Foto: Klio0701, Wikimedia Commons / CC BY-SA 3.0 (More information about the rights of this work, see below article)

Wim Benda

In Memoriam Karen Lewis, grande dame van de Amerikaanse onderwijsvakbonden

Op 7 februari 2021 overleed Karen Lewis, die de Chicago Teachers Union (CTU) leidde van 2010 tot 2018. Voor Amerikaanse leerkrachten en onderwijspersoneel heeft zij een uiterst belangrijke bijdrage geleverd. Onder haar leiding heeft de CTU de Amerikaanse vakbeweging leren terugvechten én winnen tegen neoliberale hervormingen. Zonder die ommekeer in Chicago was de stakingsgolf van 2018-2019 in het Amerikaanse onderwijs er waarschijnlijk niet gekomen. En die stakingen hebben heel wat verbeteringen gebracht voor leerlingen en onderwijspersoneel.¹

woensdag 3 maart 2021 13:51

Spread the love

Op 7 februari 2021 overleed Karen Lewis, voormalig voorzitter van de Chicago Teachers Union. Onder haar leiding heeft de CTU de Amerikaanse vakbeweging leren terugvechten én winnen tegen neoliberale hervormingen. Dit artikel zal verschijnen in het lentenummer van Standpunt, het blad van ACOD Onderwijs provincie Antwerpen.

“Former Chicago Teachers Union president Karen Lewis’s bombastic way of painting the union’s class enemies as out-of-touch corporate hacks was genius political theater, and her commitment to democratic, militant unionism was unflagging. Lewis played an integral role in transforming teachers’ unionism — first in Chicago, then around the country.” – Jackson Potter, staff coordinator CTU

Als dochter van leerkrachten leek ze ook zelf in de wieg gelegd om les te geven. Voor ze verkozen werd als vakbondsvoorzitter gaf ze 22 jaar chemie. Haar liefde voor natuurwetenschappen koppelde ze aan een brede culturele bagage. Ze sprak verschillende talen en had een passie voor opera. Als kind van een zwarte vader en een Joodse moeder had ze een sterke voeling met het lot van de ‘minderheden’ die de meerderheid vormen in de gekleurde volkswijken van Chicago.

Haar scherpe intelligentie en gepassioneerd spreken, maakte haar een gesel voor haar tegenstanders en dan vooral voor Rahm Emanuel, de neoliberale Democratische burgemeester van Chicago (van 2011 tot 2019). Als voormalige stafchef van Obama stond hij in nauw contact met diens onderwijsminister Arne Duncan, een grote pleitbezorger van privatisering van het onderwijs via de oprichting van charter schools. Dat zijn een soort ‘vrije’ scholen die wel gefinancierd worden door de overheid maar aan minder overheidsregels moeten voldoen. De arbeidsomstandigheden zijn er notoir slechter en directeurs hebben er een grotere vrijheid om leerkrachten te ontslaan.

Een klassenanalyse

Karen Lewis stond in 2008 mee aan de wieg van the Caucus of Rank-and-file Educators (CORE), een basisbeweging met linkse en socialistische militanten binnen de onderwijsvakbond in Chicago. Tijdens de financiële crisis van 2008 groeide deze beweging uit een studiegroep van leerkrachten die The Shock Doctrine van Naomi Klein lazen. Vanuit een kritiek op het kapitalisme wilden zij overgaan tot actie. Zij vonden dat de top van de vakbond te dicht aanleunde bij het stadsbestuur en zelfs bij bedrijven. De CTU was toen vooral gericht op deals sluiten met de overheid, waarbij nadelige ‘hervormingen’ werden afgekocht met de kruimels van loonsverhogingen.

Na 1987 leek ‘staking’ gaandeweg uit het syndicale woordenboek geschrapt. De vakbondsleiding had zich genesteld in lethargische aanvaarding van hun tanende invloed in de samenleving en wilde via sociaal overleg de schade voor de eigen beroepsgroep beperken. CORE daarentegen wenste actievoeren opnieuw centraal te stellen. Hun visie benadrukte de organisatie van de leden en stelde betrokkenheid van de gemeenschappen rond de scholen voorop. Daarom verkozen de leden hen in 2010 als nieuwe leiding.

In haar aanvaardingsspeech als voorzitter zei Karen Lewis over de onderwijshervorming: “Het Amerikaanse bedrijfsleven ziet het openbaar basis- en middelbaar onderwijs als 380 miljard dollar waarvan zij, tot de afgelopen tien à vijftien jaar, geen noemenswaardig deel kregen. Deze zogenaamde schoolhervorming is geen onderwijsplan. Het is een ondernemingsplan. (…) Vijftien jaar geleden begon deze stad onze scholen in de wijken met de laagste inkomens dood te knijpen door hen de broodnodige middelen en personeel te onthouden. De klassen stegen in omvang en scholen werden gesloten. Vervolgens hebben gestandaardiseerde tests – die in deze stad goed zijn voor een omzet 60 miljoen dollar – deze langzame dood gemeten. Deze tests noemden onze leerlingen, gezinnen en leerkrachten mislukt, omdat gestandaardiseerde tests eigenlijk meer onthullen over de postcode van een leerling dan over de academische groei van een leerling.”

