Nepal is een land van extremen. Een paradijselijke natuur met een rijke biodiversiteit en een veelkleurige bevolking met een rijk cultureel verleden. Maar het land is in de houdgreep van helse economische, sociale en politieke factoren die de samenleving allesbehalve paradijselijk maken.

Shangri-La

Als het paradijs Shangri-La bestaat, zou het Nepal kunnen zijn. Nergens zijn er hogere bergen: 8 van de 14 bergen hoger dan 8000 meter staan in Nepal. Je vindt er duizelingwekkende ravijnen met kolkende rivieren, lichtgroene rijstterrassen, tropische jungle en naaldbossen. In het zuiden is zelfs een uitgestrekte savanne met neushoorns, olifanten en tijgers. Van polair tot tropisch: door de abrupte en enorme hoogteverschillen ligt Nepal in verschillende klimaatgordels en heeft het een enorme biodiversiteit.

Nepal bezit bovendien een rijk cultureel verleden, vooral in de Kathmandu-vallei. Durbar Square, het centrale plein van de hoofdstad is een openluchtmuseum van tempels en heiligdommen, beelden en klokken, paleizen en dampende altaren met wierook. De straten eromheen vormen een bazaar met vele winkeltjes, stalletjes en handelaren die op straat hun koopwaar uitstallen.

In Nepal leven vele etnische groepen samen, in iedere vallei woont wel een aparte groep met eigen tradities en kleding. Het leidt tot een veelkleurige samenleving met een zekere tolerantie voor verschillen. Het is een diep religieus land. Het hindoeïsme is de grootste godsdienst, maar in de hooggelegen berggebieden heeft het boeddhisme veel aanhang. Er zijn in de steden islamitische minderheden en sinds de bezetting van Tibet door China hebben veel Tibetanen zich in Nepal gevestigd. Onderweg kom je pelgrims tegen met felgekleurde gezichten (saddhu’s) en gedesoriënteerde toeristen op weg naar spirituele herbronning.

Maar de keerzijde van deze natuurlijke en culturele rijkdom is de helse economische, sociale en politieke situatie. Armoede, vervreemding door de trek naar de stad en emigratie, politieke verdeeldheid, corruptie en een falende overheid zijn de belangrijkste factoren die het land in een noodlottige greep houden.

Een van de armste landen

De meeste Nepalezen leven van de zelfvoorzienende landbouw. Slechts kleine overschotten worden op lokale markten verkocht met minimale winst. De industrie en dienstensector stellen weinig voor. De economie van Nepal is daardoor klein en de bevolking arm, het BNP per hoofd behoort tot de laagste ter wereld. Aan de grens met India staan een aantal textielbedrijven, want de lonen in Nepal zijn net iets lager dan in India.

Om allerlei redenen slaagt Nepal er maar moeizaam in om privékapitaal uit het buitenland aan te trekken. De munt is instabiel en neigt naar constante devaluatie. Het is wel mogelijk om kapitaal naar het land over te maken, maar de uitvoer ervan is aan beperkingen onderhevig. Je kunt alleen een bedrijf oprichten met een Nepalese partner en de aankoop van vastgoed is niet vrij.

Het land is daardoor aangewezen op andere buitenlandse bronnen: bankoverschrijvingen van gastarbeiders, ontwikkelingshulp en ngo’s, toerisme. Een van de grootste en best beveiligde gebouwen in Kathmandu is de Amerikaanse ambassade. Het is een spionagenest van waaruit Amerika India en China in de gaten houdt. Voor Nepal een dankbare bron van inkomsten.

Naast de officiële economie is er een uitgebreide informele economie. Iedereen probeert familie en kennissen te helpen aan een baantje of klusje en de ene gunst is de andere waard. Zonder relaties kom je dan ook nergens. Maar of de juiste m/v dan op juiste plaats komt te zitten?

