Voor sociaal voelende filmliefhebbers is Ken Loach (°1936) een naam als een klok. Van 1967 tot 2019 heeft hij 22 films gemaakt (zijn medewerking aan 8 documentaires en meer dan 30 tv-programma’s niet meegerekend).
Kes
In 1969 gingen we met de klas naar zijn eerste grote film Kes kijken. Billy[1] is een gevoelige jongen uit een arme arbeiderswijk die op school gepest en geslagen wordt. Wanneer hij een gekwetste torenvalk (Falco tinnunculus, Engelse naam ‘common kestrel’) vindt, gaat hij die verzorgen en leert zichzelf en zijn valk Kes de kunst van de valkerij, het africhten van valken voor de jacht op kleine zoogdieren, in hoofdzaak konijnen.
Geen spoiler hier: nog altijd een intens mooie film om te zien. Geen belerend betoog over armoede en uitbuiting maar een verhaal over echte mensen, dat meer zegt over de sociale werkelijkheid dan eender welke doorwrochte sociologische analyse.
Ken Loach heeft sindsdien nooit iets anders gemaakt dan sociaal relevante films. Hij had het daarbij niet altijd even gemakkelijk. Ondanks hun onmiskenbare populariteit bij filmliefhebbers kon de grote filmindustrie zijn onderwerpen maar matig appreciëren.
Zijn documentaire over de mijnwerkersstaking van 1984-1985 in opdracht van Channel 4 werd nooit vertoond. Te kritisch voor de media. Pas in de jaren 1990 kreeg hij weer ruime budgetten bij elkaar voor zijn films.
Een van de grootste Britse cineasten ooit
Zijn eerste film Kes stond in 1999 zevende op de ranglijst van het British Film Institute van beste Britse films van de 20ste eeuw en vierde op de ranglijst van het magazine Time Out. The Wind That Shakes The Barley (2006) (over de Ierse onafhankelijkheidsstrijd tegen de Britse kolonisator) en I, Daniel Blake (2016) (over een 55-jarige arbeider die door de dokter medisch ongeschikt wordt verklaard wegens een door jarenlange zware arbeid kapotte rug, maar desondanks door de Conservatieve regering wordt gedwongen ‘geschikt werk’ te zoeken) kregen de Palme d’Or op het filmfestival van Cannes.
Hij won ook drie maal de Prijs van de Jury en drie maal de Prijs van de Filmcritici. Verder won hij filmprijzen in heel Europa, ondermeer in België voor Raining Stones (1993).
Een overzicht van zijn 22 films zou ons te ver leiden. Loach beperkte zich niet tot de sociale strijd in eigen land voor zijn onderwerpen. Mijn persoonlijke favoriet en emotionele hoogvlieger is nog steeds Land and Freedom (1995) over de deelname van een Britse jongen aan de Spaanse Burgeroorlog.
Een andere aanrader is Looking for Eric (2009), een ogenschijnlijk luchtig verhaaltje over voetbalfans met Eric Cantona als zichzelf in de droomwereld van het werkloze hoofdpersonage – maar net als zijn andere films een warme kijk op de gewone werkende mens en zijn door de Britse middle en upper class zo geminachte liefde voor voetbal en het daarmee samenhangende groepsgevoel.
Trailer van Looking for Eric:
Zijn meest recente film Sorry We Missed You (2019) gaat over de wraakroepende sociale uitbuiting in eigen land door koerierbedrijven, die hun koeriers als nepzelfstandigen leeg melken en vasthouden in een vicieuze cirkel van schulden.
Politiek activist
Naast zijn professionele werk als cineast was Ken Loach ook zeer actief als activist voor mensenrechten, tegen racisme en andere vormen van discriminatie en last but not least tegen de bezetting van Palestina door Israël, waarbij hij steeds weer de enge betrokkenheid van het Britse establishment onder Labour- én Conservatieve regeringen aanklaagde.
Zijn recente schorsing wegens ‘steun aan antisemitisme’ is van een ongezien kafkaiaans gehalte. Steunbetuigingen die de beschuldigingen factueel weerlegden, werden aangehaald als bijkomende bewijzen van zijn ‘antisemitisme’.
