“Het is mijn verhaal”, zegt Sara Varon, auteur van gothic novel Robot Dreams, in El Pais naar aanleiding van de release van de gelijknamige animatiefilm, “het is het verhaal van de dingen die gebeurden in mijn leven toen ik het boek schreef. En tegelijkertijd is het anders, nu behoort het verhaal aan iedereen. De reis was, dankzij Pablo Berger, de moeite waard.”

Dat de antropomorfe avonturen van een hond en zijn robot in het New York van de jaren tachtig zo’n wonderlijke, melancholische ode aan vriendschap werden, is volgens Pablo Berger, de Spaanse regisseur van Torremolinos 73, Blancanieves en Abracadrabra, te danken aan een uitgebreid team. Aangestuurd door producente Sandra Tapia, zijn echtgenote en medewerkster Yuko Harami, art director José Luis Ágreda én ‘onze’ animation director Benoît Feroumont (°1969). Hun inspanningen werden beloond want de European Film Academy riep Robot Dreams uit tot de beste Europese animatiefilm van 2023.

Belg in het animatieteam

“Er werkte maandenlang een hoop mensen heel intensief aan deze film”, stelt Berger. Met resultaat. Toen de cineast de eerste 40 seconden geanimeerde beelden zag, barstte hij in huilen uit. “Ik ben heel gevoelig.” Wanneer we Benoît Feroumont in Brussel spreken, geeft de Belgische striptekenaar en animatiefilmer aan dat emoties niet toevallig de onderstroom vormen van Robot Dreams. Sara Varon schreef de strip om de dood van haar hond te verwerken en voor zowel Berger als Feroumont vormde het emotionele slot van Varons werk een trigger om de film te maken. “Het was mijn job deze emoties geloofwaardig te maken.”

Benoît Feroumont@Brussel. Foto Heidi Vermander.

Benoît, in Vlaanderen zijn Waalse striptekenaars vaak minder bekend maar Arcadia heeft gelukkig enkele van jouw albums uit de reeks Le Royaume, Het Koninkrijk, in het Nederlands uitgebracht. Met name Anne en De Twee Prinsessen.

Benoit Feroumont: “Prachtige uitgaven, linnen ingebonden strips met een hardcover. Als stripauteur wil je zoveel mogelijk mensen aanspreken en dit is een uitgelezen kans om een nieuw publiek te bereiken. Bovendien was Le Royaume de reeks waarmee ik mezelf als tekenaar voor het eerst helemaal kon ontplooien met een persoonlijk project.”

Je parcours is gevarieerd. Als dertienjarige kwam je in contact met animatie via een stage in een Luiks atelier om later als student je interesse voor tekenen aan te scherpen via een tekenopleiding in het Luikse, meteen gevolgd door animatie-opleiding aan de École Nationale Supérieure des Arts Visuels gevestigd in de Abdij Ter Kameren bij Brussel.

“Reeds als vijfjarige droomde ik ervan om striptekenaar worden. Toen ik mijn tekenopleiding achter de rug had was ik pas twintig. Jong, té jong eigenlijk, want telkens ik mijn tekeningen toonde aan uitgevers reageerden die negatief. Mijn stijl was wat te wispelturig. Het leek me toen een goed idee om een opleiding animatiecinema in Brussel te volgen. Ik slaagde in mijn ingangsexamen en voelde me er meteen op mijn plaats. Ik hou van de media, van film en publiciteit, en vooral ook: de professoren stimuleerden onze creativiteit.

Tijdens mijn tweede jaar maakte ik een kortfilm, Chapeaux, die op een animatiefestival in Namen drie prijzen won. Zo was ik op 22-jarige leeftijd plots filmregisseur! Dat vond ik heel leuk. Maar het volgende jaar was mijn kortfilm een flop, omdat ik er te zeer van overtuigd was dat ik filmmaker was. Die zelfgenoegzaamheid bleek dodelijk voor creativiteit. Het was ook een les: ik begreep dat je moet werken in animatie. Het volgende jaar deed ik dat ook en mijn kortfilm, Madame O’Hara, werd geselecteerd voor verschillende internationale festivals. Daardoor kon ik met zelfvertrouwen afstuderen.”

