Als er al een goede kant is aan het Brexitverhaal, dan is het dit: het is in toenemende mate lastig geworden om Jeremy Corbyn voor te stellen als iets anders dan politiek gematigd, in tegenstelling tot alles wat de mediabedrijven ons de laatste vier jaar hebben verteld. In werkelijkheid is hij een van de weinige overblijvende gematigde politici in de Britse – misschien moet ik zeggen Engelse – politiek op dit ogenblik. Het feit dat dit voor velen in Groot-Brittannië nog niet vanzelfsprekend is is een teken van hun extremisme – niet het zijne.

Brexit heeft het fanatisme dat de volledige Britse politieke klasse kenmerkt scherp op de voorgrond geprojecteerd, tenminste voor zij die bereid zijn te kijken. Hun fanatiek gedrag wordt in toenemende mate tentoongespreid, sinds Groot-Brittannië in 2016 een referendum organiseerde om de EU te verlaten. Het werd gewonnen door het pro-Brexit-kamp met een flinterdunne meerderheid. Het extremisme is sindsdien altijd maar toegenomen, naarmate Groot-Brittannië de einddatum nadert op 31 oktober.

Dit conflict werd gewoonlijk zo voorgesteld: Groot-Brittannië is in twee kampen verdeeld, waarbij de publieke opinie wordt gepolariseerd tussen zij die vinden dat Groot-Brittannië een plaats heeft in Europa (Remainers) en zij die er de voorkeur aan geven dat Groot-Brittannië alleen zijn eigen weg zoekt in de wereld (Brexiteers). In feite heeft Brexit de Britse politieke klasse in drie kampen verdeeld, met de twee grootste aan de politieke extremen.

Aan de ene kant – op variërende ogenblikken vertegenwoordigd door eerste minister Boris Johnson en velen in de Conservatieve Partij, net as Nigel Farage en zijn supporters – bevinden zich zij die een breuk met de EU willen en in de armen van de VS lopen en daarbij de laatste belemmeringen wegvegen voor een vrije markt en ecocide kapitalisme. Dit zijn niet zomaar Brexiteers, zij zijn no-deal-Brexiteers, die helemaal willen breken met Europa.

Aan de andere kant – op verschillende momenten ondersteund door veel parlementsleden van Labour, waaronder ondervoorzitter Tom Watson en de Liberaal-Democraten – vind je zij die in de veilige omhelzing willen blijven van de EU-bureaucratie, die bijna even fanatiek is toegewijd aan het suïcidale kapitalisme als de VS, maar die dankzij de sociaal-democratische tradities van een aantal EU-lidstaten de ergste excessen van het vrije markt fundamentalisme enigszins hebben verzacht. Deze Britse politici zijn niet zomaar Remainers, het zijn Remainisten, die niet alleen weigeren de verzwakking van de banden tussen Groot-Brittannië en de EU te overwegen, maar die banden zelfs nog strakker willen aanhalen.

Parlement uitschakelen

Terwijl de kloof tussen beide strekkingen alsmaar dieper wordt, is het klaar en duidelijk dat geen van beide zijden bereid is lippendienst te bewijzen aan de democratie.

In het Brexitkamp heeft Johnson het parlement geschorst, een instelling die het volk vertegenwoordigt en dat wordt verondersteld soeverein te zijn. Net als zijn voorganger Theresa May heeft Johnson meermaals moeten vaststellen dat er geen parlementaire meerderheid is voor een harde of no-deal-Brexit. Hij moest een vernederende serie van nederlagen zonder precedent in het parlement ondergaan in de enkele dagen dat hij reeds eerste minister was. Nu heeft hij dus het parlement van tafel geveegd in een poging naar een no-deal-Brexit te varen zonder enige inmenging van de wetgevende macht.

