Ik ben het aloude, invloedrijke Europese avonturenboek, de heerlijke roman “Reis om de wereld in 80 dagen” aan het lezen.
In dat succesverhaal geschreven kort voor 1900 door de Fransman Jules Verne, zoals altijd op basis van voor die tijd verbazend uitgebreide kennis van de geografie, de exacte (technische) wetenschappen en in dit geval ook van het Britse Rijk en de Engelsen, komt in de titel van hoofdstuk XIV de oude wijsheid voor:
《HET GELUK IS MET DE DAPPEREN》
Toen ik dit las, deze optimistische visie uit de tijd van het Kolonialisme, die ik moet opgepikt hebben toen ik als driejarige (!) de film bekeek in 1966, tijdens de Koude Oorlog dus, de visie die dapperheid en actieve inzet waardeert, in de passage waarbij Phileas Fogg als een echte Barmhartige Samaritaan zijn plannen, zijn precieuze tijd beslist op te offeren, evenals zijn veiligheid, om een Parsi prinses te redden die door woeste Hindoes zal worden geofferd, bedacht ik hoe toepasselijk en actueel deze uitdrukking en de bijgaande (martiale) set waarden en normen vandaag weer zijn en ons richting kunnen geven nu de kleinzerige tiran in het Kremlin een opvallend dwaze en onrechtvaardige oorlog is begonnen.
Ik bedacht volgende zin:
WAT MOETEN WE DOEN MET POETIN?
MISSCHIEN DIT:
VERTROUWEN OP DE OUDE WIJSHEID: HET GELUK IS MET DE DAPPEREN
Dit vind ik ook nodig te ventileren nadat ik onlangs merkte dat een deel van de lezers van De Standaard op het forum bij de opiniestukken tot mijn ontzetting nog steeds de kant van de agressor kiest.
Tussen de regels lees ik ook hoe “binair” de wereldopvatting toen in de tijd van kolonisatie en mechanisering was, hoe eenvoudig. De dingen zijn ofwel wit, ofwel zwart. Voor de man waren er de martiale waarden en de bestuursfuncties, de vrouw mocht (en moest) anders zijn. De niet door de Britten geciviliseerde Indische radja’s en stammen, werden als massamoordenaars neergezet, zoals de Thugs met hun wurgkoord, en als brengers van mensenoffers (wat ook wel deels zal geklopt hebben). De Britten waren het coole, het technisch gevorderde, het ethisch hoger staande volk.
Omdat ze een immens rijk moesten controleren, waren leger en soldaten belangrijk. Het rijk van de Britten was het grootste ooit; op zijn hoogtepunt besloeg het drie vijfde van de wereld. De heersers slaagden er in volkeren onder de duim te houden met veel minder volk en zeer, zeer weinig soldaten, veel kleiner in aantal dan de “getemde” volkeren. Omdat die soldaten snel en wakker moeten zijn in de strijd, en liefst ook gehoorzaam aan de officieren, is het nemen van drugs in die tijd not done. De Indische inheemsen/primitieven worden – lekker binair – in het verhaal van Verne geschetst als frequente gebruikers van opium en cannabis.
Vandaag de dag lopen zoveel dingen, visies, waarden… dooreen. In het Belang van Limburg van dit weekend staat bijvoorbeeld een groot stuk over de genezende, medische waarde van bepaalde hallucinogenen, van bepaalde drugs.
Filosoof Herman De Dijn spreekt in navolging van grote schrijvers over de “vloeibare waarden” van onze tijd. Stefan Hertmans spreekt in de titel van zijn nieuwe essay bundel van “Verschuivingen”. Mijn bundel essays heeft als titel “Quo vadis, Homo sapiens?”
Ook al is dit niet vaak meer vol te houden, een heel klein beetje nostalgie naar die tijd van de duidelijke waarden, met duidelijke scheidingslijnen tussen goed en kwaad hou je er wel aan over! Of minstens de behoefte aan het lezen of bekijken van verhalen waarin die heldere, binaire situatie (nog/opnieuw) heerst.
In de oorlog in Oekraïne is overduidelijk gebleken dat dapperheid en het verrassingseffect dat zij meebrengt, onvoldoende is om een oorlog te winnen. Degelijke informatie, creativiteit en verantwoordelijkheid toelaten bij de commandanten en luitenanten, geen al te strakke hiërarchie of kadaverdiscipline, grote vrienden en voldoende wapentuig spelen op termijn een grote rol.
Ik ben voorstander van het genuanceerd denken, al zeker over waarden. Waarom zou een wereld met drie of vier soorten mensen tussen de binaire polen van man en vrouw niet beter kunnen zijn? Naar verluidt was dit al de gender opvatting van vele inheemse indianenstammen in Noord Amerika, lang voor de moderne tijd. In de portretten door Curtiss van de indianen zien wij dat androgyne de hele tijd. Waarom zou de maatschappij er niet kunnen op verbeteren als de positieve kanten van bepaalde drugs niet direct van tafel worden geveegd?
Wat niet wegneemt dat hij aantrekkelijk blijft: de wereld waarin wij niet de hele tijd ingewikkelde afwegingen moeten maken. De complexiteit en de vele vernieuwingen in het denken, doen en in waarden weegt vandaag allicht voor velen. Nooit moest het brein van een mens zich in zulke mate aanpassen tijdens een mensleven, dat vandaag langer duurt dan ooit.
Het blijft aantrekkelijk, een mensbeeld zoals wij dat ervaren, voelen wanneer wij uit volle borst een lied zingen. Krachtig vooruit. Loud and clear. Naast de zorgvuldige analyse zal voor de mens het genieten van fictie en het zingen en dansen altijd belangrijk en betekenisvol blijven.
Laten we hopen dat niet teveel staatsleiders in de komende decennia de kortsluiting naar de simpele visie die oorlog brengt, zullen verkiezen.