Bzz van Benoît Feroumont. Bekroonde kortfilm FFG.

Strips of animatie?

Met het voornemen animatiefilms te blijven maken?

“Ik wou vooral animatie blijven doen. Doordat ik kennismaakte met Sergio Honorez, in die tijd zowat dé toonaangevende regisseur in de publiciteitswereld, kon ik als tekenaar meewerken aan reclamefilms en zo geld verdienen. Toen ik producent Geert Van Goethem wist te overtuigen om mee te financieren, leidde dat tot mijn eerste commerciële kortfilm. Bzz (2000) werd vertoond tijdens Anima, maar bleek plots geselecteerd voor het filmfestival van Cannes. Dat festival is een groot circus en ik voelde me er niet zo thuis, maar het zou wel mijn leven veranderen.”

Omdat je er striptekenaar Sylvain Chomet (Léon la Came) ontmoette?

“In Cannes zie je tal van mensen en daarbij waren ook leden van het team dat Les Triplettes de Belleville (2003) voorbereidde. Het klikte en ze stelden me voor om voor hen in Canada te komen werken. Maar Geert Van Goethem en ik wilden in Brussel blijven. We stelden producente Viviane Vanfleteren voor om er een animatiestudio op te richten, Studio Artdog. Zij ging akkoord en in een klein appartement in Sint-Gillis gingen we met vier tekenaars aan de slag.

We maakten de openingsscène van Les Triplettes de Belleville. Omdat Sylvain Chomet bijzonder tevreden was over de kwaliteit van ons werk mochten we ook nog andere scènes en fragmenten waar ze in Canada geen tijd voor hadden uitwerken. Ons team groeide en op bepaalde momenten waren we met twaalf tekenaars. De voorziene zes maanden werk werden er uiteindelijk achttien!”

Les triplettes de Belleville van Sylvain Chomet. Visitekaartje dat kan tellen.

Excentrieke avonturen

De internationale lof die Les Triplettes de Belleville kreeg, straalde door je betrokkenheid als ‘lead animator’ waarschijnlijk af op je reputatie in animatiemiddens.

“Klopt. Ik kreeg heel wat, weliswaar kleine, opdrachten die me bezighielden, totdat ik in 2007 dankzij productiefirma Walking The Dog (n.v.d.a. het animatieproductiebedrijf van Eric Goossens zorgde voor Where is Anne Frank, Another Day of Life en The Congress) een nieuwe animatiekortfilm kon regisseren. Dji Vou Veu Volti, het verhaal van een middeleeuwse troubadour die zijn geliefde wil versieren door een Waals lied te zingen. Parallel aan mijn werk aan die film was ik nog bezig aan vier commerciële opdrachten.

Toen men me een vijfde voorstelde was dat voor mij genoeg. Ik besefte plots dat ik constant werkte, weliswaar goed mijn brood verdiende maar creatief ter plaatse bleef trappelen. Daarom besloot ik te stoppen met animatie. Op dat moment werd Sergio Honorez, die ondertussen een heel goede vriend was geworden, editorial director bij uitgeverij Dupuis. Hij stelde Frédéric Niffle aan als hoofdredacteur van de Journal de Spirou en die vroeg me of ik zin had me op bande dessinées te werpen.

Dat vond ik een goed idee. Ik was gefrustreerd, zag mijn kinderen niet opgroeien en worstelde met wat men nu een burn out zou noemen. Thuis zitten en rustig tekenen aan strips was wat ik nodig had. Ik voorzag dit zeker zo’n vijf-zes jaar te kunnen doen en Le Royaume (Het Koninkrijk) werd het ideale project. In de hoop meer succes te kennen dan de eerdere B.D. uitstap die ik samen met scenarist Fabien Velhmann deed, Wondertown.”

Dji vou veu volti van Benoît Feroumont. Middeleeuwse avonturen, deel 1.

