“Onverwacht, maar vooral prettig”, noemt Karl van den Broeck de Prijs voor de Democratie, uitgereikt door Trefpunt vzw en Democratie 2000. “Ik had een beetje schrik dat het een prijs van oude witte mannen zou zijn. Maar dat blijkt niet zo te zijn. De jury bestaat uit mensen die middenin de realiteit leven. Mensen die de coöperatieve gedachte belichamen ook, net als Apache.”

“Tegelijk is het een beetje vreemd dat zo’n prijs naar een medium moet gaan. Wij zijn de vierde macht, één van de steunpilaren van de democratie. Als je daar een prijs aan geeft moet er toch iets mis zijn met die democratie, of met de manier waarop de andere media functioneren? Het is alsof je een prijs geeft aan een parlement.”

Geen businessmodel

Jullie zijn begonnen op het moment dat het misliep in de media, bij een ontslagronde bij De Morgen.

“Het was een uitloper van de kredietcrisis van 2008. Eén vierde van de journalisten van De Morgen werd ontslagen, onder wie veel ervaren schrijvers. Georges Timmerman was toen vakbondsdélégué. Hij zocht een paar gelijkgestemden, slachtoffers van de ontslagronde en anderen die kort voordien vertrokken waren, om verder hun job te blijven doen ‘zonder businessmodel’. Als je als krant in de problemen komt zet je je onderzoeksjournalisten niet als eerste aan de deur, maar als laatste. Dat was de redenering van Georges, maar De Morgen had net dat gedaan, de ervaring eruit gooien bij wijze van besparing.”

“’Zonder businessmodel’ bleek achteraf de winnende formule te zijn. De advertentiemarkt voor kranten is ingestort. Een krant als kruiwagen om fietsen of broodmachines te verkopen is geen leefbaar model meer. Abonnementen zijn terug de steunpilaar. De coronacrisis heeft daar veel vaart in gebracht, bij ons en ook bij andere media. Het lijkt toch of de mensen in isolatie nood hadden aan verdieping, terug zijn beginnen lezen en beseffen dat goeie journalistiek geld kost. We zagen een toename van ongeveer 40% in abonnementen, en het ziet er naar uit dat die lezers grotendeels aan boord blijven. Sinds twee jaar is Apache een rendabele organisatie.”

“Het lijkt toch of de mensen in isolatie nood hadden aan verdieping, terug zijn beginnen lezen en beseffen dat goeie journalistiek geld kost.”

“Apache bestaat ook dankzij een coöperatieve. 2000 burgers die ons in staat stellen een redactie professioneel te laten werken. Het is een goed doel, mensen vinden het belangrijk dat er onafhankelijke media zijn en willen dat steunen. Als we bedreigd worden staan ze klaar om ons te helpen. Ieder lid heeft één stem, maakt niet uit hoeveel aandelen je gekocht hebt. In de eerste jaren was dat een probleem, we zijn geld misgelopen omdat steungevers het niet zagen zitten dat hun invloed beperkt zou blijven. Zoals ze bij Médiapart zeggen: wij zijn enkel voor onze lezers te koop.”

“Maar als Apache het kan, kunnen anderen het ook. Ik denk dat er nog ruimte is voor onafhankelijke journalistiek. Zeker als het over lokale berichtgeving gaat. Buiten enkele grote steden volgt geen enkele journalist nog de gemeenteraden. Dat is een groot democratisch deficit. Bijna al onze dossiers over machtsmisbruik gaan over het lokale niveau. En je zou ook een redactie kunnen samenbrengen rond buitenlands nieuws. Destijds hadden alle redacties journalisten in verschillende buitenlanden. Dat is enorm verschraald.”

“We zijn een kleine ploeg, en iedereen volgt in de eerste plaats zijn eigen interesses. Als we veel over landbouw schrijven, is dat omdat we met Steven Vanden Bussche iemand in huis hebben die zich sterk aan landbouw interesseert. Hind Fraihi is bezig met extremisme en polarisering. Ikzelf ben vaak met cultuur en Wetstraatpolitiek bezig.”