In werkelijkheid gaat het over één ding: net als Jeremy Corbyn is Ken Loach van mening dat Palestijnen dezelfde mensenrechten hebben als ieder ander mens. Wie meer details zoekt van de gemene hetze tegen zijn persoon kan de uitstekende analyse van onafhankelijk journalist Jonathan Cook lezen (The Smearing of Ken Loach and Jeremy Corbyn is the face of our new toxic politics).
Ken Loach heeft nooit zijn steun voor Jeremy Corbyn opgegeven en wees er voortdurend op dat Labour onder Corbyn in werkelijkheid meer heeft gedaan tegen antisemitische partijleden dan zijn voorganger Ed Milliband (zelf een Jood) en zijn opvolger Keir Starmer. Wat nu met hem gebeurt is in feite een replay van de hetze tegen Corbyn.
Corbyn en Loach worden vervolgd omdat zij de historische koloniale inmenging in de rest van de wereld en zijn hedendaagse gevolgen aanklagen, waar miljoenen ‘immigranten’ nu van wegvluchten.
Zij verkondigen dat het hun eigen land is dat vreemde landen eeuwenlang heeft uitgebuit en na het vertrek uit de kolonies dictators heeft bewapend om echte onafhankelijkheid in de kiem te smoren, met gevolgen die tot vandaag doorwerken. Hun steun voor het Palestijnse volk is daar een logisch onderdeel van.
Solidariteit versus ‘identiteit’
“De internationalistische klassenstrijd van Loach, Corbyn en Bernie Sanders[2] verwerpt de hedendaagse identiteitspolitiek, die weigert de lange geschiedenis van het westen te erkennen tégen vrouwenrechten, minderheden en vluchtelingen. Dit identiteitsbeleid wil integendeel alle energie van al deze gemarginaliseerde groepen kanaliseren naar een meedogenloze interne competitie om mee aan de tafel van de witte elite te zitten”, volgens Jonathan Cook.
Boris Johnson en Keir Starmer (zie de quote van Noam Chomsky hieronder). Screenshot: thecatholicuniverse.com
“Het is precies dit valse bewustzijn dat ons aanzet tot gejuich voor de benoeming van vrouwen in topfuncties bij wapen- en energiebedrijven, voor de verkiezing van een zwarte man tot president van de VS, die de repressie en de standrechtelijke executies met drones van George W. Bush nog opdreef en politieke dissidentie in eigen land zwaar aanpakte … dit alles met de volle steun van de sympathiserende mainstream media.”
Huidig partijvoorzitter Keir Starmer is bezig elke kritische stem in Labour uit te schakelen, vanuit het idee dat het verlies van stemmen op links wel zal worden gecompenseerd met nieuwe stemmen in het centrum. De feiten spreken hem volledig tegen.
Labour leed zware verliezen bij de laatste lokale verkiezingen. Nadat Jeremy Corbyn van Labour de grootste sociaaldemocratische ledenpartij van Europa had gemaakt, kalft de partij onder Starmer verder af naar de marginaliteit, die in het Britse kiessysteem niet zo ver af ligt als in het continentale proportionele kiesstelsel.
Een zelfdestructieve vlucht naar het centrum
Waarom de traditionele sociaaldemocratische partijen in heel Europa een zelfde destructieve koers volgen, kan voor een buitenstaander raadselachtig lijken, maar is het niet. Er zit een politieke logica achter.
Zowat alle sociaaldemocratische partijen hebben een kader dat volledig gepokt en gemazeld is in regeringsdeelname. Hun nog overblijvende kiezers zijn sociaal bewuste middenklassers, die geen voeling hebben met kleine loontrekkers in de dienstensector, in de fabrieken (die meer en meer verhuizen naar ‘goedkopere’ landen) en zeker niet met hun precaire sociale situaties (meer daarover in ‘De achterblijvers’ die links links laat liggen).
Johnson versus Starmer. “De slimme manier om mensen passief en gehoorzaam te houden is het spectrum van aanvaardbare opinie strikt te begrenzen maar daarbinnen een zeer levendig debat toe te laten.” Quote Noam Chomsky
Hoe het de Nederlandse PVDA vergaat, zie “Dat hadden we nooit moeten doen”. De Franse Parti Socialiste is op sterven na dood. De ooit oppermachtige Duitse SPD haalt nog 15 procent van de stemmen en blijft als zwakke coalitiepartner in de regering dalen in de peilingen. De Spaanse PSOE verloor bij de laatste verkiezingen een derde van zijn stemmen.
