Tom Simoens is luitenant-kolonel en verbonden aan de KMS, de Koninklijke Militaire School. Hij was op 20 februari, vier dagen voor de tweede verjaardag van de oorlog van de Russen tegen de Oekraïners, te gast in De Afspraak op VRT 1 televisie. Met grote belangstelling en aandachtig heb ik naar de analyses en vooruitzichten geluisterd. Een samenvatting bied ik hier graag aan, omdat allicht veel landgenoten graag duidelijkheid en zekerheden verwerven bij de historische gebeurtenissen en strijd.
Mijn levendige belangstelling, en ook mijn vertrouwen in deze bron, heeft diverse oorzaken. Ten eerste heb ik aan het begin van mijn professionele loopbaan, begin jaren negentig, in de tijd toen de dieren spraken, een tijdlang onderzoek verricht aan de KMS. De hoogleraar waarvoor wij werkten was professor Luc de Vos, jarenlang dé kenner van het militaire domein in ons land. Onlangs sprak ik hem en hij wees er bij deze gelegenheid trots op dat de experten die tegenwoordig gevraagd worden het woord te nemen voor de microfoons en de camera’s, zoals Tom Simoens, door hem jarenlang zijn opgeleid. Professor emeritus de Vos zelf is met pensioen en geeft de ruimte aan zijn pupillen, hij vermijdt zelf het nemen van publieke standpunten. Devos is auteur van diverse werken over oorlog en de tweede wereldoorlog in ons land. Zijn toonaangevende boek over dit laatste onderwerp werd onlangs heruitgegeven en herzien, in samenwerking met een andere auteur. De Vos schreef ook boeken over tactiek (dit zijn de doordachte, beperkte bewegingen aan het front op korte termijn) en strategie (de belangrijke doorbraken en visies, die operationele gevolgen kunnen hebben, met andere woorden het verloop van de oorlog kunnen bepalen).
Ten tweede ben ik meer dan gemiddeld actief luisteraar bij zulke getuigenissen van militaire experten nadat ik de laatste drie jaren door middel van het bestuderen van tientallen werken over WO II en het maken van recensies van even vele films over die laatste grote oorlog op het Europese continent met kennis van zaken kan toehoren en de juistheid van de geboden informatie adequaat kan evalueren.
In een notendop is de analyse die de officier brengt bij de journalist van De Afspraak de volgende. Recent is in geheel Europa en in Amerika de waakzaamheid en de bezorgdheid toegenomen. Toen een gesprek in dezelfde televisiestudio werd gehouden over de oorlog precies een jaar geleden, was er gloeiende hoop. De Europese tanks waren in aantocht. Er was een offensief (aanvallend) plan bij de Oekraïense legertop, bij de generale staven en de bevelvoerende generaals, en van dit lente-offensief werd veel verwacht. Er kwamen ook geldmiddelen toe in nooit voordien geziene omvang. Intussen is dit offensief in de lente van vorig jaar doorgevoerd. Er werd heel wat grondgebied heroverd, over honderden kilometers front. De grote doorbraak en een beslissende Overwinning is er echter niet gekomen. De oorlog, zo beseft iedereen vandaag, is van lange duur.
Een interessante vaststelling is dat de terreinwinst die dit offensief van de Oekraïense bataljons heeft gerealiseerd, heel wat groter is dan wat de recente Russische doorbraken het Kremlin hebben opgeleverd. Dat vergeten we soms in deze dagen waarin het (soms te vlotjes) als “strategisch” benoemde stadje Avdiivka wordt ingenomen door de Russische troepen. Deze overwinning, zo benadrukt de Belgische expert, is er een waar zeer lang voor gevochten is, die zeer veel soldaten (levens) heeft gekost, die duur is betaald, en zij blijft vooral symbolisch. Bepaalde plaatsen die verder westwaarts, in de richting van het centrum van het land liggen, verdienen de kwalificatie “strategisch” veel meer. “We zien ook”, zo klinkt het, dat de Russen voorlopig geen “strategisch” gevolg kunnen breien aan de verovering van deze stad.
(Een situatie die bij mij een belletje doet rinkelen: naar het einde van WO I toe had de Duitse opperbevelhebber Ludendorf verschillende succesvolle doorbraken gerealiseerd van het front in Frankrijk; zoals Churchill had voorspeld, deinde dat effect echter uit “zoals het water van een emmer dat je uitgiet”. Er was geen plan en geen reserve om de overwinning verder te zetten. En de geniale veldmaarschalk Foch bleef kalm en ontwikkelde nieuwe strategieën voor de defensie en de tegenaanval. De eindoverwinning van de geallieerden liet toen niet lang op zich wachten; ook door de inzet van de Tank, een gevechtstuig waar Churchill het vaderschap mag over claimen).
