Stripartiest Joris Mertens kreeg onlangs de prijs Willy Vandersteen, we leerden hem kennen in een merkwaardig interview in De Standaard Letteren van 15 oktober 2022. Ik las zijn nieuwe boek, Bleekwater, het is pas zijn tweede, en ik ben het eens met de lof van critici. Een verhaal, een kijk-feest met vele briljante facetten, een kunstwerk met vele lagen is deze graphic novel.
Hedendaags taalspel
In de artistieke, wereldbeschouwelijke lijn van deze tijd, (die werd vormgegeven door existentialisten zoals Camus, die er na de kolossale, ontmoedigende ramp van het Nazi-regime en de wereldoorlog van uitgaan dat het leven in feite banaal is & dat de mens niet bij de hand wordt gehouden door een superieure spirituele Kracht), krijgen we een inkijk in het monotone bestaan van François die in een grootstad routineus zijn centjes verdient als chauffeur-besteller. Een bestaan van niet ongezellige maar altijd vrij oppervlakkige contacten met collega’s, café-kompanen en de lieve krantenverkoopster Maryvonne, moeder zonder man. Een leven waarin de eenzame kerel zich overeind en gaande houdt met behulp van veel sigaretten en met wandelingetjes, dwaaltochtjes door zijn geliefde en als zijn broekzak gekende grootstad. Stad die op de lezer-kijker enerzijds genadeloos banaal, vervuld van een dosis vervreemding, maar tegelijk vervuld van een warm soort schoonheid en ook van charmante grandeur overkomt.
Money makes the World go around
Zoals elke levende, “functionerende” mens, koestert François nog (grote) dromen. Zoals talrijke “gewone mensen” droomt hij dat met een grote som geld, die hij hoopt te winnen met de loterij, zijn leven eindelijk mooi, groots en sociaal bevredigend zal worden. Op een dag vol vervelende gebeurtenissen en dito banale uitdagingen, lijkt het lot hem toe te lachen en ontwaart de eenzaat een kans om via een kortere weg zijn verhoopte doel in een klap te bereiken. Zoals de kortsluiting in de wereld van de elektriciteit, blijkt het mechanisme echter behoorlijk gevaarlijk. Gelokt door het geld laat het heertje zich uit zijn vertrouwde wereldje lokken. In de stad is hij, op zeer bescheiden schaal, een “master of his universe”, daarbuiten, letterlijk in het eenzame, vreemde, natgeregende bos, gaat een en ander hem veel minder vlot af.
Bezinning op bestaan
De kundige combinatie in de figuur van François en de achtergrond van gewonigheid, onmiskenbare charme, nostalgie (prachtige auto’s uit de jaren zeventig), pogende, bescheiden mensenliefde en slaafse maar dienstbare trouw aan de job enerzijds en anderzijds (heel wat) meer verontrustende voorvallen werkt! Zelden bleef ik na het sluiten van een boek zo op filosofische manier stil reflecteren op “la condition humaine”. Dit werkje is een inspiratie-bom daartoe.
Een groter contrast met de (strip)verhalen met pelsjagers, heldhaftige, sociaal bewogen woudlopers en nobele indianen zoals Buddy Longway of Karl May, die ik sinds de kinderjaren graag mag degusteren, is niet denkbaar; ik ben verrukt over deze eigenzinnige parel van een verhaal en zijn pakkende slotwendingen. Ik tref hier een subtiel geboden leerzame kijk op het bestaan, die je gaandeweg ontvangt met een onderhoudende, doeltreffende en herkenbare inkijk in het leven van een bepaalde medemens. Je maakt een “Ontmoeting ” mee die lukt dankzij een fijn, warm én tegelijk met uiterste nuchterheid geborsteld portret. Dit is tegelijk een parel en een parabel.
Liefde in tijden van eenzaamheid
De liefde voor de mensen, voor het leven, voor deze naoorlogse tijd en voor de hoofdstad die de auteur-tekenaar in dit kunstwerk stopt, (en die hij artistiek volwassen, subtiel en tactvol onder een paar laagjes verbergt, zodat je als lezer werk krijgt voor de grijze celletjes, je moet voortdurend naar betekenis op zoek gaan), is na het nemen van alle hindernissen behoorlijk groot en deugddoend. Mertens biedt een verhaal, een filmische compositie die lijkt gestemd in een droevige toonaard, maar die ultiem werkt als een opbeurend, troostend, gezellig en hoopgevend ‘gesprek’ met de lezer.
Het einde komt als een stomp in de maag, en toch biedt de verteller, de “cameraman”, juist dat grootste geschenk: vriendelijke nabijheid.
De artiest gaat blad na blad, dialoog box na prachtige of karikaturale tekening, met je in gesprek, vergelijkbaar met het gesprek dat je ontvangt wanneer je, de moed verloren, belt met een van die anonieme, bekwame, filantropische vrijwilligers van een telefonische hulplijn als Tele-Onthaal. Om dit doel te volbrengen, heeft Joris Mertens geen behoefte aan grote, pretentieuze emoties of aan de vaak wat ijle beloften die oudere verhaalkunst, prentkunst, religieuze teksten of beeldhouwkunst vaak in stelling brachten. Het geheel ademt beslist heel wat tragiek, maar dit boek zit tevens vol vrolijkheid, tevredenheid en warmte. Dit wordt tastbaar in bepaalde warm en zelfs liefelijk ingekleurde tekeningen, (geregeld gemaakt met slim oog voor het nog te weinig bekende fenomeen van het mooie spel van kunstlicht in stedelijke context een kwartier voor en een kwartier na zonsondergang), in de grandioze scènes met grootse gebouwen en bruggen en in het straffe contrast met de droevige, natte sfeer van de niet aflatende regen doorheen de historie. Een vrolijke, lichte noot steekt ook in de simpele, ondeugend-speelse woordhumor in de genereus gestrooide lichtreclames in de coulissen. Het effect van de lectuur van dit kleinood is vergelijkbaar met een uurtje genieten van goed theater: filmisch en toch zeer menselijk-nabij.