Naar de stripwereld …

‘Er was eens een vredig Koninkrijk waar het goed leven was. Het was een klein landje, vergeten door zijn machtige buren en hun onophoudelijke oorlogen.’ Hoe kwam je op het idee van Het Koninkrijk met zijn disfunctionele koninklijke familie en een krachtige meid die uitgroeit tot heldin?

“Dji Vou Veu Volti speelde in de Middeleeuwen en Niffle vroeg me voor Journal de Spirou een adaptatie te maken. Daar had ik na drie jaar werken aan de kortfilm weinig zin in. Maar door mijn research kon ik wel terugvallen op heel veel materiaal, voornamelijk met betrekking tot decors en landschappen. Daar wou ik wel mee aan de slag. Ik voegde extra personages toe en begon te spelen met figuren, plekken, verhaallijnen en details. Het idee was amusante, grappige kortverhalen te ontwikkelen. Daar groeiden dan personages en een universum uit.

Alles begon met de mooie hofdienaar Anne (n.v.d.a. die door de koningin uit het paleis wordt gezet omdat ze – zedig weliswaar – de nacht doorbracht in het bed van de koning, waarna ze een herberg gaat uitbaten) die tot mijn eigen verbazing uitgroeide tot hoofdpersonage en spil van de verhalen. Met Het Koninkrijk (n.v.d.a. het eerste album in de reeks, Anne, verscheen in 2009 het recentste, La Patissière, in een reeks van zeven – plus een buiten-reeks aflevering – in 2023) ben ik ècht striptekenaar geworden.”

Anne, Het Koninkrijk van Benoît Feroumont. Middeleeuwse avonturen, deel 2.

… en terug naar animatie

Toch ben je opnieuw gaan meewerken aan animatiefilms.

“Ik ben nooit gestopt met stripalbums maken (Gisèle et Béatrice, Fantasio se marie, …) maar men bleef me vragen voor animatieprojecten. Soms zei ik ja, zoals bij The Secret of Kells (2009) maar meestal zei ik nee. Maar dan kwam Astérix et le Domaine des Dieux (2014) en Asterix en Obelix kan je als striptekenaar onmogelijk afwijzen. De mensen van Dupuis Audiovisuel vroegen me om animation director te zijn voor de Belgische ploeg die in Charleroi met 18 tekenaars zo’n 40 procent van de film zou maken.

Dat is slecht afgelopen, omdat er ook iemand met dezelfde functie in Parijs werkte met wie de Belgische tekenaars liever overlegden, omdat hij hen hun zin gaf. Mijn inbreng bleef dus ultra beperkt, ik deed eigenlijk enkel management en voelde me echt overbodig. Niemand was ook tevreden met de situatie en daarom ben ik ook gestopt. Als reactie begon ik meteen aan een stripalbum en toen dat afgewerkt was, ging ik tijdens Anima 2014 naar een Masterclass van Bill Plympton (n.v.d.a. de legendarische animatieregisseur van o.m. Idiots and Angels).

Plympton zei alles zelf te doen met niet meer dan een goed idee, twee personages en een portie humor. Bovendien zonder geld (n.v.d.a. Plympton had het ook over crowdfunding). Dat leek me het pad om te volgen: geen ingewikkeld 3D-gedoe met 18 tekenaars, maar zelf aan de slag gaan zoals tijdens mijn opleiding in Ter Kameren. Maar mijn producent Guillaume Malandrin wees me er op dat we in België het geluk hebben om, in tegenstelling tot Plympton, subsidie te kunnen vragen voor projecten.

Robot Dreams van Pablo Berger. Een dagje strand met gevolgen.

Zo hebben we de 2D-animatiekortfilm Le Lion et le Singe (2017) kunnen maken. Bekroond met de Magritte voor beste animatiekortfilm. Daarmee zat ik terug in de animatiecinema. Zonder evenwel de strips vaarwel te zeggen. Op een dag kreeg ik dan een telefoontje van Pablo Berger met de vraag of ik animation director wou worden van Robot Dreams. De job van animation director wordt me om de 18 maanden wel aangeboden, maar meestal weiger ik omdat het niet leuk genoeg is om daarvoor een tijd te stoppen met B.D.’s.