De kleine stad die recent werd ingenomen door de Russen, kan voorlopig dus niet als springplank gebruikt worden door dit leger. Het kwam overigens tot de inname, onder andere doordat de Russen werken met zeer grote vliegende bommen, voorzien van vleugeltjes, die vanaf vliegtuigen worden gelanceerd op meer dan tweehonderd kilometer van het front, boven Rusland of de Donbass. Een mooie recente ontwikkeling is dat de Oekraïners er in zijn geslaagd de Russische luchtmacht en dit soort bommenwerpers, terug te dringen. De vliegtuigen durven zich maar zelden boven het land vertonen; de luchtafweer is vrij doeltreffend. Recent zijn bovendien verschillende (dure) bommenwerpers en jachtvliegtuigen neergehaald. Wellicht hebben de troepen van President Zelenski en generaal Zaloeshny bepaalde luchtafweersystemen, wellicht het befaamde Patriot rakettensysteem van Amerikaanse makelij, daartoe dichter naar het front, meer naar het Oosten gebracht. Met succes dus. Het is mij al vaker opgevallen hoe creatief en intelligent het leger van de verdedigers uit de hoek komt. Dat dwingt respect af. Ook als je de krijgsgeschiedenis kent; een uitspraak van het eerste derde van vorige eeuw was immers: “oude generaals en politici bereiden zich altijd voor tot het voeren van de laatste [gevoerde] oorlog.” Dat is natuurlijk achter de feiten aanhollen. Innovatie is een grote kracht in oorlogstijd. Bekend is dat de meeste Franse generaals tijdens de oorlog van ’14 – ’18 niet geloofden in de inzet van vliegtuigen; het ontbrak hen aan verbeeldingskracht om het potentieel te zien. Mede door dit soort gebrek aan talent bij de legertop, verwerd deze oorlog tot de slachtpartij die iedereen kent. Tot een stellingenoorlog; een soort permanente belegering, zonder beweeglijkheid van de eenheden.
Luitenant-Generaal Zaluzniy, tot voor kort Oekraïens opperbevelhebber² (Wikipedia)
Luchtmacht en Zeemacht
De luchtmacht van de Russische Federatie kan dus ondanks een bepaald overwicht, in deze oorlog niet ongehinderd optreden en werd geraakt de laatste weken. Zij moet op haar hoede zijn. Een beeld dat spoort met de mooie overwinningen van de Oekraïense strijdkrachten tegen de vloot in de Zwarte Zee, ten Oosten van het aangevallen, democratisch geleide land. De laatste dagen werd zoals bekend opnieuw een belangrijk schip naar de dieperik gezonden. Het werd opnieuw geraakt door zogenaamde zeedrones; die tuigjes, zo gaf het VTM-journaal van enkele dagen terug mee, varen aan hoge snelheid en blijven daarbij bijna geheel onder het wateroppervlak. In dit journaal was het ook luitenant-kolonel Simoens die de technische details gaf tijdens een video-verbinding. “De Russische oorlogsbodems zijn bijna machteloos tegen dit nieuwe wapen dat in geen voorgaande oorlogen werd gebruikt. Vooral bij ruwe zee, zijn de zee-drones bijna niet te detecteren door de radar of sonar-afweersystemen op de schepen”, zo klonk het. Als gevolg van deze inventieve aanvallende methodes, heeft het Russische leger zijn vloot in de Zwarte Zee bijna volledig uit de strijd moeten terugtrekken. De schepen zoeken veilige havens aan de oevers in het oosten. (Oorlogsschepen zijn zeer kostbaar, het viel mij bij mijn studies op dat ook in de vorige grote oorlogen sommige admiraals en zeemachten zo voorzichtig met dit materiaal omsprongen, dat zij zeeslag na zeeslag verloren door een gebrek aan dapperheid en agressiviteit. Onder andere de vloot van Mussolini werd op deze manier mismeesterd. Ook de Duitsers speelde deze conservatieve tactiek parten in WO II op bepaalde momenten. Over de laatste vaart van het vlaggenschip de Bismark, werden indrukwekkende films gemaakt, zoals “Sink the Bismark!”)
