Het systeem is failliet, het naoorlogse globaal-kapitalisme botst op limieten. Nadat afgelopen jaren massaal geld is bijgedrukt om het systeem overeind te houden, is het momenteel voor iedereen wel duidelijk dat we met een probleem zitten. De economische groei, die nodig is binnen het systeem, zorgt voor een immense nood aan energiegrondstoffen. Echter, noch windmolenparken overal ter zee en te land, noch kernenergie, zorgen voor een mirakeloplossing. Er zit een systeemfout, de energie die nodig is om het globaal-kapitalisme draaiende te houden kan de mens niet produceren.
De globalistische elite wil zijn privileges behouden en wil geen abrupte systeemverandering. Corona en het Oekraïens-Russische conflict zijn crisissen die handig gebruikt worden om het systeem falen op af te schuiven. De miserabele toestand van de economie is hiervan het gevolg. Veel mensen gaan hierin mee. Alsof er geen alternatieven zijn voor lockdowns en economische oorlogsvoering met Rusland.
Het centrum blijft geloven in het globaal-kapitalistische systeem, mits her en der wat aanpassingen naargelang men centrumlinks of centrumrechts is, en verenigd zich indien de flanken te groot dreigen te worden. Maar zowel rechtse als linkse antiglobalisten staan te popelen om het over te nemen nu het systeem wankelt. De jaren ’20 beloven nog spannend te worden.
Rechts antiglobalisme
Ze zijn wel gekend, de Trump’s en Bolsenaro’s van deze wereld. Rechts-populistisch. De grens met extreemrechts is soms klein. Een tikkeltje minder plat racisme, soms. Iemand met een andere kleur kan, maar voor veel rechtspopulisten ligt de Islam moeilijk. Dat is, samen met de globale instellingen, de vijand. Rechtspopulisten nemen het naar eigen zeggen op voor vrijheid en tegen de staat, die enkel een dienaar is van het globalisme. Instellingen als de Europese Unie (EU), het Wereld Economisch Forum (WEF), de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), big-tech (Facebook, Twitter, Microsoft,…) en in mindere mate het Internationaal Muntfonds (IMF) en de Wereldbank zijn dan ook boemannen. Daar worden de beslissingen genomen. De kleine man heeft geen controle meer over het eigen leven. Ver weg, in een geprivilegieerde omgeving, wordt over ons beslist, niet meer in het lokale parlement, waar mensen verkozen zijn, maar door elitaire bureaucraten die geen voeling hebben met de m/v in de straat.
Zaken die een globale aanpak nodig hebben liggen vaak moeilijk voor rechtspopulisten. Klimaat bijvoorbeeld. De maatregelen die daaromtrent genomen worden staan hen niet aan. De aarde warmt niet op en als dat al zo zou zijn is dat een gevolg van natuurlijke schommelingen, niet als gevolg van menselijk handelen. Of nog zo’n actueel thema, corona. Daarbij ligt veel te veel macht bij de WHO, dat de nationale staten hun soevereiniteit ontneemt door te dicteren wat ze moeten doen. Geneeskunde van bovenaf, door de WHO gedicteerd, is niet wat antiglobalisten willen, de relatie arts-patiënt verliest hierdoor teveel aan belang en de autonomie van het individu is in gevaar. Daarbij aansluitend is het digitale paspoort een tool naar een globale regering dat ons controleert en stuurt. Dat de EU hierin een voortrekkersrol speelt bevestigd enkel de afkeer naar deze internationale instellingen.
Migratie, in een wereld dat steeds meer een dorp wordt, ligt moeilijk. Al is de ene migrant de andere niet. Witte Oekraïense vrouwen en kinderen zijn opvalland meer welkom dan jonge mannen uit zwart Afrika of Afghanistan. Na decennia van migratie veranderen de kaarten op dat vlak een beetje bij rechtspopulisten. Velen kennen ondertussen wel een buur of collega met een migratieachtergrond. In de klas van de eigen kinderen zitten ook gekleurde kinderen. Nu we steeds meer in elkaar vermengd raken valt het beter mee dan verwacht. Bij een schattig kindje, een aangename collega of een knappe buur vervaagt het racistische buikgevoel. Denk maar aan de VS waar er al langer een mix is van kleuren. De KKK is daar ook grotendeels verdwenen, Trump vervangt die markt op rechts. Dat gebeurt ook in West-Europa. Extreemrechts gaat langzaam op in rechtspopulisme.
Rechtspopulisten beweren het op te nemen voor de gewone man in de straat. Er heerst een soort nostalgie naar de naoorlogse decennia, toen het Westen gouden tijden beleefden. De economie groeide, de wereld ging open, maar men werd wel beschermd door de nationale staat. De mensen spraken nog meer met elkaar, iedereen kende iedereen in het dorp of de wijk. Economisch willen ze naar een vorm van nationaal-kapitalisme, met het herwaarderen van de verzorgingsstaat.