Tom Watson (ondervoorzitter van Labour en hevig tegenstander van Jeremy Corbyn) en de Remainists hebben een tegenoffensief gepoogd, met het argument dat het resultaat van het referendum niet langer geldig is. Zij geloven dat nieuwe kiezers meer geneigd zullen zijn om Remain te steunen, nu ze stemgerechtigd zijn geworden in de drie jaren sinds 2016 en de informatie over de echte kost van Brexit de steun voor hun kant heeft vergroot. Zij willen het resultaat van het referendum negeren en opnieuw voorleggen aan de kiezer, in de hoop dat het tij nu in hun voordeel zal keren.

In werkelijkheid, als Johnson slaagt een no-deal-Brexit te forceren door het parlement te negeren of als Watson er in slaagt het resultaat van het eerste referendum te verpletteren door een tweede op te zetten, dan is de kans groot dat dit een burgeroorlog in Groot-Brittannië in gang zet.

De eerste optie (van Johnson) zal Schotland uit de unie drijven, zal meer dan waarschijnlijk de sectarische ‘Troubles‘ van Noord-Ierland terug doen oplaaien en zal de Engelse stadselites naar een open revolte drijven. De tweede optie (van Watson) zal grote delen van het Engelse publiek, die voor Brexit hadden gestemd omdat ze zich gemarginaliseerd en genegeerd voelen, eveneens naar de wapens drijven. Hun vertrouwen in de politiek en in politici zal nog dieper zinken. Het gevaar is groot dat ze zich in grote aantallen naar een autocraat als Johnson of Farage zullen keren, of erger.

Fanatisme versus compromis

In deze omstandigheden zou eender wie met gevoel voor verantwoordelijkheid naar een verzoenend platform zoeken, omdat een politiek compromis absoluut noodzakelijk is om te verhinderen dat Groot-Brittannië uit elkaar zou vallen. Een dergelijk politicus zou de geest van het referendum eren door de EU inderdaad te verlaten, in de hoop dit te doen op een manier die Groot-Brittannië niet afsnijdt van Europa, die niet de verderzetting van de relatief vrije handel en verkeer verhindert en die Groot-Brittannië niet overlevert aan verknechting door een nieuwe VS-heerser.

Maandenlang heeft Corbyn opgeroepen tot een verkiezing om de meerderheid van de bevolking, die in het referendum haar keuze heeft gemaakt, de kans te geven te beslissen wie zij willen als onderhandelaars over het vertrek uit de EU. Zelfs dat realistisch compromis was echter onvoldoende voor de fanatici in zijn eigen partij.

Omdat de fanatici van rechts en het ongematigd centrum het politieke en medialandschap domineren, is deze aanpak nauwelijks aan bod gekomen in de openbare debatten. De inspanningen van Corbyn werden verkeerd voorgesteld als verward denken, dubbelzinnigheid of verborgen oppositie tegen de EU. Het is géén van die dingen.

Gevangen in een spinnenweb

Het meest gebruikte argument, dat Corbyn een Brexit-wolf in schapenvacht zou zijn, is gebaseerd op het feit dat vele democratische socialisten, zoals Tony Benn, nooit gecharmeerd waren door de niet-verkozen Europese technocratische klasse die misleidend wordt weergegeven als ‘Europa’ of ‘de Europese Unie’. (Tony Benn was Labour-parlementslid van 1963 tot 2001 en behoorde tot de kritische linkervleugel van de partij).

Socialisten begrepen terecht reeds lang geleden dat Groot-Brittannië als een vlieg in een spinnenweb in de greep van Europa zou komen. In zekere mate beginnen de meeste mensen dat te erkennen, al was het maar omdat ze nu vaststellen, zelfs Brexiteers, hoe onverwacht moeilijk het is geworden om de EU te verlaten.

Net zoals banken ‘too big to fail‘ waren in 2008, zodat ze moesten gered worden met ons openbaar geld om hen te redden van hun privé-wangedrag, zo werd de soevereiniteit van het Europese publiek geleidelijk overgeheveld naar een niet-verkozen en gecentraliseerde bureaucratie, allemaal in de naam van vrijheid van verkeer en handel, ten bate van grote multinationals.