De armoede heeft tot de komst van diverse buitenlandse hulporganisaties geleid, van de Verenigde Naties tot diverse ngo’s. Altijd met de beste bedoelingen, maar vaak lijken ze vooral met hun eigen voortbestaan bezig te zijn. Ellende is verkoopbare business en er zijn ngo’s die daaraan hun bestaan danken.

De beste en mooiste panden van Kathmandu zijn zonder uitzondering van de VN, op passerende suv’s wapperen de lichtblauwe VN-vlaggetjes. De Kaiser Library staat vol VN-studies die allerlei achterstanden en probleemsituaties in kaart brengen, maar op het terrein is er zo weinig van actie en verbetering door de VN te merken. China weet wel van aanpakken en heeft onlangs een nieuw ziekenhuis in Kathmandu gebouwd.

Op zoek naar een beter bestaan

Als gevolg van de rurale armoede zijn veel jonge Nepalezen het afgelopen decennium naar de steden Kathmandu en Pokhara getrokken in de hoop er een beter bestaan te vinden. Maar velen vinden er geen werk en omdat er geen sociale zekerheid is, zien ze zich gedwongen te emigreren. Voor het ministerie van Buitenlandse Zaken zie je dan ook lange rijen jongeren om een paspoort en een uitreisvisum te bemachtigen. Al jaren staan de Nepalezen in de rij en als straks de coronacrisis voorbij is, zullen ze opnieuw aanschuiven, want de wanhoop die eraan ten grondslag ligt blijft.

Er zijn uitzendbureaus waar jongeren zich inschrijven voor werk in de Golf, natuurlijk tegen commissie. Ze gaan meestal werken met een contract van een paar maanden. Vooral Qatar is populair, je kunt zeggen dat het door Nepalese gastarbeiders is gebouwd, vaak in risicovolle situaties en met een minimale beloning. Het is moderne slavernij. Soms kom je groepjes zingende Nepalezen tegen op de luchthavens van Doha en Abu Dhabi en dan weet je: die gaan naar huis. Ze zijn blij hun familie en vrienden na maanden isolement terug te zien.

Andere jongeren dromen van een carrière in het buitenland en leren Koreaans of Japans. Voor Sagar (28) was het duidelijk dat er in Nepal geen leven is, het was zijn droom naar Japan te emigreren. Maar daarvoor had hij een lening nodig. Zijn ouders waren daartoe bereid als hij zou trouwen, zodat zijn aanstaande voor zijn zwakke moeder kon zorgen als hij in Japan zat. Zo gezegd, zo gedaan: hij leerde Japans, trouwde en verliet Nepal niet lang daarna. In Tokio verdient hij nu goed en vindt het ene liefje na het andere. Of hij terugkomt is maar de vraag. Hij zal zo vervreemd zijn dat hij maar moeilijk aan zijn vrouw, familie en land zal kunnen wennen.

Een van de best betaalde beroepen in Nepal is huursoldaat (gurkha). Na een strenge fysieke selectie en een zware opleiding worden de jongens als huurling ingezet voor buitenlandse militaire operaties. Het salaris is even hoog als het risico. Verder staat tegenover de hulp van de Verenigde Naties een grote Nepalese betrokkenheid bij vredesoperaties.

Zoals voor de jongens, ligt ook voor de Nepalese meisjes de hoop in het buitenland. Sommigen worden huishoudhulp of verpleegster in de Golf, anderen trouwen met een rijkere man uit India. Het is zelden een droom. Regelmatig komen in de Nepalese pers verhalen over misbruik en prostitutie van vrouwen in het buitenland aan bod.

