Beste Conner Rousseau

Graag zou ik, een studente uit de master in de Educatieve Studies, u, de voorzitter van de socialistische partij Vooruit, een brief schrijven waarin ik mijn bezorgdheden uit over een weloverwogen uitspraak die u deed in de studio van Radio 1 op zaterdag 12 december 2020.

Daarbij wilde u het debat opentrekken omtrent de kwestie of er zoiets bestaat als een absoluut recht op het hebben van kinderen. Vanuit uw eigen ervaringen met de jeugdkampen die u organiseert geeft u aan dat er te veel kinderen verwaarloosd worden. In het radiofragment stelt u concreet de vraag of iemand nog recht heeft op een vierde kind wanneer de rechter reeds drie kinderen van de persoon in kwestie heeft moeten ontnemen omwille van verwaarlozing of misbruik. Opmerkelijk is dat u in hetzelfde radiofragment aangeeft toch ook niet met de vinger te willen wijzen doordat de ouders van deze kinderen hun situatie vaak zelf niet gewild hebben.

Tot zover de korte samenvatting van uw uitspraken, hier kom ik als master in de Educatieve Studies in wording tot actie. Ik twijfel er niet aan dat uw oproep tot nadenken over een absoluut recht op kinderen goed bedoeld is en dat u hierbij spreekt uit oprechte bezorgdheid. Wel geloof ik dat u deze zaak, een zaak die als voorwerp van collectieve interesse aan ons verschijnt, op een gevaarlijke manier aansnijdt. Om dit te illustreren zal ik onder meer de biopolitieke inzichten van Italiaans filosoof Giorgio Agamben (1942-…) gebruiken, die zich baseerde op het werk van Michel Foucault (1926-1984) wie ook de term ‘biopolitiek’ introduceerde.

Agamben argumenteert dat wanneer politiek functioneert op basis van het bestaan en het misbruiken van de zoé, het naakte leven en het overleven dat we delen met dieren, men kan spreken over biopolitiek. Politieke macht manifesteert zich dan als een macht over het leven, waarbij men dat leven op verschillende vlakken zo optimaal mogelijk ontwikkeld wil zien. Door het stigmatiseren van het leven dat ongezond zou zijn speelt men in op de vrees van de mens op het naakte leven en kan men op die manier klaarblijkelijk snel zaken opleggen aan zijn burgers.

In deze politieke filosofie worden mensen die een gevaar voor de samenleving zouden zijn ook beschreven in biologische termen. Het extreemste voorbeeld dat we hiervan kennen is de manier waarop het nazisme biologische termen gebruikte om te rechtvaardigen dat bepaalde levens het niet waard waren om geleefd te worden; dat van de Joden, zigeuners en homoseksuelen. Doordat de essentie van biopolitiek zich uit in een onwaarschijnlijke gehechtheid aan het leven, kan dit op verschillende manieren gepaard gaan met het zich ontdoen van alles wat dit leven kan bedreigen.

Naast het uitroeien van bepaalde bevolkingsgroepen zoals men deed onder de noodregering van Hitler, is het greep willen hebben op bepaalde levens zoals u voorstelt ook een manier van het gebruiken van biopolitieke macht. Nu, in uw voorstel waarbij u focust op bepaalde gezinssituaties spreekt u (nog) niet in bepaalde biologische termen. Wel gaat het concreet om het verhinderen van levens die niet geboren zouden mogen worden, en laat u het redelijk lijken dat men daarbij op lichamelijk vlak zou moeten ingrijpen.

Agamben duidt in zijn levenswerk Homo Sacer (1995) hoe in het antieke Romeinse recht de ‘homo sacer’ een mens was die zonder straf gedood mocht worden, zijnde mensen die die ‘aan de rand van de samenleving’ stonden. Vandaag wordt volgens zijn analyse via biopolitiek dit antieke recht gerechtvaardigd en lijkt het voor de burger vanzelfsprekend dat men zich vanuit politieke hoek zo ‘bekommert’ om het leven en daarbij bedreigingen voor dat leven zoveel mogelijk bestrijdt.

Ik zou nu graag de vraag willen omkeren en terugkaatsen: bestaat er zoiets als een absoluut recht op het oordelen of bepaalde levens meer wenselijk zijn dan andere? U definieert de situatie als een uitzonderingssituatie waarbij enkel in bepaalde gezinssituaties ‘het recht op kinderen’ zou kunnen opgeheven worden. Net in deze zogenaamde uitzonderlijke situatie toont u dat u, net zoals in het antieke Romeinse recht, de macht op een soevereine manier opeist die eigenlijk geen grond heeft.

Ik vraag mij af op wat u zich concreet zou baseren om te beslissen wanneer u recht zou hebben op de lichamelijke integriteit van deze mensen, die aan de rand van de samenleving zouden staan. Op basis van hoeveel kinderen er reeds verwaarloosd werden door het gezin? Op basis van het IQ van de moeder? Op basis van een bepaald gen dat gevoelig zou zijn voor verslavingen? Ik hoop dat het duidelijk is dat dit gevaarlijke gevolgen kan inhouden, het is immers onduidelijk waar men na verloop van tijd de grens zou trekken.

Nu laat u het nog lijken alsof deze situatie een uitzondering op de regel zou zijn, maar we weten niet waar de nasleep van zo’n uitzonderingssituatie ons kan brengen. Wanneer een andere partij aan de macht zou komen in ons land, is het niet ondenkbaar dat zij ‘het absoluut recht op kinderen’ ook voor holebikopppels zouden willen ontnemen.