Wat brengt het lopende jaar?
Krijgshistoricus professor Tom Simoens gaf, ook in vergelijking met de andere sprekers van de dag, waaronder de succesvolle schrijfster van Oekraïense afkomst, Lisa Weeda, zeer veel informatie in korte tijd. Zo wisten we al snel wat de verwachtingen zijn voor dit jaar. “2024 zal geen jaar met een nieuwe offensief” van het belaagde traditionele broedervolk van de Russen zijn. “Wat Oekraïne nu moet doen en zal doen, is zich ingraven”, zo vernemen we. Een leger dat een goed netwerk van loopgraven en bunkers aan het front heeft, kan zich zonder grote verliezen handhaven en de stellingen behouden. Dat is ten overvloede gebleken tijdens de Eerste Wereldoorlog. “De Russen hebben op dit ogenblik het initiatief.” Dat is in een oorlog altijd een betekenisvol begrip. Troepen zijn enigszins te vergelijken met voetbalteams: niet alleen de vaardigheid en expertise van de speler/aanvaller tellen, maar ook de psychologische conditie: het moreel van het leger, zoals het traditioneel heet. Het geloof in succes van het eigen kamp geeft soldaten (tijdelijk) vleugels. Dit betreft de psychologische factor van de strijd.
Generaal Valery Zaloeshny bij een inspectie (rechts). Bron: DWM
En 2025 ?
Dit jaar wordt dus een jaar van verdedigen, van defensief strijden voor de westerse partij in deze oorlog. De kansen zijn echter nog niet in het voordeel van de Russische legers gekeerd. Op de vraag van een van de panelleden of het leger van Zaloeshny het einde van het jaar wel zal halen, was de Belgische officier formeel: “dat lijdt weinig twijfel. Het initiatief is nu bij de Russen, maar er is geen overwicht. Wanneer het dan 2025 wordt”, zo gaat de kolonel verder, “zijn de 60 miljard steun van de VSA waarschijnlijk toegekomen; idem voor de F-16 gevechtsvliegtuigen. De productie van granaten van Europese makelij zal tegen dan de vraag beter kunnen volgen. Ook de productie van Drones door Oekraïense productielijnen zal dan wellicht nog meer dan in de laatste maanden, hoge toppen scheren.” Begin volgend jaar kan het voordeel dan in het kamp van dit belaagde land liggen.
Diplomatie
De hoogleraar benadrukte ook, ook tegen spontaan giechelen van bepaalde tafelgenoten in, dat diplomatieke druk zetten op de agressor van belang blijft. Inderdaad, de geschiedenis leert dat politiek van het grootste belang blijft in oorlogstijd. Er is zelfs een uitdrukking die zegt, “Soldaten vechten, Politici winnen de oorlog”. Staatsleiders worden niet graag in verlegenheid gebracht. Hun prestige is hun ten allen tijde lief; ook en niet in het minst bij autoritaire of dictatoriale figuren. Dat de Belgische diplomatie de Russische ambassadeur in Brussel onlangs convoceerde en kritiek gaf op het doden van oppositieleider Navalny in het strafkamp boven de Oeral, heeft zijn betekenis. Ook in de internationale politiek en de “oorlogspolitiek” geldt de wet “vele kleintjes maken een groot”. Daarom ook dat Rusland in het verleden al fel heeft ingezet op propaganda. Stalin en zijn entourage lieten in de jaren dertig en veertig al vaak personen die in onmin waren gevallen, in de donkere kamer van foto’s verwijderen; een fotoshop avant la lettre. De dictator hield ook het nieuws achter dat zijn vrouw zelfmoord had gepleegd. Ook een monster komt niet graag als monster in het wereldnieuws… De publieke opinie blijft een wapen dat dictators kan doen weifelen of in bepaalde gevallen zelfs van koers kan doen veranderen. In tijden van Sociale Massamedia is dit een elementair feit dat niet mag vergeten worden.
Artillerie
De expert van de KMS benadrukte dat artillerie van het grootste belang is in deze oorlog. Dat betreft dus kanonnen, houwitsers, die granaten afvuren. Zoals in de tweede wereldoorlog, zo merkte de officier op, zetten deze wapens het meeste druk op het vijandelijke front. De laatste tijd hadden de Russen de beschikking over dertig granaten tegen een bij de verdedigers. Dat verklaart voor een groot deel de (beperkte) vooruitgang aan het front.
