“De ingehouden woede van jaren spuit hier in het rond”, schrijft de jonge verteller op de eettafel van zijn ouderlijk huis aan het einde van Skunk, “zo luid dat het pijn doet”. Pure horror, dat hallucinant slot van Geert Taghons boek. Fantasie maar tegelijk allemaal echt. Gebaseerd op waargebeurde feiten die de psycholoog (15 jaar werkzaam in De Korbeel in Kortrijk) en schrijver putte uit zijn jarenlange ervaringen in de forensische jeugdpsychiatrie (De Patio).
Geert Taghon. Auteur van Skunk.
Een destructief leven
“Mijn binnenste stond in vuur en vlam”, lezen we in Skunk, “het vuur van mijn innerlijke destructieve krachten was aangewakkerd en gaf mij een bedwelmend gevoel”. De allegorische, opera-achtige koortsdroom van Geert Taghon is in Koen Mortiers adaptatie een bezwerende, rauwe en bloederige visuele trip zonder rustpunten geworden. Het medium en de insteek verschillen maar schrijver en filmmaker vertellen met eenzelfde obsessieve gedrevenheid de verhalen van jongeren die worstelen met fysiek en mentaal leed. Mortier was gek op het boek en Taghon is héél blij met de film. Dàt kwam hij graag vertellen in Brussel kort voor de release van Skunk.
Jeugdwerk en literatuur zijn twee verschillende werelden. Hoe kwamen die voor jou bij elkaar?
Geert Taghon: “Ik lees bijzonder graag, waardoor literatuur altijd al aanwezig was in mijn leven. Tegelijk werkte ik jarenlang in de forensische jeugdpsychiatrie met jongeren die vaak geweld hadden gepleegd en worstelden met psychische problemen. Mensen begrijpen niet altijd waarom ik me in een wereld begeef met zoveel geweld en zware feiten, waarom ik met die doelgroep wil werken.”
“Zeker omdat ik in mijn carrière behoorlijk wat effectief fysiek geweld heb meegemaakt. Dat komt hevig binnen. Wat doe je dan? Incasseren en de volgende dag moet je er weer staan, opnieuw proberen een connectie te maken. Als hulpverlener zit je mee in de wereld van geweld en spanningen van die jongeren. Het is moeilijk om mensen ervan te overtuigen maar in al dat geweld zit altijd wel een kwetsbaar stuk.”
“Ik ben absoluut geen groot schrijver maar die combinatie van gewelddadigheid en fragiliteit prikkelde mij om te trachten een verhaal te maken dat de wereld waarin ik vertoefde schetst. Mijn opzet was de ernst van de destructiviteit die ik zag over te brengen op de lezer. Ik wou absoluut geen hulpverleningsverhaal schrijven, zo zijn er al genoeg.”
Skunk van Koen Mortier.
Angst en geweld
Hoe wou je de angstige, gewelddadige wereld van de jonge Liam literair vertalen?
“Mijn opzet was de dingen te brengen zoals ze zijn, zonder compromissen te maken. Mensen vind het een donker boek. Dat klopt, Skunk weerspiegelt de wereld waarin deze jongeren leven. De intensiteit die je tijdens de enkele uren lezen voelt is iets dat zij een heel leven meemaken.”
“Daarnaast wou ik ook de zoektocht van de begeleiders weergeven. Hoe ze contact zoeken met jongeren en op welke belemmeringen ze stoten omdat die geen vriendelijke, toffe contacten gewend zijn. Skunk wijst op een donker hoekje in de samenleving, eentje dat veel mensen niet graag hebben maar er wel is. Het is belangrijk dat niet weg te steken. We mogen niet wegkijken, we moeten er iets mee doen.”
Je duikt in de geest van Liam en introduceert daar een ‘cowboy en indiaan’ fantasie.
