continent, 108 maal België, 88 maal Nederland. Map: flipkart.com
De EC was al voor de start van de campagne in diskrediet gebracht door een snelle opeenvolging van incidenten. Tijdens de laatste zitting van het vorige parlement werd een nieuwe wet doorgevoerd die de premier veel meer greep gaf op de benoemingen van de drie voorzitters van dit verondersteld onpartijdige orgaan.
Vervolgens gaf één van de resterende twee EC-voorzitters ontslag, waarna twee nieuwe voorzitters benoemd werden door de regering-Modi, vlak, voor de aankondiging van de verkiezingen.
Door dit alles werd de verkiezingscommissie, die toch moet toezien op het correcte verloop van de verkiezingen en op een gelijk speelveld voor alle partijen en kandidaten, zelf onderwerp van verwijten van partijdigheid en onbetrouwbaarheid.
De EC versterkte dat beeld nog door na te laten na elke verkiezingsdag de cijfers van het aantal uitgebrachte stemmen reds bekend te maken – een gewoonte waar vroeger nog van afgeweken werd.
De controverses rond de EC zijn een actueel voorbeeld van een veel oudere en uitgebreidere klacht over de politisering van allerlei overheidsinstellingen. Vlak voor de verkiezingen verklaarde het Opperste Gerechtshof nog een systeem van privé-partijfinanciering illegaal.
De BJP had de voorbije jaren meer dan de helft van alle financiering via dit systeem binnengehaald. Na de verplichte bekendmaking van de bedragen en namen van donateurs en ontvangers konden onderzoeksjournalisten duidelijke links aantonen tussen aangekondigde belastings- of fraudeonderzoeken en grote bedragen die kort daarna aan de BJP geschonken werden, en hoe kort daarna die onderzoeken geannuleerd werden.
De klacht dat deze “onafhankelijke overheidsdiensten” steeds vaker en nadrukkelijker politiek ingezet werden tegen oppositiepartijen, kritische media of middenveldorganisaties werd daardoor nog eens concreet gemaakt.
4. Een miljard kiezers, één politicus
De hele campagne van de BJP werd gebouwd rond de figuur van Narendra Modi – en eigenlijk is de groeiende personencultus rond hem al jaren aan de gang.
De twee centrale campagneslogans tijdens dit verkiezingsjaar waren enerzijds de “Modi garantie”, waarmee de BJP haar beloften de geloofwaardigheid en betrouwbaarheid van de premier wou meegeven, anderzijds de slogan “400 zetels”, waarmee de partij haar ambitie aangaf om het land definitief over te nemen met een overdonderende meerderheid – zelfs als die 400 ook gebruikt werd om de ambitie van de NDA-coalitie aan te geven.
De vaststelling na 4 juni is dat het charisma van Modi duidelijk niet volstond, of dat het effect ervan uitgewerkt is. De combinatie van een gepersonaliseerde campagne en zwaar verlies kan niet anders gelezen worden dan een als een persoonlijke nederlaag voor Modi.
In september 2022 had DeWereldMorgen een uitgebreid gesprek met Gie Goris naar aanleiding van 75 onafhankelijkheid van India (37:16):
De roep vanuit de oppositie om daar de consequenties van te trekken en op te stappen, is voorspelbaar maar wordt uiteraard niet gehoord. Hoe Narendra Modi zelf met deze klap zal omgaan in de komende jaren, welke gevolgen het zal hebben voor zijn positie in de partij en hoe de bredere hindoenationalistische beweging er op zal reageren is moeilijk te voorspellen.
Modi zelf werd groot als voltijds vrijwilliger in de Rashtriya Swayamsevak Sangh (RSS, ‘nationale vrijwilligersorganisatie’), die tegelijk een hindoenationalistische voorhoede- als massabeweging is.
Deze organisatie heeft eerder een traditie van afstandelijkheid tegenover de formele politiek, al werd die voor Modi terzijde geschoven. Nu hij opnieuw kwetsbaar lijkt, kan de RSS terugplooien op zijn klassieke vormingstaken. Of ze kan net méér vrijwilligers inzetten om de partij opnieuw onaanraakbaar dominant te maken.
5. De terugkeer van diversiteit?
De uitslag levert exact het plaatje op dat historicus en vooraanstaand opiniemaker Ramachandra Guha in 2023 verhoopte. Dat geen enkele partij meer dan 250 zetels zou halen, schreef hij in een opiniebijdrage, zou bijdragen tot een beleid dat – indien al niet verstandiger, dan toch minder arrogant zou zijn. Een beleid gedragen door meer dan één partij, door meer dan één persoon.
Het nationale parlement van India. Foto: Shahnoor Habib Munmum/Public Domain
De reden voor die wens, schreef Guha, was dat “India een veel te groot en divers land is om op een andere dan collaboratieve en overleggende manier bestuurd te worden. Een parlement waarin één partij een grote meerderheid heeft, bevordert hoogmoed en arrogantie binnen die partij”.
“En een premier die zulke meerderheid leidt, legt andere ministers het zwijgen op, negeert de oppositie, houdt de pers aan het lijntje en legt de wensen van de deelstaten naast zich neer, zeker als ze door een andere dan zijn eigen partij geleid worden.”
Het is niet vergezocht om de verkiezingsuitslag van 2024 te lezen als een afwijzing van die arrogantie.
Het is nu aan Modi en de leiders van de BJP om te bewijzen dat ze ook kunnen verbinden en overleggen, en vooral: dat ze van de levendige democratie die India is ook een rechtvaardige samenleving kunnen en willen maken.