“Toen corona uitbrak dachten we eerst: we laten het liggen, want we hebben niemand die thuis is in die materie. Uiteindelijk doe je dat wel natuurlijk, we hebben allemaal ons deel opgenomen. En ik ben trots op wat we rond corona gedaan hebben. Er was wel wat vraag van lezers naar allerlei alternatieve theorieën, maar we hebben ons steeds op een wetenschappelijke lijn gezet.”

Onlangs schreef je zelf over de zogenaamde ‘klikbonussen’ bij DPG-media.

“Zeer verontrustend ook. Elke journalist krijgt vandaag ’s ochtends een mail met cijfers: hoe heb je gescoord.”

“Ik ben zelf hoofdredacteur geweest bij Knack. Ik snap wel dat een hoofdredacteur een bonus krijgt als de titel succes heeft. Maar bij DPG zijn de bonussen rechtstreeks gelinkt aan het aantal abonnementen dat een bepaald artikel oplevert. Wat voor journalistiek krijg je dan?”

“Sommige dossiers zijn nu eenmaal zo ingewikkeld dat je moet toestaan dat een journalist zich specialiseert.”

“Ik ben als journalist begonnen in 1988. In heel mijn eerste jaar heb ik geen enkel eigen stuk geschreven. Ik kon mij inwerken, de stiel leren van enkele grote voorbeelden. Stel je dat vandaag voor, een beginnend journalist die niet in zijn eerste maanden een scoop heeft wordt aan de deur gezet. Sommige dossiers zijn nu eenmaal zo ingewikkeld dat je moet toestaan dat een journalist zich specialiseert. Het debat over de pensioenhervorming bijvoorbeeld, waar in Vlaanderen nauwelijks nog journalisten mee bezig zijn. Dat is ingewikkeld, het publiek heeft nood aan journalistiek die orde schept in de chaos.”

Alternatieven zichtbaar maken

Jullie staan gekend als links medium. Ben je noodzakelijk links als je aan onderzoeksjournalistiek doet?

“Neen. Kijk naar The Sun in Engeland. Zeer rechtse krant. Ongelofelijk hoe die middelen hebben vrijgemaakt om hun anti-Europese houding te onderbouwen met onderzoek. En wat Apache betreft, in onze eerste jaren was Bart De Wever dol op ons, omdat we allerlei schandalen van de PS aan het licht brachten. Nadien is dat wel wat veranderd. Maar de enige mandataris die ooit ontslag moest nemen na berichtgeving van Apache was een sociaaldemocraat, Tom Balthasar als schepen in Gent.”

“Voor mij bestaat onderzoeksjournalistiek uit drie delen. Je kan schandalen uitspitten en er verslag over uitbrengen. Je hebt ook een taak bij het controleren van het gezag. Doen je leiders wel wat ze beloven? En ten derde is er een signalerende functie, uitzoeken wat het debat kan verrijken. Academici en specialisten aan het woord laten, analyses maken. Het is in dat derde deel dat ik Apache wel links wil situeren. We willen alternatieven mee zichtbaar maken.”

“De journalisten die hier werken zou ik allemaal wel op hun manier progressief noemen, maar dat betekent niet dat we het over alles eens zijn. We zijn ook geen vriendenclubje. Discussie maakt ons sterker.”

Apache heeft ook altijd sterke berichtgeving over extreem rechts.

“Ik blijf het Vlaams Belang een groot gevaar vinden. We moeten de doorlichting blijven maken van alle ondemocratische punten uit hun partijprogramma. Je zou ervan staan kijken wat die vandaag nog allemaal durven zeggen. Ze willen de VRT afschaffen! Dan zou ik het maar normaal vinden dat de journalisten van de VRT hun publiek daarover blijven informeren. Als je ze aan het woord laat, gewoon afsluiten met: ‘dames en heren, u hoorde een partij die onze openbare omroep wil afschaffen.’”

“Voor mij blijft de ontmaskeringsstrategie relevant.”