“Ik heb veel jongeren ontmoet die de wereld altijd opdelen in goed en slecht. Het goede is de wereld die ze creëren om zich staande te houden. Dat zijn in Skunk de indianen die onderdrukt worden en moeten opletten voor de buitenwereld. Die buitenwereld is iets waar je moet tegen vechten. Veel jongeren staan effectief zo in het leven. Voor hen is het altijd ‘wij tegen de wereld’. Het is opvallend hoe ze het kwaad projecteren op die wereld. Zo ziet Liam overal cowboys.”
Skunk van Koen Mortier.
Hij gaat op die manier om met angsten.
“Alhoewel veel jongeren ongelooflijk fitnessen en zich stoer kleden zijn ze telkens enorm op hun hoede wanneer ze buiten gaan. Ze zien immers iedereen als een potentieel gevaar, een mogelijke vijand. Eigenlijk merk je dat er heel veel angst leeft bij die gasten.”
Angst en onzekerheid verbonden met hun fragiele situatie én de levensfase waarin je als jongere aan identiteitsopbouw doet.
“Absoluut. Je gaat als jongere op zoek naar identiteit en naar een groep om je mee te identificeren. Het is geen toeval dat velen hun toevlucht zoeken tot een extreemrechtse wereld, een wereld waar je je probeert sterk te maken. Met een clan waar je je gekoesterd voelt en waarmee je dingen kan doen. Voor Skunk baseerde ik me op jongeren die deze andere wereld vooral in hun hoofd ontwikkelen. Het meest verontrustend vond ik dat ze daar vaak een zeer destructieve wereld maken. Wanneer Liam zit te gamen doodt hij zonder problemen mensen.”
De geur van een leven
Vandaar de ondertitel, ‘de geur van een destructief leven’. Waarom heb je het reuk element, dat Koen Mortier bij zijn adaptatie naar de achtergrond schoof, geïntroduceerd?
“Het is gebaseerd op het waargebeurde verhaal van een jongen die met die geur heel sterk verweven was. Het is ook symbolisch, zijn geur hield mensen op afstand en leidde tot een verlangen toch een band te ontwikkelen. De geur is ook een connectie met thuis, die vuile wereld met zijn herkenbare geur.”
“Het is een heel vreemd fenomeen maar de band met de ouders is iets dat moeilijk door te knippen blijkt. Wat er ook gebeurt en hoe toxisch de sfeer ook is, kinderen blijven zich op een of andere manier verbonden voelen met hun ouders en met hun thuis. Ik stond vaak versteld van de loyauteit van een kind naar zijn ouders ondanks wat ze meemaken. Soms zoeken ze met heel veel geweld die connectie. Negatieve aandacht is ook aandacht.”
Skunk van Koen Mortier.
Tieners creëren vaak problemen om aandacht te krijgen én om de focus te verleggen van andere dingen zoals hun functioneren op school. We vergeten als volwassenen en ouders vaak dat ze nog kinderen zijn.
“Ik denk dat Koen dat fantastisch in beeld heeft gebracht met het moment dat ze samen voetballen, het moment ook dat ze samen liedjes zingen. Dan zijn ze kinderen zoals iedereen. Maar er is zoveel gebeurd in hun leven dat die kwetsbare stukjes ondergesneeuwd zijn geraakt.”
“Als begeleider moet je een balans vinden tussen zorg dragen, richting geven en begrijpen. Dat is voor mij de essentie. Ik heb jongeren zien arriveren met een plastic zak waar enkel een onderbroek en een tandenborstel in zaten. Je moet ze dan dingen geven, een bed bieden, helpen bij hygiëne maar vooral ook warmte bieden. Daarbij dien je ook duidelijk te maken waar de grenzen liggen. Mijn ervaring is dat hoe meer jongeren agressie plegen, hoe meer we hen enkel gaan begrenzen. Terwijl ze ook nood hebben aan interesse, aan positieve signalen.”