Vaak gaat het ook om meer realistische animatie, genre Waltz with Bashir, of heel ernstige documentaire-achtige projecten. Niet echt mijn ding. Maar het betrof 2D-animatie met als thema vriendschap én humor. Bovendien was het de eerste keer dat men me vroeg animation director te zijn voor een volledige film.”

Dog & Robot

Kende je Robot Dreams van Sara Varon?

“Ik was vertrouwd met de graphic novel, veel stripkenners hadden me er al over gesproken, maar zelf had ik het nog niet gelezen. Dat deed ik meteen na Pablo’s telefoontje en de tekeningen bevielen me enorm. Dan las ik het scenario en was ik helemaal in de wolken. Zoveel was duidelijk, deze buitenkans moest ik grijpen!”

Sara Varon, auteur Robot Dreams, de gothic novel.

Pablo Berger vertelde me dat hij tijdens een onderhoud met jou en met art director José Luis Ágreda gezegd had de geest van Varons strip te willen bewaren maar wel de achtergronden wou uitwerken.

“Dat heeft José Luis Ágreda grotendeels gedaan. (Feroumont neemt ons exemplaar van Varons Robot Dreams in de hand:) Kijk, de strip is personages, personages, personages. Het decor is heel rudimentair geschetst. Wat oké is, maar Berger wou die achtergrond tot leven brengen. Ik ken het werk van Ágreda als illustrator en grafisch ontwerper, hij is echt de top in Spanje, en wist dan ook dat dit goed ging komen.

Hoe meer ontwerpen ik zag, hoe meer ik er van overtuigd raakte dat het een prima idee was om alles in een realistisch kader te plaatsen. Om in animatiecinema de emoties en het universum geloofwaardig over te laten komen was dit realisme nodig. Zo kunnen we de kijker doen geloven in de emoties van de personages en in het slot van de film.”

Het helpt dat José Luis Ágreda een opleiding architectuur heeft genoten.

“Design dacht ik. Cruciaal in Ágreda’s ontwerpen voor Robot Dreams was dat de achtergrond zo realistisch en gedetailleerd is dat je het gevoel krijgt echt in een winkel of gebouw te kunnen binnenstappen.”

Pablo Berger, regisseur Robot Dreams, de film. Foto Daniel Alea.

Realistische animatie

Wat betekende die nood aan realisme voor  jouw werk?

“Het ordewoord voor Pablo Berger was geloofwaardigheid. Met mijn animatieteam moest ik zorgen dat alles geloofwaardig bleef. We weten dat het centrale personage een robot is, maar hij moet een fysieke présence hebben, een gewicht. Als animatoren dienen we ook het perspectief te respecteren, zodat hij echt in de ruimte kan bewegen. Dat leverde problemen op met de grootte van de personages.

Daarnaast had Pablo een under animated stijl voor ogen, subtiel en nooit overdreven. Maar tussen Who framed Roger Rabbit (1988) en no animation is er nog een heel spectrum en daar gingen veel van onze discussies over. Pablo wou een bepaald niveau en ik wou net iets verder gaan. Uiteindelijk kwamen we tot een werkbare elegante toon en stijl. Ik zei de animatoren ‘wanneer een hand op een tafel ligt, moeten de details van de hand, van het contact en van de tafel kloppen’. En ‘wanneer ze in een winkel binnen gaan moet dat interieur ook bestaan’. Dat vroeg om precisie en een verzorgde aanpak. Ook al zijn de personages op zich heel eenvoudig.”

Robot Dreams van Pablo Berger.

Om aan te geven welke emoties hij voor ogen had, wees Pablo voor de strandscène met de verlammende robot naar Dalton Trumbo’s anti-oorlogsfilm Johnny Got His Gun (1971) waar een Wereldoorlog I veteraan blind, doofstom en verlamd vastgekluisterd ligt aan zijn hospitaalbed.

“Echt? Ik verneem hier nieuwe dingen. Pablo sprak niet over deze film toen we aan het werk waren. Dat hij een groot filmgeheugen heeft, weet ik natuurlijk, want hij verwerkte bewust heel veel verwijzingen naar andere films in Robot Dreams.”

