“Er zullen straks nog wel genoeg vragen komen over wat er gebeurd is”, zo opende Conner Rousseau zijn eerste tussenkomst op het openingscollege politicologie van professor Carl Devos. Het bleek een verkeerde inschatting. Uit het publiek kwamen vragen over besparingen op onderwijs, het cordon sanitair en de mogelijkheid van linkse samenwerking, maar over wat Rousseau nu precies in dronken toestand naar een agent zou hebben geroepen werd geen enkele vraag gesteld.

Als het publiek zich voornamelijk vragen stelt over politieke strategie en beleid, hoe komt het dan dat de media zoveel aandacht hebben voor wat uiteindelijk het privéleven van een politicus is?

Et alors?

Toen in 1994 het blad Paris Match naar buiten bracht dat de toenmalige president van Frankrijk, François Mitterand, een buitenechtelijke dochter had, reageerde die met de gevleugelde woorden: “Et alors?” (en dan?). Daarmee was de kous toen zo min of meer af. Wat een politicus doet in zijn privéleven, klonk het toen, doet er niet toe. Belangrijk is welk beleid men voert of bepleit.

Wat een politicus doet in zijn privéleven, doet er niet toe

Het contrast met vandaag kan niet groter zijn. De afgelopen weken konden we in vele tientallen pagina’s lezen over onder andere of minister Vincent Van Quickenborne al dan niet tegen een politiewagen plaste, of de co-voorzitter van Ecolo Rajae Maouane een taxi nam en of de voorzitter van Vooruit, Conner Rousseau, in dronken toestand een racistische uitspraak deed tegen de politie.

Die verhoogde interesse in het privéleven van politici is niet nieuw. In 2001 al schreef Jan Blommaert in zijn boek ‘Ik stel vast’ over wat hij ‘Clintonificatie’ noemt. Blommaert nam toen de berichtgeving over de buitenechtelijke relatie van de president van de Verenigde Staten, Bill Clinton, als voorbeeld. In tegenstelling tot Mitterand kwam Clinton er enkele jaren later niet vanaf met een simpele “so what?“.

De kloof

Het verschil tussen Mitterand en Clinton kan begrepen worden als een verschil in de politieke cultuur tussen Frankrijk en de Verenigde Staten, maar je kan het ook beschouwen als een voorbeeld van hoe de tijdgeest is veranderd. Ons mediapolitieke landschap lijkt steeds meer op dat uit de Verenigde Staten in de tijd van Clinton en steeds minder op dat van Frankrijk in de tijd van Mitterrand.

Sinds Guy Verhofstadt in de jaren 90 met zijn burgermanifesten het beeld neerzette van ‘de kloof’ tussen ‘de burgers’ en ‘de politiek’ is die framing steeds meer dominant geworden. Politici, zo luidt de common sense, moeten zo dicht mogelijk bij het volk staan.

Het lijkt wel alsof Blommaert reeds in 2001 de omvorming van s.pa naar Vooruit beschreef

De oplossing die dan naar voor wordt geschoven, zo schreef Blommaert, “draagt doorgaans de titel ‘vernieuwing’, en omvat een hele reeks ingrepen, gaande van het omdopen van de partij (geen partij maar ‘beweging’), het zoeken naar nieuw politiek personeel, cosmetische ingrepen met nieuwe logo’s, nieuwe namen of afkortingen. Maar ze houdt ook een nieuwe communicatiestrategie in, gebaseerd op een direct contact met de basis, de achterban, de cliënt of de consument.”

Het lijkt wel alsof Blommaert reeds in 2001 de door Rousseau in gang gezette omvorming van Sp.a naar Vooruit beschreef.

De mens achter de politicus

De zogenaamde kloof tussen de burger en de politiek dichten, is natuurlijk niet zo simpel. In de realiteit is het contact tussen burgers en politici zelden direct, maar verloopt het bijna altijd via media. In een poging om dichter bij ‘de mensen’ te staan of toch te doen uitschijnen dat men dichter bij ‘de mensen’ staat, gaan politici steeds meer de rol van BV opnemen.

In een poging om dichter bij ‘de mensen’ te staan, gaan politici steeds meer de rol van BV opnemen

Rousseau is de verpersoonlijking van die trend. Hij neemt graag deel aan spelprogramma’s zoals ‘The Masked Singer’, in interviews vertelt hij gretig over hoe hij aan intermittent fasting doet en zijn boek ‘T’ gaat volledig over zijn eigen persoon. De manier waarop hij in zijn vrije tijd jeugdkampen organiseerde, gebruikt hij als model voor hoe hij de samenleving wil organiseren.

Rousseau zegt vaak dat hij naast politicus ook gewoon een jongeman is die zich graag amuseert. Als hij aan een spelprogramma deelneemt, doet hij dat niet als politicus maar als gewone mens, zo stelt hij. Maar dat is, zo wist Blommaert al, “een grove leugen”.

“Men hoeft niet te doen alsof deze mensen geen politici zijn, wanneer ze de grens tussen publiek en privé overschrijden. Ze zijn altijd en overal politici, telkens als ze de publieke ruimte opzoeken doen ze dat als politicus. (…) Men selecteert vormen van communicatie die tot het persoonlijke communicatieregister behoren, maar men produceert die via de massamedia, en in een context waarin enkel de identiteit als politicus toegang tot dat medium verleent. Al de ‘nevenverhaaltjes’ worden zo geënt op een substraat. (…) Het is, willens nillens, gewoon een andere manier van politieke communicatie.”