Uit deze woorden klinkt een diepere analyse van de grote maatschappelijke tegenstellingen, een klassenanalyse. Zulke ideeën nopen tot een andere praktijk. Een van de eerste zaken die de nieuwe syndicale verkozenen dan ook deden, was hun loon aanzienlijk verlagen tot het niveau van lerarenlonen. Met het vrijgekomen geld financierden ze een organizing department dat de syndicale basis beter ging organiseren volgens basis-democratische principes. Daarin speelden de schoolafgevaardigden een centrale rol. Voordien fungeerden zij vooral als informatiekanalen die technische vragen konden beantwoorden en mededelingen van de vakbond in de scholen doorgaven. Voor de vernieuwde CTU was de afgevaardigde daarentegen een lokale leider, die via visie de basis kan mobiliseren om haar lot in eigen handen te nemen. Organizers gingen naar zoveel mogelijk scholen om met de afgevaardigden te praten en het debat over syndicale strategie open te trekken.

Volgens organizer Matthew Luskin startten ze het gesprek met de afgevaardigden over de komende cao door te stellen: “Als iemand van jullie denkt dat de volgende cao gaat over een loonstijging van één procent, zeg het ons dan, want wij denken dat het over de toekomst gaat van het openbaar onderwijs zoals we dat nu kennen. Dát is wat op tafel ligt.” Het opentrekken van het debat, weg van de loonkruimels, naar waar het werkelijk om draait, was wat de basis opnieuw verbond met de vakbond als hún organisatie, niet gewoon een dienst die je helpt bij persoonlijke problemen op het werk.

Volgens auteur en syndicale activist Jane McAlevey is de politieke vorming van hun basis datgene wat de CTU weer krachtig maakte. “Terwijl het instinct van de arbeidersbeweging de eisen had verwaterd om redelijk te klinken, ging de nieuwe CTU voor de tegenovergestelde benadering: zij begonnen elke bijeenkomst op scholen met besprekingen van miljardairs, banken en racisme. (Noot aan andere onderwijsvakbonden: ze werden herkozen.)”

Mission Impossible

Toen het stadsbestuur van Rahm Emanuel in 2012 uitpakte met nieuw asociaal onderwijsbeleid, moest de CTU tonen dat hun andere aanpak werkte. Daarvoor moesten ze echter slagen in een schijnbaar onmogelijke missie. Het antisyndicale Stand for Children (SfC) had immers de Democraten overtuigd om op het niveau van de staat Illinois een wet door te voeren die de onderwijsvakbonden aan de ketting zou leggen alvorens Emanuel burgemeester werd. Deze ‘non-profit belangenvereniging voor onderwijs’, gesponsord door de zogenaamde filantroop Bill Gates en de familie Walton (van Walmart, de rijkste familie ter wereld), heeft als doel net het profijt waar Karen Lewis in haar speech op alludeerde: de privatisering van het onderwijs. En Chicago was een testcase.

Op aansturen van SfC voerde de staat Illinois een wet in waardoor onderwijsvakbonden voor ze tot staken kunnen overgaan 75 procent van hun leden voor de staking moeten stemmen. Dat voorstanders drie vierde van de stemmen moeten halen, is op zich al tamelijk ondemocratisch. Als dit ook nog eens op het totaal van álle leden moet worden behaald, in plaats van bij degenen die komen kiezen, dan is de democratie wel erg ver zoek.² De oprichter van SfC, Jonah Edelman, pochte in een video dat ze de leerkrachten van Chicago hadden gedwongen “een deal te aanvaarden waardoor ze nooit meer zouden kunnen staken”.

Maar ondanks dit formidabele obstakel nam de linkse CTU-leiding de handschoen op. De inzet was immers groot. Rahm Emanuel wilde onder meer een aanzienlijke verlenging van de werkdag; grotere klassen; een gedifferentieerde betaling op basis van ‘verdienste’ en afschaffing van betaling volgens anciënniteit (wat de deur openzet om leerkrachten tegen elkaar te laten concurreren); evaluatie van leerkrachten op basis van de scores die hun leerlingen behalen bij gestandaardiseerde testen; en een verhoging van de individuele bijdrage voor de gezondheidsverzekering.

Om de campagne van de burgemeester te counteren stapte de CTU-leiding af van het typische overleg met toegevingen in ruil voor enkele aanpassingen. Ze zetten zelf een getrapte campagne op met sensibilisering, mobilisaties en organizing. Om mensen te sensibiliseren schreven ze bijvoorbeeld samen met jongeren en mensen uit sociale bewegingen hun visie op onderwijs in het rapport The Schools Chicago’s Students Deserve. Economische eisen over lonen flankeerden ze met eisen die een onderwijsvisie uitstralen, zoals kleinere klasgroepen en meer aandacht én financiering voor de kunsten, muziek, lichaamsbeweging en vreemde talen. Om hun eigen basis beter te organiseren onderzochten ze in welke scholen leerkrachten daadwerkelijk voor een staking zouden stemmen en welke scholen nog een blinde vlek waren, zodat ze hun organisatiecapaciteit op die laatste konden richten.