Vertrouwen en openheid

Hoe gaf hij dit aan? Want Pablo Berger zegt zelf niet te kunnen tekenen.

“Hij moest veel vertrouwen hebben in ons. Dat was niet evident, want Pablo bewaart graag de controle over dingen. Haast obsessief. Maar we kwamen heel goed overeen. 97 procent van de dingen die ik voorstelde, vond hij geweldig. We vertrouwden elkaar totaal. Het moeilijke maar tegelijk ook positieve was dat hij geen klassieke animatieregisseur is en dan ook niet alle tics van deze vaklui heeft.

Pablo was heel creatief op een voor mij verfrissende manier. Als live action-regisseur realiseerde hij zich wel niet altijd de technische specificaties van dingen en de gevolgen van keuzes. Vaak opperde hij tijdens bijeenkomsten wijzigingen die twee weken werk zouden vereisen. Het was mijn taak hem en ons te beschermen tegen ontsporingen. Soms konden aanpassingen wat betreft de personages en het decor nog worden geregeld, maar vaak ook niet.

Robot Dreams van Pablo Berger. Knipogen naar Woody Allens Manhattan.

Dan was het aan mij om Pablo er op te wijzen dat hij in die fase van het proces niet met fundamentele, ingrijpende wijzigingen kon komen aanzetten. Maar dat leverde geen problemen op, de samenwerking verliep vlot. Wij waren blij dat hij met zijn outsiders-blik naar het werk keek, hij apprecieerde dat we eerlijk waren over de mogelijkheden.”

Er werd waarschijnlijk een gedetailleerd storyboard uitgewerkt voor Robot Dreams?

“We vertrokken van een uitgewerkt storyboard, waarbij een stuk ruimte bleef voor verandering. Daarna is er een animatic gemaakt, een geanimeerd storyboard met ruwe versies van sequenties om een idee te geven hoe het er moest gaan uitzien en wat de timing was van het geheel. Dan volgde de layout met de positie van alles, daarna de animation met de beweging en de ruimte. Aansluitend zorgde de clean-up voor het opkuisen van de beelden en ten slotte is wat men vaak vergeet, de composite. Het samenbrengen en versmelten van de verschillende animaties tot een beeld dat mooi en aanvaardbaar is.”

Bij dialoogloze animatie wordt het geluid, de klanken en muziek, nog belangrijker.

“Ja, geluid is 50 procent van de impact. Dat frustreert animatoren steevast want sound designers doen dat in twee  maanden, terwijl wij er twee jaar mee bezig zijn. Het blijft straf om te merken hoe animatie dankzij geluid echt tot leven komt.”

Robot Dreams van Pablo Berger. Knipogen naar Walter Hills The Warriors.

Werken in Spanje

Met hoeveel mensen en hoe lang werkte je aan Robot Dreams?

“Ik werkte 22 maanden aan de film, waarvan 18 in Madrid en Pamplona. Er werken een tachtigtal mensen aan de beelden, globaal gezien had ik 12 animatoren en 20 clean-up verantwoordelijken. Op sommige momenten waren we met velen, omdat het snel moest gaan. Elke dag organiseerden we dailies, bekeken we samen vanuit verschillende locaties via Zoom de ongemonteerde nieuwe footage. Dat gaf de kans om bij te sturen, maar ook om van elkaar te leren en vlotter in dezelfde richting verder te werken.”

Was het team verbonden met een studio of bijeengebracht voor dit project?

“Er was geen studio, we moesten de medewerkers gaan zoeken en dat bleek een groot probleem. Kijk (Benoît opent zijn Instagram-pagina benoitferoumont), ik heb vandaag aan de vooravond van de Spaanse release van Robot Dreams een reeks cartoons gepubliceerd die ik gebruikt heb toen line producer Julian Larrauri en ik mensen zochten. “Je travaille sur ce film, Robot Dreams, et on a tout le mal du monde à recruter des bons animateurs”, zegt het personage, “Vous foutez quoi? Vous attendez quoi?” Het is niet de leukste taak van een animation director maar het is wel belangrijk. Je moet uit tests en demo’s de talenten van kandidaten kunnen halen en dan ook nog trachten te bepalen hoe ze kunnen omgaan met problemen.”