“Maar de slechte berichten opvoeding zit ook in ons onderwijs gebakken. Van nota’s over strafstudies tot schorsingen. Zo duw je kinderen weg. Want het gaat alleen nog maar over die grens die men getrokken heeft. En de straffen verbonden aan overschrijding. Wanneer je met jongeren aan de slag gaat moet je de verbinding maken met die persoon. Dat vind ik nog altijd, nu in mijn privépraktijk, het meest boeiende: hoe kan ik connectie maken met iemand?”
Waargebeurd drama
Je bent nog actief in de sector?
“Ik geef les in een Hogeschool (Vives), daarnaast organiseer ik nog altijd vormingstrainingen rond agressie en run ik een kleine privépraktijk waar ik uitsluitend werk met kinderen tussen 8 en 18 die worstelen met agressie problemen. Ik heb ondertussen ervaring maar het blijft een uitdaging om jongeren te doen meegaan in je verhaal en te zoeken naar waar ze zijn vastgelopen.”
Skunk van Koen Mortier.
Hoe ben je van de realiteit naar een soort literaire fictie gegaan?
“Er zit weinig fantasie in, alles is afgeleid van echte verhalen. Voor de buitenwereld heb ik het onherkenbaar gemaakt maar insiders zien waar het vandaan komt. Ik heb ook gewerkt met metaforen maar de scènes en personages ogen vertrouwd voor wie de sector kent. Toen ik met mijn zoon naar de première van de film ging kijken zei hij ‘papa, ik heb gekeken naar je werk’. Dat vond ik erg frappant. Begeleiders vonden het ook heel herkenbaar in de film hoe moeilijk het is om rustig te blijven onder alle omstandigheden, hoe snel je zelf de pedalen verliest.”
Bij dat menselijke ligt ook jouw focus. In je boek maak je niet echt het proces van de instellingen of de aanpak van de overheid.
“Het belangrijkste vond ik aan te geven dat de nood hoog is, dat er tijd en middelen moet worden geïnvesteerd om deze jongeren op te vangen. De laatste maanden is er met de warmste week en met de Pano reportage Jeugdhulp in crisis gelukkig meer aandacht gekomen voor de problematiek.”
“Ik moest enorm denken aan de jongen van negen uit Marcinelle die werd aangetroffen in een kleine, donkere kamer waar hij door zijn moeder en stiefvader was opgesloten. Hoe komt het dat sommige jongeren zo laat gezien worden? Het is of sommige jongeren onder de radar verdwijnen en heel lang niet gedetecteerd worden. Terwijl er een hulpverlening- en onderwijslandschap is.”
In het onderwijs is er natuurlijk een watervalsysteem dat kinderen én verantwoordelijkheden doorschuift terwijl de opgerichte organismen kreunen onder werkdruk en bureaucratie. Wanneer ouders niet zelf de energie en middelen hebben om op zoek te gaan naar hulp kan het gemakkelijk de slechte weg op gaan.
“Ik sta soms versteld van de schrijnende verhalen van mensen die ten einde raad komen aankloppen. Ik woon in Kortrijk en deze week kreeg ik nog een telefoontje van een vader uit Antwerpen die mij zag als laatste op het lijstje van mensen die hem zouden kunnen helpen met de problemen die hij heeft met zijn zoon. De machteloosheid en wanhoop van de man waren schrijnend. Dat doet iets met je.”
Skunk van Koen Mortier.
Sinds Corona hebben veel psychologen en psychiaters een patiëntenstop moeten invoeren wat de zaken nog erger maakt.
“Absoluut. De wachtlijst voor thuisbegeleiding van kinderen met autisme is vier jaar. Binnen vier jaar heeft het kind een hoop andere problemen ontwikkeld. Ja, het is heel moeilijk in ons landschap voor ouders.”
Van boek naar film
Koen Mortier zei dat je hem zelf je boek had gestuurd.
“Dat is een a-typisch verhaal. Ik bezorgde een goede vriend, Thijs Delrue, mijn eerste versie voor feedback en hij zei me ‘je schrijft heel filmisch, heel beeldend.’ Hij vond dat er een boek inzat maar ‘er is in Vlaanderen niemand die dit ooit gaat verfilmen, het is veel te heftig, veel te zwaar, veel te cru. Maar als er ooit iemand dat in ons land wèl gaat doen dan is dat Koen Mortier.”