Improviseren om te overleven

Shanker (33) werkt als berggids (sirdar) voor een Frans-Nepalese reisorganisatie en hij heeft daardoor alleen een inkomen tijdens het trekkingseizoen (maart-april en september-november). Sociale zekerheid is er niet. Soms wordt hij gevraagd, maar soms een ander, afhankelijk van het aantal toeristen en de welwillendheid van het management. Willekeur troef en als hij weinig trekkings krijgt, balt hij zijn vuist in zijn broekzak. Het ziet er dit jaar door de coronacrisis slecht uit: buitenlandse reisorganisaties hebben reizen geannuleerd en de Nepalese overheid heeft de trekkinggebieden gesloten. Zijn leven is even extreem als zijn land: vol ups en downs.

In de andere maanden werkt hij voor zijn ICT-bedrijfje: hij installeert pc’s, software en netwerken in scholen en bedrijven. Maar niemand heeft contant geld, hij moet alles voorschieten en daarvoor is een deel van zijn inkomen als berggids nodig. En dan maar afwachten of iedereen alles terugbetaalt.

Voor het werk dat hij doet, hoef je geen master in ICT van Thribhuvan University te hebben. Hij voelt zich een fietsenmaker met een ingenieursopleiding en is bang dat zijn kennis veroudert als je ze niet gebruikt. Soms weet hij in het kader van de platformeconomie een opdracht van een ICT-bedrijf uit de Golf te pakken te krijgen.

Shanker houdt van zijn land en is nu bezig met ontwikkelingsprojecten: hij brengt dokters naar afgelegen dorpen en begeleidt ontwikkelingswerkers voor de aanleg van scholen en waterleidingen. Van berusting is geen sprake: als je nergens op kunt rekenen, zal je alles zelf moeten doen. Je moet improviseren om te overleven.

Politieke instabiliteit door verdeeldheid en corruptie

Er is een Nepalese diaspora ontstaan, zowel in West-Europa als in India en Oost-Azië. Velen verlieten hun land in de jaren van de burgeroorlog (1996-2006) die aan 13.000 mensen het leven kostte. Na een koningsdrama ontstond politieke onrust en geweld waarbij maoïstische groeperingen een eind maakten aan de monarchie. Nepal werd een democratische republiek en de verwachtingen van de mensen op een beter leven waren hooggespannen. Daar is echter weinig van terechtgekomen.

Om te beginnen is de politieke verdeeldheid zeer groot en hebben politici een lokale machtsbasis. De regeringsvorming duurt daarom net zo eindeloos als in België en hangt van vele partijen en compromissen aan elkaar. De maoïsten voelen zich vaak tekortgedaan en willen meer macht, juist omdat zij de monarchie hebben afgeschaft. Een krachtdadig beleid is daardoor uitgesloten.

Bovendien is de corruptie in Nepal onuitroeibaar, het maakt deel uit van de cultuur. Toen Mohan (33) slaagde voor het examen van politieagent werd hem gevraagd hoeveel hij voor de job overhad. Je moet je magere salaris wel aanvullen, zeker als je eerst goodwill moet betalen om je job te krijgen. Mohan geloofde het verder wel en richtte een ICT-bedrijfje op.

Na de aardbevingen van 25 april en 12 mei 2015 (waarbij meer dan 7500 mensen omkwamen) stroomde er veel geld en hulp naar het land, maar de distributie was in handen van politici die maar al te vaak eerst hun achterban bedienen. De hulp komt daardoor niet terecht op de plaatsen waar ze het meest nodig is. Tot woede van vele Nepalezen deed de regering na de ramp zo goed als niets. Zoals altijd moesten ze zichzelf redden.

Nu, zo’n vijf jaar later is de ravage nog steeds niet volledig hersteld, zeker niet in afgelegen bergdorpen. Vooral in de Langtang Vallei zo’n 100 kilometer ten noorden van Kathmandu zijn dorpen volledig weggevaagd door de aardbevingen, lawines en landslides van Langtang Lirung (7234m). Solidariteit is noodzaak en er komen vele lokale initiatieven tot stand voor de wederopbouw van huizen, de aanleg van water- en elektriciteitsleidingen of de bouw van klinieken en scholen.