Het is ons tot nu nooit echt opgevallen, dat is waar, omdat onze eigen binnenlandse politiek tientallen jaren in slechts één smaak verkrijgbaar was – steun voor ons kleine hoekje van het wereldwijde neoliberale imperium. Tot zeer recent was de consensus van de Britse leidende elite, of dat nu rechts was of de centristen van New Labour, dat een speler zijn in de EU de beste manier was om hun – niet noodzakelijk onze – belangen te dienen op het wereldwijde slagveld.

IJzeren vuist in een fluwelen handschoen

Zoals het dag na dag duidelijker wordt, kunnen de problemen van Groot-Brittannië en de wereld – in de vorm van economische ineenstorting of klimaatramp – niet opgelost raken binnen het neoliberale paradigma. Er is dringend nood aan nieuwe politieke structuren: nieuwe, meer democratische modellen op het lokale niveau, vrij van de invloed van multinationals, van de roof van essentiële grondstoffen en van onnodig consumentisme; op globaal niveau modellen die het ecocidaire beleid, dat dominant is onder het neoliberale kapitalisme, omkeren in plaats van te bestendigen.

Om die ommezwaai in gang te zetten is een democratisering van Groot-Brittannië nodig. De angst van politici als Tony Benn en anderen was dat zelfs als een echt socialistische regering verkozen zou raken, haar kansen om reële diepgaande veranderingen te verwezenlijken van de bestaande politieke en economische orde – door een groot deel van de economie terug in openbare of coöperatieve handen te brengen – onmogelijk zouden worden gemaakt binnen het ruime kader van het EU-management ten bate van de grote bedrijven.

We hebben daar voorbeelden van gezien met de ijzeren vuist in de fluwelen handschoen van de EU-technocraten bij de behandeling van Griekenland tijdens zijn financiële troebelen en de Catalaanse onafhankelijkheidsbeweging in Spanje.

De houding van Corbyn en andere democratische socialisten tegenover Brexit werd grotesk verkeerd gepresenteerd door de twee andere kampen van de extremisten.

In de tijd van Benn was het nog mogelijk zich een wereld in te beelden waarin wij ons nog konden bevrijden van de tirannieke greep op onze politieke verbeelding en onze nationale economieën. Sindsdien is alles veranderd. De kwestie is echter niet of Groot-Brittannië zich kan onttrekken aan de neoliberale orde van de EU. De kwestie is dat Groot-Brittannië, net als alle andere landen, reeds in de wurggreep zit van een wereldwijde neoliberale orde.

Niet alleen dat, maar Groot-Brittannië heeft zich bereidwillig geschikt in deze orde. Zoals het fanatisme van het merendeel van de politieke klasse aantoont, kunnen weinigen zich nog inbeelden om buiten de neoliberale kooi te leven. Voor hen gaat het debat over de vraag in welke uithoek van deze suïcidale ecocidaire wereldorde we liefst gedumpt willen worden. Voor hen gaat de Brexit-ruzie over de vraag welke slavendrijver, de VS of de EU, lieftalliger zal zijn voor ons.

In de duistere onderbuik van het monster

Uit een dergelijke context is ontsnappen niet realistisch. Het beste dat we er dan van kunnen maken, zoals de ‘gematigden’ in zowel het Brexit- als het Remain-kamp geloven, is onze ketens zo los mogelijk maken, zodat we nog wat ruimte hebben om enkele politieke mogelijkheden te overwegen.

Dit zijn belangrijke zaken die niet kunnen worden opgelost door ons nog harder te binden aan Europese technocraten noch door ons aan de VS te ketenen. Deze Brexit-vete is een eindeloze, theatrale afleiding van de echte vragen die beantwoord moeten worden. Dat is ook een van de redenen waarom ze maar blijft aanslepen, waarom onze politieke klasse zich daar in wentelt, in de stijl van parlementsvoorzitter John Bercow.