“Zelf kende ik Ex Drummer wel maar ik had nooit stilgestaan bij het feit dat Koen geïnteresseerd zou kunnen zijn. Maar er bleef iets hangen en toen het boek uitkwam dacht ik ‘ik stuur het op en we zien wel.’ Op bepaald moment kreeg ik een telefoon: ‘Ik ben Koen en ik wil je boek verfilmen’. Zijn drive en overtuiging vond ik straf. Hij vroeg carte blanche om het boek aan te passen voor het medium film maar hij heeft me wel betrokken bij het ganse proces.”
Skunk van Koen Mortier.
“Bij de research hielp ik Koen om de sector te leren kennen en jongeren te ontmoeten. In zijn schrijfproces was ik de korte lijn, Koen belde veel om dingen af te toetsen. Het is uiteindelijk anders dan het boek geworden maar ik ben bijzonder gelukkig met de film. Als filmmaker legde Koen andere accenten maar die kloppen met de realiteit. Bovendien heeft hij ook personages zoals de begeleiders meer uitgewerkt. Wat fantastisch is want zo krijg je inzicht in de kwetsbaarheid van deze mensen. Het is fijn dat boek en film naast elkaar kunnen bestaan, ik merk dat mensen die de film zien ook nieuwsgierig zijn naar het boek.”
Wat hoop je dat boek en film teweegbrengen?
“Ik hoop dat ze dialoog brengen. Ik zou graag hebben dat ook het beleid mee in overleg gaat omtrent de grote reële noden van zowel de jongeren als de sector.”
Brussel, 8 februari 2024.
Oproep aan premier De Croo
Elke dialoog start met aandacht en empathie. In een sterke, minimalistische spot roept ‘probleemtiener’ Liam, het hoofdpersonage van Skunk, premier De Croo persoonlijk op om een weekje in de de instelling te blijven logeren. Maar “moest hij geen tijd hebben dan kan hij ook altijd naar de film Skunk gaan kijken. Het is niet hetzelfde, maar dan weet je hoe het er hier aan toe gaat.”
De korte, krachtige spot is gemaakt door het team van regisseur Koen Mortier. In een persbericht geeft hij aan dat zo’n langer bezoek nog niet zo’n gek idee is: “Jongeren kunnen nooit persoonlijk hulp vragen aan de politiek, het gebeurt altijd via de officiële weg en het resultaat hebben ze het raden naar. Maar wat als de verantwoordelijke leiders wel een weekje in de zorgvoorziening voor behoeftige jongeren zouden logeren? Zou dit, in de toekomst, een invloed hebben op hun beleid naar jongeren toe?”
Geert Taghon, Skunk. De geur van een destructief leven, Uitgeverij Van Halewyck, Leuven, 2015, 207 pag.
SKUNK van Koen Mortier. België – Nederland 2023, 105’. Met Thibaud Frank Dooms, Sarah Vandeursen, Colin Van Eeckhout, Natali Broods, Boris Van Severen, Dirk Roofthooft, Dolores Bouckaert, Fien Troch. Scenario Koen Mortier naar Geert Taghon. Fotografie Nicolas Karakatsanis. Art Director Geert Paredis. Montage Manu Van Hove. Productie Eurydice Gysel voor CZAR Film. Distributie September Film. Release 13 maart 2024.
TV SPOT SKUNK van Koen Mortier. België, 2024, 30″. Acteur Thibaud Dooms. Creatief team Nicolas Gaspart, Frédéric Zouag & Koen Mortier. Muziek Amenra. Post Productie Bieke De Keersmaecker. Producent Eurydice Gysel. Agentschap mortierbrigade & CZAR.BE.
Skunk van Koen Mortier.
Steun voor een nieuwe website
We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.