Daarenboven zouden we ons ook de vraag kunnen stellen welke kinderen dan toch onder de radar zouden blijven bij deze uitzonderingsbepaling. Is het ook niet mogelijk dat kinderen uit zeer welgestelde gezinnen waarvan beide ouders steeds buitenshuis zijn omwille van zakelijke redenen, en waarbij de kinderen dan grotendeels worden opgevoed door de huishoudhulp of ‘nanny’, ook verwaarloosd zouden kunnen worden op een bepaalde manier?

Meer nog stel ik mij de vraag waarom dit op een manier naar voren wordt geschoven alsof er geen alternatieven mogelijk zouden zijn. Het ontnemen van het recht op kinderen zou een snelle en eenvoudige oplossing zijn voor het verminderen van het aantal kinderen dat verwaarloosd of misbruikt worden. Toch geeft u in het radiofragment ook aan dat de ouders hun situatie vaak zelf niet gekozen hebben. Waarom doet u dan geen voorstellen om het probleem bij de oorsprong aan te pakken en de triggers die deze situatie veroorzaken aan te pakken? Vanzelfsprekend zal dit een uitdagendere opgave zijn dan het ontnemen van ‘het recht op kinderen’, maar is dit niet waar het om draait in een sociale samenleving?

Het echt zorg dragen vóór elkaar en het samenleven mét elkaar lijkt in uw discours van ondergeschikt belang te zijn. Nu lijkt het erop dat u zich wilt immuniseren voor mogelijke bedreigingen van het leven, en laat u de betekenis van wat een samenleving zou moeten zijn los. Een gemeenschap, zijnde ‘een community’ komt van het woord com-munitas wat de ‘last van het samenleven’, ‘het dragen van een gemeenschappelijke last’ betekent. In het samenleven komt het erop aan om de zaken die het ons lastig maken, aan te pakken in plaats van ons hiervoor te immuniseren.

Wanneer we het over problematische opvoedingssituaties hebben, blijkt de moderne invulling van de orthopedagogiek belichaamd door pedagoog Wim ter Horst (1929-2018) hier ook interessant te zijn. Hij stelt dat problemen bij kinderen, jongeren en volwassenen in de orthopedagogiek niet langer als een individuele problematiek benaderd mogen worden, maar dat dit moet gebeuren vanuit een breed, ecologisch en systemisch perspectief.

Waar u dus spreekt over het feit dat de ouders hun situatie niet zelf gekozen hebben, is het in de moderne invulling van de orthopedagogiek essentieel om de sociale context in rekening te brengen en het probleem niet te reduceren tot kind of volwassene. Tijdens de coronacrisis heeft u aangegeven dat er de laatste decennia te weinig in de zorg geïnvesteerd was, waardoor de ziekenhuizen het in deze crisis moeilijk kregen om alles draaiende te houden.

Als ik nu uw uitspraak hoor omtrent het recht op kinderen, vraag ik mij af waarom u niet dezelfde redenering maakt voor deze situatie als voor de situatie van de coronacrisis. Waarom zou u als beleidsmaker niet proberen ervoor te streven om meer middelen in te zetten om het achterliggende probleem aan te pakken in plaats van het ontnemen van iemands lichamelijke integriteit?

De Hongaarse socioloog Frank Furedi (1947-…) argumenteert dat we vandaag in een tijd leven waarin het nog nooit zo goed is geweest, maar er toch een ongeziene obsessie aanwezig is met het ontnemen van alle mogelijke risico’s. In zijn analyse geeft hij aan dat de angstaanjagende verhalen over groeiende risico’s ten aanzien van onze gezondheid of veiligheid vaak niet ondersteund worden door feiten, maar dat het onze theoretische obsessie met risico’s is die ons afleidt van echte gevaren. In dit geval lijkt het mij dat u het echte probleem, de triggers voor deze gezinssituaties, minimaliseert waardoor u het geboren worden van bepaalde levens als een probleem uitvergroot.

Ik hoop dat deze brief u aan het denken zet omtrent het probleem dat u aankaart, en dat u als voorzitter andere voorstellen naar voren zal schuiven. Door de manier waarop u nu het probleem benadert, wordt er naar mijn mening een beangstigende samenleving gecreëerd die blind wordt voor de dingen waar het echt om draait.

Met bezorgde groeten

Inès

Ik heb ervoor gekozen om een open brief te schrijven aan Conner Rousseau doordat dit mij het gepaste format leek om in het bijzonder een politicus tot denken te kunnen aanzetten, maar ook alle anderen die de open brief zouden bereiken. Wanneer ik zelf de uitspraak voor het eerst hoorde in december, was ik verontwaardigd. Het lijkt me gepast om het een open brief te laten zijn omdat ik vermoed dat er vele mensen zijn zoals mij die hun ongemakkelijke gevoelens rond zijn oproep niet hebben kunnen plaatsen op die moment. Maar ik denk ook dat er vele mensen zijn die de oproep vanzelfsprekend vonden, en ook hen zou ik via deze weg willen aanzetten tot nadenken over de kwestie. Het lijkt me een uiterst belangrijk onderwerp waar er onmogelijk licht overheen kan gegaan worden. Wat voor mij het meest zorgwekkende is in het discours, is de angst die erdoor wordt gecreëerd en wat de mogelijke gevolgen ervan zouden kunnen zijn. Indien we het probleem zouden oplossen zoals Conner Rousseau voorstelt, vraag ik mij af welke boodschap we meegeven aan de samenleving. Ik vrees dat we op die manier een generatie zullen groot brengen die de echte, onderliggende problemen niet meer onder ogen willen, durven en kunnen kijken.