Grenzen overschreden

Dat het in beeld brengen van ‘het gewone leven’ van de politicus ook een vorm van politieke communicatie is, merk je wanneer er zaken uit het privéleven naar buiten komen die geen deel uitmaken van het beeld dat men in stand wil houden. In het geval van Rousseau gaat het dan natuurlijk over de aantijgingen over grensoverschrijdend gedrag en de klacht over racistische uitspraken.

Zoals Rousseau er alles aan doet om zichzelf te profileren als een gewone jongen, een harde werker, iemand die een hart heeft voor kinderen, een sterke leider, enzoverder; zo doet de politieke tegenstand haar best om dit beeld te doorbreken. Zo bleek bijvoorbeeld uit gelekte documenten dat de Open Vld een studie bij een reclamebureau bestelde om te bepalen hoe ze hun politieke tegenstanders het best konden framen.

Fragment uit de gelekte mails

Wat er nu gebeurt met Rousseau, zo merkte eerder ook Ico Maly al op, toont aan dat men daarin steeds verder gaat. Dat men het nodig acht om artikels te schrijven over beschuldigingen die niet bewezen zijn en dat journalisten zelf klachten indienen waarover geschreven wordt, dat zijn grenzen die overschreden worden. Dat de politie het imago van een politicus in gevaar kan brengen, is eveneens iets om over na te denken.

Tegelijkertijd is wat Rousseau zelf doet om zijn imago te bewaken net zo goed verregaand. Niet alleen omdat hij zelf zowat de verpersoonlijking is van de verpersoonlijking van de politiek. Ook omdat hij door een publicatieverbod af te dwingen over wat er in het PV staat, net zo goed grenzen overschrijdt.

Spektakeldemocratie

Zo komen we terecht in wat Thomas Decreus ‘spektakeldemocratie’ noemt. Politici worden performers, politiek conflict wordt een product dat moet verkopen. Het verschil tussen politieke verslaggeving en sportverslaggeving wordt steeds onduidelijker. Het gaat enkel nog over wie er heeft gescoord. Ideologie verdwijnt steeds meer naar de achtergrond.

Het verschil tussen politieke verslaggeving en sportverslaggeving wordt steeds onduidelijker

De verpersoonlijking van de politiek zou een antwoord moeten bieden op ‘de kloof’ tussen ‘de burger’ en ‘de politiek’. Door te tonen dat politici ook ‘gewone mensen’ zijn, probeert men het vertrouwen terug te winnen. De vraag is echter of die strategie de kloof die ze wil dichten niet zelf aan het creëren is. Zeker als je merkt dat wanneer het publiek tijdens een debat vragen mag stellen, ze in tegenstelling tot journalisten helemaal geen vragen stelt over het persoonlijke leven van politici.

“Stoor uw vijand niet wanneer hij fouten maakt”, zo reageerde Tom Van Grieken tijdens het openingscollege op de heisa rond de figuur van Rousseau. Vlaams Belang heeft steeds minder moeite om de politiek voor te stellen als een groot circus waarin iedereen enkel met zijn of haar eigen imago bezig is.

Vlaams Belang slapend rijk

Dankzij het beeld van ‘de kloof’ tussen ‘de burger’ en ‘de politiek’, zo was de conclusie van Blommaert destijds al, wordt extreemrechts slapend rijk. “Voor de andere partijen daarentegen is op grond van de huidige dominante beelden nauwelijks weerwerk te bedenken. De fout zat immers bij het begin van het proces, bij de definitie van het probleem van de ‘kloof’”, zo schreef hij reeds in 2001.

“Men is de ideologische dimensie van democratie aan het vergeten”, zo concludeert Blommaert. Hij noemt het “dé fout die hier zowel als elders genadeloos wordt uitgebuit door extreemrechts.” Het lijkt er sterk op dat men vandaag bezig is die fout te herhalen, maar dan – zoals Ico Maly ook schrijft – op steroïden.

Als we de opkomst van extreemrechts willen tegengaan, hebben we nood aan een terugkeer van de ideologie in de politiek. Als de centrumpartijen nog iets van de aankomende campagne willen maken, zou ik hen opnieuw aanraden om de holle retoriek over ‘luisteren naar de mensen’ en ‘problemen oplossen’ verpakt in onnozele marketing van pseudo-authenticiteit achterwege te laten.

Laat het voor één keer gaan over wat het betekent om mens te zijn

Kom alsjeblieft eindelijk nog eens met een samenhangende visie. Laat het voor één keer gaan over wat het betekent om mens te zijn en hoe we de ecologische crisis kunnen aanpakken. Laat het gaan over mensenrechten en waarom die voor elk mens behoren te gelden, ongeacht afkomst. Laat het gaan over de verdeling van rijkdom en macht, over hoe een 21ste-eeuwse arbeidsmarkt eruit moet zien, over welke zaken vermarkt mogen worden en welke niet.

Als we niet willen dat de burgers zich in het stemhokje als boze kleuters zullen gaan gedragen, zou het namelijk kunnen helpen om hen ook als volwassenen te behandelen.

Update
Dit artikel verscheen voor naar buiten kwam wat Rousseau precies had gezegd. Gezien het probleem van racisme in het licht van die uitspraken in dit artikel te weinig aanbod kwam, verscheen er een opvolgartikel. Klik hier om dat te lezen.