Robot Dreams van Pablo Berger. De East Village tot leven gebracht.

Hoe ze functioneren in groep misschien ook?

“Dat is in animatiecinema vaak minder een probleem, omdat velen het gewoon zijn. Uiteindelijk hebben we een fantastisch team kunnen bijeenbrengen wat een film opleverde waar we allemaal trots op zijn. Jammer dat we hem niet met zijn allen samen hebben kunnen bekijken.”

Een passie voor strips

Heb je Sara Varon ontmoet?

“Ja, in Barcelona toen ze deze nieuwe Astronave Spaanse editie (Feroumont neemt ons exemplaar in de hand) kwam voorstellen. Ze heeft me toen een prachtig standbeeldje van de robot gegeven. En complimenten, want ze hield echt van de film. Ik moet zeggen dat Veron ons het volledige vertrouwen heeft gegeven. Ze werkte kort samen met Pablo Berger maar de combinatie van een live action-regisseur met een striptekenaar bleek niet ideaal voor een animatiefilm. Sara heeft het dan losgelaten en zo kon Pablo zijn versie van Robot Dreams ontwikkelen. Nu is ze heel blij met de film die de geest van haar gothic novel respecteert maar een ander avontuur is.”

Robot Dreams van Pablo Berger. Do you remember the 21st of September?

Ben je naast striptekenaar ook stripverzamelaar?

“Ik hou van print en van stripalbums (vergelijkt, met oog voor papiersoort en druk, de Spaanse en Engelse editie van Robot Dreams die we meebrachten voor het interview), maar verzamelen doe ik niet. Ik lees wel veel en zo heb ik Pablo een van mijn favoriete strips van Mathieu Burniat, het dialoogloze Trap, bezorgd.

Met José Luis Ágreda en een groot deel van de ploeg ontdekten we Pablo’s grote collectie strips toen we in zijn bureau vergaderden. Bepaald indrukwekkend is de sectie dialoogloze comics waaruit hij Robot Dreams tevoorschijn toverde. We konden op die plek zijn passie proeven en daarom ben ik ook zo blij met het eindresultaat. Met de toon, sfeer en boodschap van Robot Dreams. En met het einde van de film. In mijn ogen is het heel positief omdat het een wereld aan mogelijkheden opent. Het is geen cliché slot maar een juist einde.”

Brussel, 5 december 2023

De twee prinsessen, Het Koninkrijk van Benoît Feroumont.

STRIPS

HET KONINKRIJK: ANNE van Benoît Feroumont, Uitgeverij Arcadia, 2021 (oorspronkelijk 2009), 48 pagina’s.

HET KONINKRIJK: DE TWEE PRINSESSEN van Benoît Feroumont, Uitgeverij Arcadia, 2022 (oorspronkelijk 2010), 52 pagina’s.

IVAN/IVANKA van Benôit Feroumont, 2013, Uitgeverij Dupuis, 128 pagina’s.

KWABBERNOOT GAAT TROUWEN van Benoît Feroumont, 2016, Uitgeverij Dupuis, 64 pagina’s.

ROBOT DREAMS van Sara Varon. Uitgeverij First Second Books, New York & London, 2007, 208 pagina’s (Engelse editie). Spaanse editie 2022: Editorial Astronave, Barcelona, 206 pagina’s.

Robot Dreams van Sara Varon.

FILM

ROBOT DREAMS van Pablo Berger. Spanje-Frankrijk 2023, 102’. Scenario Pablo Berger naar Sara Varon. Muziek Alfonso de Vilallonga. Montage Fernando Franco. Art Director José Luis Agreda. Animation Director Benoît Féroumont. Sound Mix Fabiola Orodoya. Productie Sandra Tapia (executive producer), Ibor Cormenzana, Angel Durandéz en Ignasi Estapé voor Arcadia Motion Pictures, Yuko Harami & Pablo Berger. Distributie Cinéart. Release 27 december.

Robot Dreams van Pablo Berger. Twee vrienden in New York.