Bevreemdend dat de Remainisten van het ongematigde centrum – zoals ze worden omschreven in de ‘liberale’ commerciële media zoals The Guardian – voortdurend beweren aan te klagen dat ‘links’ heeft gefaald in het formuleren van een visie, een politieke toekomst, die als alternatief voor het neoliberalisme kan dienen. Hoe kan een dergelijke visie ontstaan uit de duistere onderbuik van dit monsterachtig verbond.

Verborgen in ideologische reddingsbootjes

Uiteraard zijn de Atlantisten die de Brexit luid toejuichen niets goeds van plan wanneer ze het hebben over “de controle terug in eigen handen nemen” en “onze soevereiniteit terug opeisen”. Zij eisen die rechten enkel en alleen op zodat ze die onmiddellijk kunnen uitleveren aan hun VS-meester.

De zo vermaledijde linkervleugel, die pleit voor een zachte Brexit – een versie die Groot-Brittannië wel uit de EU wil halen, maar zonder de pretentie dat het land alleen kan staan op het wereldwijde neoliberale slagveld – heeft ook nood aan dergelijke taal.

Deze versie van “de controle terug in eigen handen nemen” spuwt niet op Europa, blokkeert de toegang voor immigranten niet en vindt niet opnieuw de ingebeelde hoogdagen van het Britse imperium uit. Dit gaat over de erkenning dat wij, net als de rest van de mensheid, verantwoordelijk zijn voor de misdaden die we hebben begaan, en nog steeds begaan, tegen de planeet, tegenover de andere dieren en tegen onze eigen medemensen.

Ons opnieuw ketenen aan een niet verkozen en ver van ons verwijderde Europese technocratische klasse die enkel bevelen volgt, betekent de implementering van een economisch systeem dat gedoemd is te eindigen in de vernietiging van de planeet. We kunnen ons comfortabel verschuilen voor die waarheid, wanneer we toegeven aan de politieke en economische krachten, die gedoemd zijn de (on)logica van het neoliberalisme uit te voeren.

Een beetje buiten de EU blijven staan is waarschijnlijk het beste waar we op kunnen hopen in de huidige omstandigheden. Dit kan ons ook de politieke ruimte geven – en, nog belangrijker, ons de taak van politieke verantwoordelijkheid opleggen – om de diepgaande veranderingen te bedenken die zo dringend nodig zijn.

Foto: Katie Ramadan

Verandering moet er komen als wij als soort willen overleven. Die moet er snel komen en moeten ergens beginnen. We kunnen anderen er niet toe dwingen ook te veranderen, maar we kunnen hen wel een visie aanbieden die ze ook kunnen volgen. Een dergelijk proces kan pas beginnen wanneer we er mee stoppen onszelf af te schermen van de gevolgen van onze beslissingen, er mee ophouden ons te verbergen in iemand anders ideologische reddingsboot, vanuit de waanzinnig onterechte hoop dat het onze tijd wel zal duren en we de stormen in de echte wereld wel zullen overleven.

Het is de hoogste tijd om er mee te stoppen als verdwaasde fanatici door te gaan met het neoliberalisme, met te vitten over aan welk merk van turbo-gestuurd kapitalisme we de voorkeur geven, en dat we onze collectieve verantwoordelijkheid nemen voor onze toekomst en die van onze kinderen.

De blog Brexit reveals Corbyn to be the true moderate van onafhankelijk journalist Jonathan Cook verscheen op 12 september 2019 en werd vertaald door Lode Vanoost. Niemand betaalt Jonathan Cook voor zijn blogs. Als je ze apprecieert, overweeg dan een bescheiden schenking via deze link. “No one pays me to write these blog posts.”