Intussen mobiliseerden ze voor een grote bijeenkomst in het befaamde Auditorium Theater. De 4.000 plaatsen vullen leek onbegonnen werk, maar de CTU overtrof de verwachtingen en kreeg nog 1.500 meer leerkrachten in rode T-shirts op de been, waardoor ook de straten rond het theater baadden in de herwonnen kracht van de vakbond. Karen Lewis sprak daar in een taal doordrenkt van klassenbewustzijn voor wat ze in het Engels zo mooi vatten als een electrified audience, een zaal die voelbaar geladen was met verwachtingsvolle hoop.³ Het resultaat enkele weken later was een overweldigende opkomst van 24.000 leerkrachten (90 procent van de leden!) bij de stemming over een staking, met 98 procent van de stemmen voor een staking. Lewis verwoordde dit in haar gekende directe stijl: “They tied our hands and we still kicked their asses.”

Uiteindelijk zou de staking tien dagen duren, met levendige stakerspiketten en dagelijkse betogingen in het stadscentrum. Hoewel de vakbonden van het ondersteunend personeel aanvankelijk terughoudend waren, overtuigde de CTU met eisen voor ál het onderwijspersoneel ook hen vaak tot staken. Oudercomités kwamen op veel plaatsen de stakers steunen met maaltijden. Op het hoogtepunt van de staking toonde een peiling dat twee derden van de ouders met kinderen in openbare scholen de leerkrachten steunden tegen de burgemeester.

Onder druk van de media vroegen steeds meer ouders op de duur wel om opnieuw naar de onderhandelingstafel te gaan. Wat uit dit overleg kwam, was zeker niet eenduidig positief voor het onderwijspersoneel. Bijna alle asociale maatregelen werden ingetrokken, maar over de verlenging van de schooldag hield de burgemeester het been stijf. In ruil kregen de vakbonden wel een substantiële loonsverhoging voor de leerkrachten en de aanwerving van extra personeel om de langere schooldag in de praktijk te brengen.

De CTU-leiding zegde echter niet gewoon toe op wat voor velen een overwinning leek, maar ging in tegen de traditie om een overeenkomst te beklinken en te verdedigen bij de achterban. Ze bleef trouw aan haar principes en legde het akkoord zonder advies voor aan de basis. “I’m not going to say this is the greatest thing since sliced bread and try to sell it to them. I’m not a marketer,” zei Lewis. “Our people know how to read, they know how to do math, and they understand these things.” En toen kwam wat ze haar “proudest moment” noemde: nu ze geproefd hadden van democratie en hun eigen kracht bleven leerkrachten nog twee dagen staken terwijl ze het voorstel grondig lazen en bediscussieerden. Uiteindelijk stemde een grote meerderheid voor de overeenkomst.

Het jaar daarop werden de verkiezingen in de CTU een soort referendum over de staking. De oppositie kreeg veel media-aandacht, maar Karen Lewis en CORE overtroffen met 80 procent van de stemmen het resultaat van hun initiële verkiezing. In 2014 bereidde ze zich zelfs voor om bij de burgemeestersverkiezingen het op te nemen tegen Rahm Emanuel. Peilingen duidden ook hier op een overwinning. Ze moest zich echter vroegtijdig terugtrekken door de complicaties rond een hersentumor. Jesse Sharkey nam het voorzitterschap van de CTU over, maar tot 2018 bleef Lewis binnen de perken van haar gezondheid wel haar rol opnemen in de vakbond.

Meer dan een heldhaftig verhaal over een getalenteerde vrouw zijn de lotgevallen van Karen Lewis een teken van wat een syndicale visie vermag. Deze geschiedenis toont dat de dalende macht van de vakbeweging niet zozeer te maken heeft met veranderende tijden waar we geen greep op hebben. De manier waarop vakbondsleiders zich opstellen, hun vertrouwen in hun basis, hun visie op de organisatie van syndicale democratie, de banden met de bredere gemeenschap, hun politieke analyse, dat doet er allemaal wel degelijk toe. Onderwijssyndicalisten in heel de VS werden gevormd met de lange staking van de CTU als voorbeeld. Dit droeg bij tot de successen van de stakingsgolf in 2018-2019, onder andere opnieuw in Chicago. Ook in de bredere Amerikaanse arbeidersbeweging wordt de overwinning van de CTU in 2012 beschouwd als een positief kantelpunt na decennia van nederlagen en inleveringen voor werknemers. Dát is de syndicale erfenis van Karen Lewis.

In haar In Memoriam schrijft de CTU dan ook mooi: “Karen taught us how to fight, and she taught us how to love. Karen did not just lead our movement. Karen was our movement.”

Wim Benda is schoolafgevaardigde en bestuurslid ACOD Onderwijs