De vrouw beslist
Zonder énige twijfel te danken aan de feministische strijd is het centrale principe van de wet van 1990: DE VROUW BESLIST. Op “abortus vrij” of “abortus uit het strafrecht” na, was dat principe het beste dat de feministische beweging toen uit de brand sleepte en er is dan ook hard voor geknokt.
Lucienne Herman-Michielsens, mede-indienster van het wetsvoorstel, stond open voor de argumenten van de feministische beweging. Deze moest haar eerdere wetsvoorstel uit 1977 niet, dat abortus enkel zou toelaten als de – weliswaar multidimensionaal opgevatte – gezondheid van de vrouw in gevaar was. Het wetsvoorstel van Leona Detiège uit 1978 voor abortus uit het strafrecht sloot beter aan bij de wensen uit de beweging, maar was kansloos.
Op uitnodiging van de feministische abortusbeweging ging Herman-Michielsen op bezoek in het abortuscentrum in Gent, dat toen nog steeds illegaal was. De gang van zaken daar overtuigde haar; in 1985 stond ze mee aan de wieg van het wetsvoorstel Lallemand-Michielsen. Daarin is nog sprake van ‘noodsituatie’, maar zonder verdere precisering en wordt de beslissing bij de vrouw gelegd. Letterlijk: “Er is evenwel geen misdrijf wanneer de zwangere vrouw die door haar toestand in een noodsituatie verkeert, een geneesheer verzoekt haar zwangerschap af te breken”.
Hoewel nog in vele opzichten vatbaar voor kritiek, kreeg het voorstel de steun van de brede abortusbeweging en werd het vijf jaar later, na aanslepende heftige politieke debatten, wet. Geen van de voorgaande gesneuvelde wetsvoorstellen was zo verregaand. Voor haar inzet kreeg Herman-Michielsens op de nationale vrouwendag van 1990 een hartverwarmende spontane staande ovatie. Een collectief aangrijpend moment.
Dolle Mina’s
Het was een bevreemdende paradox. Bij een illegale abortus beslissen vrouwen zelf of ze hun zwangerschap afbreken, zelfs op gevaar voor hun leven. Waarom zouden ze voor een legale abortus dan afstand moeten doen van die zelfbeschikking? Nieuwe autonome vrouwengroepen, zoals Dolle Mina, pikten dit niet.
In 1970 eiste Dolle Mina de onmiddellijke legalisering van abortus (dat werd snel “abortus uit het strafrecht”) en “de vrouw beslist”. Zo schreef ze in 1971 dat “het mensonterend is de beslissing aan één of meerdere dokters over te laten, alsof de vrouw een onmondig wezen zou zijn”. Hiermee ging Dolle Mina tegen de stroom in, ook bij vele voorstanders van een legalisering van abortus. De feministische beweging is nadien op die nagel blijven kloppen, mét succes.
Ondertussen is de wet uit 1990 vervangen: in november 2018 trad een nieuwe wet in werking waarin abortus niet langer beschouwd werd als “een misdrijf tegen de orde der familie en tegen de openbare zedelijkheid” en het zo dus uit het strafrecht gehaald werd. Vrouwen moeten nu ook niet meer aangeven dat ze zich in een noodsituatie bevinden om een abortus te laten uitvoeren.
De abortuswet van 1990 is het uiteindelijke resultaat van 20 jaar activisme, burgerlijke ongehoorzaamheid en onderlinge hulpverlening. Twintig jaar ook van informatie verspreiden over methodes en adressen, van het oprichten van clandestiene abortuscentra, van weerstand bieden aan gerechtelijke vervolgingen en van lobbying. Zoals gezegd hadden de feministische en vrouwenbeweging vele medestanders – ook politieke – maar was het moeilijk om hen het principe van “de vrouw beslist” of “baas in eigen buik” te doen aanvaarden.
Voorwerp van strijd
En de discussie over abortus loopt ook vandaag nog. Zo is de wetswijziging van 2018 eerder symbolisch omdat abortus buiten het wettelijk bepaalde kader nog steeds strafbaar blijft (lees: boetes en gevangenisstraffen). Aan bestraffing en termijn verandert zeer weinig. Alle specifieke strafmaatregelen zouden dan ook moeten verdwijnen. Ook wordt er oeverloos gediscussieerd over een optrekking van de wettelijke termijn van 12 weken.
Furia schaart zich achter een versoepeling van de termijn maar blijft ook hameren op de taboesfeer die nog steeds rond abortus hangt en op de noodzaak van het erkennen van de specifieke contexten waarin vrouwen zich bevinden als ze een abortus willen laten uitvoeren. Bij die debatten over een eventuele termijnverlenging worden die specifieke contexten (en bijgevolg de zelfbeschikking) nog te vaak over het hoofd gezien, zoals ook vandaag.
In december 2018 werd een wetsvoorstel ingediend om de termijn uit te breiden tot achttien weken en de bedenktijd van zes dagen in te perken tot achtenveertig uur. Het voorstel is al verschillende keren geadviseerd door de Raad van State: op één opmerking na waren de adviezen positief. In juli was het wetsontwerp klaar om parlementair gestemd te worden, maar het werd ingezet als pasmunt bij de regeringsvorming, boven de hoofden van vrouwen heen.
Feministische strijd blijft in het abortusdebat dus onontbeerlijk. Op 11 oktober voerden Feminisme Yeah, Feminist & Queer XR Belgium, Sororisdad sin Fronteras, Les Nouvelles Antigone en Furia actie om de politieke impasse rond een verbreding van het wettelijke kader rond abortus te doorbreken.
Ze staan niet alleen met die oproep: tal van andere vrouwenorganisaties, waaronder de koepelorganisatie Vrouwenraad en Collecti.e.f 8 Maars, zetten zich de voorbije maanden in voor een abortuswetgeving die meer rekening houdt met de vaak kwetsbare vrouwen voor wie de huidige termijn van 12 weken te krap is. Voor een wetgeving die erkent dat vrouwen nooit ondoordacht overgaan tot een abortus en geen nodeloos lange bedenktijd oplegt.
De strijd zet zich ook verder op sociale media onder de oude en nieuwere slogans, in hashtagvorm:
#baasineigenbuik
#baslespattes
#abortolegalya
#abortionrights
En specifiek voor deze actie #vivaldiabortuswaltz
We nemen de strijd die nu vooral verder gevoerd wordt op sociale media, ook mee naar onze 49ste Vrouwendag die op 11 november digitaal plaatsvindt vanuit de Centrale in Gent.