Zo nu en dan komt de ontevredenheid tot een uitbarsting. Vooral in de maand mei zijn er stakingen die een of twee weken kunnen duren. Zo’n staking is veel ingrijpender dan bij ons. Het hele openbare leven ligt lam, zaken zijn dicht en iedereen is op straat. Iedere activiteit kan kwaadheid opwekken, wie zich verplaatst per auto loopt het risico met stenen bekogeld te worden en wie fietst moet afstappen. Nepalezen zijn kalm en geduldig, maar als de vlam in de pan slaat, zijn bebloede koppen het resultaat.

Een falende overheid

Naast een publiek systeem van openbare voorzieningen is er een privaat systeem. De particuliere onderwijsinstellingen en ziekenhuizen hebben de naam veel beter te zijn, maar hanteren westerse prijzen. Ouders moeten zich veel ontzeggen om hun kinderen naar een particuliere middelbare school te sturen, wat hen een grotere kans op een betere toekomst kan opleveren.

Elektriciteit en water zijn er soms wel en soms niet. Kathmandu heeft een schema voor de distributie van elektriciteit, waaruit je kan afleiden op welke (onmogelijke) uren er elektriciteit is. Wie het maar enigszins kan betalen, zorgt voor eigen voorzieningen. De rijken van Kathmandu hebben een watertank op het dak van hun huis en een aggregaat om stroom op te wekken op het erf.

Shanker staat om drie uur ’s ochtends op als hij weet dat er vanaf dat moment stroom is. Hij sluit de leiding aan op een verzameling accu’s om de stroom op te slaan, zodat hij de rest van de dag elektriciteit heeft. De stroom kan ieder moment uitvallen en vaak moet je je ’s avonds behelpen met kaarsen. In periodes van brandstofschaarste deelt Mohan broederlijk met hem door benzine van de ene motor in de andere over te hevelen. Ze zijn elkaars beste vriend en grootste concurrent, maar zonder motor kun je niet leven.

Een trekking in het paradijs

Nepal is een paradijs voor wie een trekking in de bergen wil maken. Da’s ook de beste manier om de lokale economie (gids, dragers, herbergen) te stimuleren. Voor een tot drie weken kun je terecht in de regio’s Annapurna, Langtang en Everest.

Eerst moet je een lange busrit maken om er te komen. De bussen zijn bomvol en over 100 km doe je 10 uur door de gebrekkige wegen, de talloze controleposten en de vele aftandse vrachtwagens (met achterop ‘see you’ of ‘horn please’) die in file de hellingen opkruipen. Soms zijn binnenlandse vluchten mogelijk, zoals naar Jomsom en Lukla. Maar de vliegvelden behoren tot de gevaarlijkste ter wereld, ze zijn gelegen tussen bergen, er is vaak mist en de vliegtuigen zijn verouderd.

Als je dit achter de rug hebt, wacht je een trektocht door de mooiste landschappen die er zijn. Meestal loop je in een vallei langs een rivier over een hobbelig parcours van stenen. Geleidelijk maakt de tropische vegetatie van rhododendrons en mossen plaats voor dennen tot je uiteindelijk een wereld van rots en ijs betreedt. Onderweg logeer je in herbergen zonder verwarming en met beperkt sanitair. Je eet eenvoudige maaltijden, meestal dal bhat, een vegetarisch menu van rijst met linzen en curry. Maar pannekoeken hebben ze ook op 4000 meter en soms zelfs appeltaart (‘pie in the sky’).

De fysieke inspanning confronteert je met jezelf en je bestaan wordt in deze wereld van steen en ijs tot de essentie herleid. Er is alleen het hier en nu. Het zicht op de Himalayareuzen geeft je een idee van proportie en eigen nietigheid. Je bent bevrijd van dagelijkse beslommeringen nu de wereld onder je ligt. Het is een onzegbaar geluk dat je met Mohan, Sagar en Shanker kunt delen.