Hoogleraar Jonathan Holslag hield een gesmaakte lezing in een volle aula in de Oude Gevangenis van Hasselt op 4 juni 2024 met als thema “Voor een veerkrachtige Democratie”. Deze lezing kaderde in een ceremonieel eerbetoon aan de vijf gesneuvelde helden van het Limburgse verzet die kort na D-Day op 10 juni 1944 – 80 jaar geleden – zeventien gevangen verzetsmensen konden bevrijden, voor zij met de wapens in de hand ten prooi vielen aan de Duitse overmacht. Tijdens de erudiete en toch vrij toegankelijke conferentie verwees Jonathan Holslag geregeld naar het voorbeeld van mensen die in (oorlogs)crisis uitzonderlijk dappere, grote daden hebben verricht. Zijn uiteenzetting en visie werkte oriënterend en motiverend om bewust burgerschap op te nemen, hoewel we bij het napraten achteraf optekenden dat sommigen enige ongerustheid opdeden en met vragen achterbleven. Zoals de goede vraag: wat kan ik in ‘s hemelsnaam zelf doen? De ruim tweehonderd aanwezigen bleven nog lang napraten en genieten van verrijkende ontmoeting en gesprek; bij een glaasje, de indringende materie vroeg erom op gepaste manier doorgespoeld te worden.
De lezing werd met grootste aandacht gevolgd, zij bood een alarmerende vraagstelling met een aanklacht over de wat genoegzame houding die bij ‘burgerconsumenten’ is gegroeid, wellicht mede door toedoen van centrumpartijen. Het vastlopen van de dynamiek van heropbouw na de oorlog is echter ook te wijten aan het rad van de fortuin, aan historische wetmatigheden. De burger neigt nu naar de extreme flanken. Van je land of van Europa een burcht met dikke muren maken kan echter niet de beste oplossing zijn. Eerder dan een burcht, die sterk is of lijkt naar buiten toe, moeten wij aan een citadel werken, die van binnenuit sterk is; door een geest van samenhorigheid en deugdzaamheid, fierheid en bezieling en dankzij kritisch, geëngageerd debat onder geïnformeerde bevolkingsleden.
Het publiek genoot van de merkwaardig actuele citaten van groten uit de oudheid zoals Plato en Aristoteles, en van tenoren uit de Europese literatuur (Fjodor Dostojevski) en de politiek (President Franklin D. Roosevelt).
Naar het einde werkte professor Holslag naar suggesties en advies voor oplossingen. Zoals versterkte inspanningen in het onderwijs (geschiedenis, filosofie, ethiek) en werken aan een cultuur van Deugdzaamheid, Bezieling, Fierheid, Waardigheid en persoonlijke Verantwoordelijkheid nemen. De boodschap paste prima bij de herdenkingsceremonie en de historische oorlogsgevangenis, nu een faculteitsgebouw van de U Hasselt.
———————————–
Hier volgen enkele paragrafen vrij letterlijke weergave van de ideeën die de spreker bracht.
—
“Het is een spijtige boodschap, maar het ziet er naar uit dat we het in de komende jaren minder goed zullen hebben.
Er is een probleem van betrokkenheid van de burger en vertrouwen in de politici in onze democratie.”
Met cijfers van de European Social Survey.
– Slechts 53 procent van de landgenoten is tevreden over de situatie.
– Slechts 43 procent vertrouwt politici.
“Democratie is het meest nobele ideaal om de politiek vorm te geven, maar ook het moeilijkste.”
“We hebben, zo is het probleem, tegenwoordig de verworvenheden van de democratie, maar onvoldoende de fierheid, de deugdzaamheid, de verantwoordelijkheidszin die nodig zijn [om Democratie te laten werken]. En die de voordelen in het verleden hebben verworven.”
Dostojevski in De gebroeders Karamazov ( 100 jaar geleden!):
“De mens is tegenwoordig teveel – in eenzaamheid, gericht op bezitsverwerving en materiële welvaart, maar hij verzandt daardoor in “sterfelijke onmacht”. Het ontbreekt aan waardigheid, fierheid en zin voor samenwerking”
Ook lijden we aan het rad van de fortuin, de rota fortunae. Na opgang komt inderdaad gewoonlijk neergang.
In crisistijd [ WO II] hebben mensen geweldige inspanningen gedaan van verantwoordelijkheid die wij vandaag in vredestijd nooit zouden leveren.
Vandaag raken wij onthecht van die offers die aan de basis liggen van onze vrede en welvaart.
Vele geleerden hebben het zo gezien:
“Vanuit genoegzaamheid en een beetje luiheid zet zich een krakende neergang in van het rad.”
“Volgens mij hebben de centrumpartijen daar een rol in gespeeld.
Zij hebben alles willen omarmen, een catch all, en daardoor verloren zij elk profiel.”
Ook hebben zij de burger-consument gecreëerd.
Koopkracht op korte termijn werd het doel.
Het belangrijkste: die burger-consument is zich minder gaan bezighouden met het democratische politieke bestuur.
Het neo-liberalisme betekende dat de staat zich zoveel mogelijk moest terugtrekken, oplossen in een Markt.
Daardoor zag de burger niet meer de zin van de Staat. De burgerzin ging teloor!
Het onderwijs faalde in het opkweken van geëngageerde en verantwoordelijke burgers.
Wij hebben de jongeren te kwetsbaar gemaakt.
Democratie werd niet meer begrepen, de gevaren die haar bedreigen raakten buiten beeld.
Bij jongeren lieten wij een [ te grote] verschuiving toe van verantwoordelijkheden naar de gewonnen verworvenheden.
Burgers raakten in een roes.
Tegenwoordig wordt de burger wakker.
Vanuit vaststellingen en verontrusting:
“Er werd mij veiligheid beloofd,
en de Russen staan aan de poorten
Er werd welvaart beloofd, en het geld is op.
Er werd een ecologische transitie beloofd,
maar nog nooit waren wij meer afhankelijk van fossiele Energie.”
[Dit laatste is te beschouwen als een retorische uitspraak of als perceptie bij de burger; zij klopt niet helemaal. Vorig jaar werd bijvoorbeeld voor het eerst in ons land meer groene energie opgewekt en gebruikt dan fossiele. Ook juist dankzij de Vivaldi regering en de daadkrachtige expertise van minister van Energie Tinne Vanderstraeten. SHS]”
“Daarom gaat men naar de politieke flanken.
Een derde gebrek dat de toestand verklaart, is een gebrek aan transparantie. Wie weet nog waar wat beslist wordt?
Er is gebrek aan concrete verantwoordelijkheden. Daardoor kunnen burgers politici niet adequaat antwoorden bij verkiezingen.”
[Zoals Mark Eyskens heeft gesteld: veel macht is van de politiek naar Europa verschoven en meer nog naar de grote bedrijven, de economie. Dat is een onbedoelde evolutie, waar je ook niet direct verantwoordelijkheid of schuld kan voor aanwijzen. SHS.]
_______________________________________________
Eigen foto’s
(c) Stef Hublou