Mobilisatie
De schrijfster aan de tafel was onlangs nog in het aangevallen land. Zij sprak op de terugweg naar Polen vanuit Kyiv/Kiev op de trein met een vrouw van wie de man aan het front actief was. De manschappen zijn moe, zo was de indruk. Dat bevestigde onze expert van de “militaire academie” van Brussel. De vechtende zijn toe aan aflossing. Bij het begin van de oorlog, van de lang geloochende invasie, was er breed enthousiasme om te gaan vechten en verdedigen. Dat is nu minder; iedereen in het land heeft nu wel een familielid, kennis of vriend die gewond is geraakt, een ledemaat kwijt is of is gesneuveld. Als gevolg komen er ook geen vrijwillige strijders meer uit andere landen, zoals Frankrijk, ons land of Amerika.
Een bijzondere structuur van Mobilisatie kent Oekraïne, zo vernemen we tenslotte. De jonge mannen zijn vrijgesteld van dienst tot de leeftijd van 27 jaar! Dat maakt dat er momenteel te weinig troepen zijn om de frontsoldaten af te lossen. Ook al omdat veel jonge mannen bang zijn om zich te melden, om te gaan vechten. President Zelenski staat dit jaar voor de keuze of hij een meer algemene Mobilisatie zal afkondigen. Dat zou een grote nieuwe aanvoer van troepen betekenen. (In Rusland zijn recent nog een 30.000 man nieuwe contingenten soldaten aangevoerd; daar vindt mobilisatie plaats via verloning, dikwijls rekruteringen bij verafgelegen etnische minoriteiten die armoe lijden.) Wanneer deze mobilisatie plaatsvindt in het kamp van de belegerden, en deze eenheden goed getraind kunnen worden, en ter aflossing van de vermoeide ervaren strijders naar het front kunnen gezonden worden, kan de kans op overwinning(en) tegen volgend jaar weer stijgen, zo duidde de ervaren militair historicus Simoens tot slot.
Op dit moment is het Oekraïense leger “een leger van vaders en grootvaders. Je ziet dat ook op de foto’s die ons bereiken”. Als je dit vergelijkt met de situatie tijdens de Vietnam-oorlog, waar, zoals het overbekende lied “Nineteen” aangeeft, aan Amerikaanse kant de gemiddelde leeftijd negentien jaar was, breekt toch je klomp? Niet dat nieuwe rekruten een veel hogere gevechtswaarde hebben. Hun jonge energie en dapperheid is meestal niet doorslaggevend. De kwaliteit van geharde en door ervaring en overleven wijs geworden frontsoldaten is wel van goudwaarde, zo leert de krijgsgeschiedenis. De situatie waarbij de gemiddelde leeftijd van de Oekraïense strijdkrachten echter momenteel 47 jaar bedraagt, dat is toch godgeklaagd?
____________________________________________
² Sinds 8 februari is de opperbevelhebber Zaluznij (50), die erg populair was bij de soldaten omdat hij het het invasie-offensief had laten mislukken en de regio Charkov vlot heeft heroverd op de Russen in 2022, vervangen als stafchef door Oleksandr Syrsky (58). Die was eerder chef van de landmacht. (Bron: De Standaard, 080224)
Bibliografische referentie
Bovenstaande tekst heb ik uitgeschreven in een trek na het interview aandachtig een keer te bekijken. Het achterliggende referentiekader haalde ik uit een groot aantal studies, maar vooral uit deel 1 en deel 2 van de magistrale, zeer uitgebreide biografie van Winston Churchill van professor William Manchester. Elk deel telt zowat 1200 bladzijden. Deze boeken, het eerste over de periode vanaf de geboorte van de grootse figuur tot 1932, en het tweede over zijn rol in het overwinnen van de Duitse totalitaire dictatuur tijdens WO II en tot aan zijn dood, vormen een ware schatkamer. Een schat aan inzichten en historisch geverifieerde feiten over wie wij zijn als Europeanen en Belgen, en over wat onze voorouders hebben doorstaan. Uiteraard is een gedegen kennis van het Engels een voorwaarde om tot deze schatkist toegang te krijgen. Wie hulp nodig zou hebben om ze te vinden, mag mij contacteren via sociale media.
William Manchester. “The Last Lion. Winston Spencer Churchill.” Bello, 2014.
–
Illustratie: iconische vrouw (uit) Oekraïne lijdt onder de oorlog in 2024: Facebook profielachtergrond van Maryana, Belgische met Oekraïense wortels en sinds twintig jaar onze goede kennis.