Rechtspopulisten raken een snaar maar slaan de bal mis. Ze hebben het moeilijk zich aan te passen aan veranderende omstandigheden. Bijvoorbeeld op vlak van mobiliteit blijven ze geloven in de wagen. Nochtans is het overduidelijk dat dit product te veel plaats inneemt en er maar beperkt ruimte is in een bomvolle wereld. Of denk aan het stikstofdossier. Landbouwers die hiertegen protesteren genieten steun binnen rechtspopulisme. Men erkent niet dat er een probleem is, men wil zich niet aanpassen door bijvoorbeeld meer veganistisch (minder veeteelt) en biologisch te werken en te eten. Nochtans zei Darwin ooit dat de sterkte van een diersoort erin bestaat zich aan te passen aan veranderende omstandigheden. Een punt waarin rechtspopulisten niet uitblinken.
Links antiglobalisme
Linkse antiglobalisten delen een stuk van de visie omtrent de grote instellingen en hun teveel aan macht, ver weg zonder democratische verantwoording. De grootste instellingen zijn bovendien vatbaar voor corruptie en werken vooral om het systeem (het kapitalisme) te versterken. De strijdt tegen de globale instellingen is dan ook begonnen bij radicaal-links.
Aan het einde van het millennium, op 30 november 1999, werd een bijeenkomst van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) in Seattle overschaduwd door protesten. De ordediensten werden als dusdanig verrast dat de bijeenkomst verplaatst moest worden. Gelijkaardige taferelen in Washington, April 2000, bij een meeting van het IMF.
Begin 21ste eeuw werden de waterbedrijven in La Paz en Cochabamba (Bolivia) geprivatiseerd als voorwaarde om een lening te krijgen van de Wereldbank. Dit leidde tot massale protesten waarbij de noodtoestand werd afkondigt voor 90 dagen. Uit deze protesten ontstaat de beweging rond Evo Morales, die in 2005 tot president wordt verkozen.
Eind juli 2001 komt de antiglobalistische beweging massaal op straat om te protesteren tegen de G8 bijeenkomst in Genua. Er zijn 200.000 mensen op de been. Er raken 400 demonstraten en 100 politieagenten gewond. Carlo Guilani wordt gedood door een politiekogel.
Zo kan je nog wel een tijdje doorgaan, begin 21ste eeuw was radicaal-links de trekkende kracht tegen het kapitaal-globalisme. Er kon geen bijeenkomst van de G8, de WTO of het IMF plaatsvinden of duizenden mensen kwamen de straat op. Er werden campings opgezet om de activisten, die van herre en ver kwamen, op te vangen. Er waren volkskeukens en er werd medische en juridische bijstand verleend aan de activisten. Velen droomden van een betere wereld. Aan het einde van de jaren 2000 waren de protesten echter over hun hoogtepunt. Wat precies aan de basis lag van het einde van de antiglobalistische beweging is me niet helemaal duidelijk. De swum was er wat uit. De jongere generatie sloot minder aan of had meer interesse in thema’s als klimaat, antiracisme en genderrechten. Anarchistische groepen verdwijnen en Queer groepen duiken op. Klimaatmarsen trekken veel volk, protesten tegen het IMF minder. Met de opkomst van de middenklasse in het Zuiden werd de kloof tussen arm en rijk, tussen Noord en Zuid, ook kleiner, waardoor er voor een deel van de activisten minder reden was te protesteren. De opkomst van de digitale wereld deed de protesten verplaatsten van de straat naar het scherm.
Vandaag blijft er van de linkse antiglobalisten niet veel meer over. Of toch? In Bolivia is een partijgenoot van Evo Morales na al die jaren nog steeds aan de macht. Idem in Venezuela, dat al meer dan twee decennia een linkse, onafhankelijke koers vaart. Linkse politici die kritisch staan tegenover de globale instellingen groeien in populariteit, denk maar aan PVDA-PTB in België en Mélanchon in Frankrijk. Her en der zijn mensen uit de antiglobalistische beweging verkozen geraakt, zoals David Dessers, die schepen is in Leuven.
Toch is links zijn antiglobalistische agenda wat uit het oog verloren. Het is een moeilijke balans. Langs de ene kant is men internationalistisch ingesteld, langs de andere kant wil men dicht bij de mensen blijven. Het is opmerkelijk dat links geen of nauwelijks kritiek heeft op de privéfinanciering van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en dat links weinig bezwaar lijkt te hebben tegen een doorgedreven digitalisering en macht van big-tech. Links moet meer dan de rechten van de arbeiders, ook voor gemeenschap staan. De beweging van het samen, tegen het individualisme. Voor het verdedigen van de plaatselijke cultuur tegen de ver-Engels-sering en globalisering. Voor lokale projecten van onderuit. Met nadruk op een grote vrijheid voor het individu daarbinnen. Want links omarmt diversiteit, en vrijheid en diversiteit gaan hand in hand.
Slot
Het wordt een mooie zomer, maar we gaan een zware economische winter tegemoet, zei econoom Barsten Brzeski onlangs. Vraag is wanneer de mensen de straat op komen. Want je kan hen veel afnemen, maar als je hen in de portefeuille raakt wordt men kwaad. Is links net op tijd onder stoom gekomen of nemen de malcontente rechtspopulisten het voortouw in de protesten?