Dat geen enkel sociaaldemocratisch politicus op het Europees vasteland zich geroepen voelt om zijn (het zijn nog steeds grotendeels mannen) steun uit te spreken voor Ken Loach zegt genoeg over de gapende ideologische leegte die deze partijen achterlaten.
De Vlaamse Vooruit, de voormalige Sp.a, is de eerste sociaaldemocratische partij van Europa om met zijn nieuwe naam zijn enige bestaansreden openlijk op te geven. Hun experten blijven dezelfde analyses schrijven, de quote van Albert Einstein indachtig: “The definition of insanity is doing the same thing over and over again and expecting different results.”
Vooruit geniet voor het ogenblik nog wat van de mediabuzz rond zijn jonge voorzitter. Afgaand op de korte houdbaarheidsdatum van vorige pogingen onder Steve Stevaert, Patrick Janssens en de Teletubbies mag sterk getwijfeld worden of die buzz kan volgehouden worden tot aan de volgende verkiezingen in 2024, nog drie jaar te gaan …
Machtsdeelname als enige doelstelling
Wat met Ken Loach gebeurt (en met Jeremy Corbyn voor hem) is symptomatisch voor de manier waarop vandaag politiek wordt bedreven door een politieke elite die macht als enig legitiem doel nastreeft, zonder enige reflectie over waar die macht dan moet voor staan.
Keir Starmer wil van Labour terug een vehikel maken à la Tony Blair, dat voldoende centrumkiezers uit de middenklasse weet te motiveren om het verlies aan de linkerzijde te compenseren. Hij hoopt daarvoor op een gunstige pers in de grote media en op ‘vriendelijke’ relaties met de grote bedrijven. Het is een strategie die alle sociaaldemocratische partijen in Europa nastreven – en die nog nergens heeft gewerkt.
Tony Benn was met een onderbreking van vier jaar Labour-parlementslid van 1950 tot 2001
In Groot-Brittannië kan de nieuwe partijleiding (in feite een kopie van de oude leiding voor Jeremy Corbyn onder Tony Blair en Gordon Brown) er nog enigszins gerust in zijn dat ze een ‘grote’ partij blijven dankzij het hoogst ondemocratische kiessysteem en dankzij de afwezigheid van de stemplicht. Zoals een voormalig medewerker van Tony Blair zei over het ondermijnen van links binnen de partij: “Ze hebben toch nergens anders om naar toe te gaan.” Linkse kiezers hebben dan de ‘keuze’ tussen met toegeknepen neus voor Labour stemmen of niet gaan stemmen.
Niet zo op het vasteland. In continentaal Europa met zijn proportionele kiesstelsel die kleinere partijen meer kansen biedt op parlementair succes is deze koers gedoemd te mislukken. Dat geen enkel sociaaldemocratisch politicus op het Europees vasteland zich geroepen voelt om zijn (het zijn nog steeds grotendeels mannen) steun uit te spreken voor Ken Loach zegt genoeg over de gapende ideologische leegte die deze partijen achterlaten.
Dit is zonder meer tragisch. Uit alle onderzoeken blijkt immers dat grote delen van de Europese kiezers nog steeds een sterke sociale welvaartsstaat willen, betere bescherming van de werkende mensen en degelijke openbare diensten.
De pandemie en de klimaatramp van Pepinster hebben getoond dat solidariteit geen leeg begrip is voor duizenden Belgen, die meer interventie van een actieve overheid en meer controle op de grote bedrijven en de grote fortuinen toejuichen. Opnieuw blijken de sociaaldemocraten een wijd openstaande deur te passeren.
Trailer van Sorry We Missed You (2019):
Notes:
[1] De jonge acteur David Bradley was van onze generatie – hij is exact drie dagen jonger dan ik – werd later een verdienstelijk theateracteur. Je vindt hem onder de naam Dai Bradley (wegens een andere succesvolle filmacteur met dezelfde naam).
[2] Pogingen om ook Sanders van ‘antisemitisme’ te beschuldigen liggen moeilijker omdat Sanders zelf Joods is.