“Ik hielp als jonge journalist Walter De Bock met zijn onderzoek naar het Vlaams Belang. Voor iedereen mijn gezicht kende schuimde ik mosselfestijnen en kleine acties af in dat milieu. Ik heb Filip Dewinter nog vrijwilligers zien ronselen om mee te vechten in Kroatië. Voor mij blijft de ontmaskeringsstrategie relevant. Je moet onder de aandacht brengen dat er aan de vooravond van de IJzerwake een concert met fascistische bands geprogrammeerd wordt. Vroeger zou het snel gedaan geweest zijn als je daarover iets in de pers bracht, vandaag passeert het gewoon. Tegelijk moet je niet naïef zijn. Het is niet de pers die extreemrechts zal tegenhouden, dat moet de politiek doen, en als ze de wet overtreden moet justitie in actie komen.”

SLAPP

Ook zeer rechts is Bart De Wever …

“Schandelijk hoe hij de laatste jaren door de VRT behandeld wordt. Hij hoeft maar te bellen en krijgt een forum voor zich alleen. De laatste tijd zie je hem soms in De Zevende Dag, dan hoeft hij niet eens aan een debat deel te nemen. Hij staat gewoon een beetje met zijn ogen te rollen, en krijgt nadien de tijd om ongestoord te zeggen wat hij denkt te moeten zeggen. Laten we hopen dat het om een misplaatste vorm van zelfcensuur door de VRT gaat, en niet om nog iets ergers. Ik vind het in elk geval journalistiek onwaardig.”

“De Wever is een nieuw soort politicus, erg op Amerikaanse leest geschoeid. Politiek is ook zo veel harder geworden. Kijk naar hoe het Tom Meeuws vergaan is in Antwerpen. Zijn privéleven in de openbaarheid gegooid om hem te beschadigen.”

Hij heeft het niet zo op jullie begrepen.

“Hij heeft ons een lasterlijk medium genoemd, tot driemaal toe. Dat heeft te maken met onze berichtgeving over zijn favoriete bouwpromotor, Eric Van der Paal. Die heeft de afgelopen jaren een persoonlijke kruistocht tegen ons gevoerd. Rechtszaak op rechtszaak. We kregen een veroordeling bij eenzijdig verzoekschrift. We moesten meteen een artikel offline halen. We konden inderdaad niet anders dan een stuk wekenlang inhouden, tot we uiteindelijk gelijk kregen ten gronde. En verder: deurwaarders aan huis, klachten wegens stalking … Omwille van dat filmpje dat we aan het restaurant ‘t Fornuis maakten, ja. Wij vinden het nieuwswaardig dat je kan zien hoe close de schepenen van Antwerpen zijn met een bouwpromotor, en wat die nadien aan projecten uit de brand kan slepen.”

“Wij vinden het nieuwswaardig dat je kan zien hoe close de schepenen van Antwerpen zijn met een bouwpromotor, en wat die nadien aan projecten uit de brand kan slepen.”

“Van der Paal ziet het als een hobby om processen tegen ons te voeren. We hebben een sms’je van hem waarin hij zoveel zegt. SLAPP noemt men dat, rechtszaken gebruiken om journalisten te doen zwijgen. Niet om te winnen, maar om ons bezig te houden en schrik aan te jagen. Het enige wat hij niet doet is een persdelict aanhangig maken, want dat zou hij meteen verliezen.”

“Zoiets weegt op een redactie. We verliezen er tijd en geld mee. Het is ook een risico voor de journalistiek in het algemeen. De Vlaamse Vereniging voor Journalisten biedt een beroepsverzekering aan haar leden aan. De verzekeraar haakte door deze zaak af, en de journalisten zaten een jaar zonder verzekering. Toen een nieuwe verzekeraar gevonden werd waren de voorwaarden veel slechter.”

“Tegelijk voel je elke keer de steun van het publiek. Mensen storten geld als ze erover horen. De Vrienden van Apache zijn opgericht, om ons te helpen wanneer we het nodig hebben. En Wouter Deprez organiseerde een mooie benefietavond in de Roma.”

De Prijs voor de Democratie wordt uitgereikt op donderdagavond 21 juli om 20.10 uur tijdens de Gentse Feesten op het Walter De Buckplein.