Update: mijn bedenkingen bij de column van Mia Doornaert zijn nu voorzien van een analyse van de radicale cultuurkritiek die heeft plaatsgevonden sinds Monika Van Paemel. Die ging over “vermaledijde vaders”, ik trek ze door tot de kritieken van de woke-jongeren en klimaatmeisjes van nu. Toevoeging paragrafen “verdoken moedermoord” en “vermaledijde vaders”: 1 december 23:10 u.

Opnieuw komt een actuele synthese en een polemisch standpunt beschikbaar dat veel stof tot nadenken biedt vanwege Mia Doornaert (“Het weekdier dat Europa heet” De Standaard 30 november ‘23). Doornaert is een oude Belgische journaliste in de beste zin van het woord; misschien wel iemand die de wijsheid bewaakt in dit taalgebied. Deze grande dame van onze journalistiek is alvast iemand die als weinig anderen “de geheugenfunctie” vervult; haar lifespan maakt interessante Syntheses mogelijk; laat toe afstand te nemen van de waan van de dag en van het jaar.

Ik geef extracten uit de column en dan een evaluatie.

(…) [Diachronische beoordeling bij de successen van extreme formaties; van het Vlaams Blok van Filip De Winter en de communistisch geïnspireerde PVDA van Roel Hedebouw tot de recente overwinning van de PVV met Geert Wilders] “Pas toen de radicale formaties stemmen wonnen, konden de media ze niet meer doodzwijgen. Maar gingen de gevestigde partijen zich afvragen waarom zij zoveel kiezers aan de onderkant van de maatschappij verloren? Geenszins. Het was makkelijker die mensen te minachten als racist, dommerik, proleet, mestkever. Elke minderheid verdiende respect, behalve de blanke onderklasse.

Natuurlijk keerde die klasse zich ook tegen de Europa. De Commissie ijverde in de jaren 90 vurig mee voor de liberalisering van de wereldhandel. Die heeft honderden miljoenen mensen wereldwijd uit de armoede helpen tillen. Maar evengoed ging dat ten koste van honderdduizenden Europese arbeiders. Hun veilige, goedbetaalde industriële banen verdwenen naar lagelonenlanden. Als vervanging vonden ze alleen slechtbetaalde, precaire jobs in de dienstensector.”

“Na de overwinning van Wilders klonk weer het verwijt dat zijn formatie gemeenschappen tegen elkaar wil opzetten. Maar wat gebeurt sinds decennia onder impuls van bepaalde progressieven? Juist dat. Universele waarden zijn verdacht, want uitgevonden door de ‘witte’ man. Wie zet mensen tegen elkaar op als in naam van het antiracisme de huidskleur een bepalende factor van identiteit wordt? Als elk protest tegen de ‘witte’ man en het ‘kolonialisme’ gerechtvaardigd wordt, ook onvoorwaardelijke goedkeuring van terrorisme? Wie zet mensen tegen elkaar op als huidskleur de bepalende factor wordt om een boek te mogen vertalen? Als je niet meer over mannen en vrouwen mag spreken zonder transfoob te worden genoemd? Wie slaat de bodem weg onder de samenleving als de grote Europese literatuur naar de vuilnisbelt verwezen wordt omdat Dante, Shakespeare en al die andere giganten in een kinderachtige kijk op de geschiedenis ‘seksisten’ of ‘kolonialen’ waren? Als de grote tragedies of opera’s alleen nog kunnen gebracht worden op voorwaarde dat er voldoende mee gerotzooid is om ze ‘actueel’ en ‘inclusief’ te maken?”

Besluit van Mia Doornaert:

“Algemeen belang, burgerzin, samenhorigheid, een gemeenschappelijke culturele sokkel, alle verdwijnen ze in die atomisering in aparte, vijandige identiteiten. Als Europese en nationale autoriteiten zich blijven schamen voor Europa’s verleden en zijn cultuur niet meer durven door te geven, dan kan het euroscepticisme alleen toenemen. En dat is dan niet de schuld van radicaal-rechts, maar van de weldenkende elites. Een ‘divers’, maar karakterloos weekdier kan nu eenmaal geen passie opwekken.”

Evaluatie

Een van de indrukken waarmee ik blijf staan na de lectuur is de vraag of Mia Doornaert niet teveel vanuit woede en teleurstelling reageert op evoluties in het denken die ook heel wat positieve aspecten vertonen. De dekolonisatie-beweging leeft niet alleen bij idealistische jongeren maar wordt ook wereldwijd door grote geleerden gedragen bijvoorbeeld. Mia Doornaert als éminence grise van onze journalistiek heeft in illo tempore bijvoorbeeld weinig positiefs gezien in de “klimaatmeisjes”. Die hebben de wereld toch op een strategisch waardevol spoor gezet als je de veiligheid van de diepste fundamenten van die wereld in rekening brengt. Als Doornaert een paar klimaatbetogingen had meegemaakt of in haar jonge jaren toewijding had vertoond inzake de prille groene beweging en haar zeer terechte bekommernissen die er staan sinds het Rapport van de Club van Rome in 1970, dichter was betrokken bij de oprichting van de groene partij in Vlaanderen zoals wijzelf, of met vogelspotten of botanica was bezig geweest, dan had zij allicht minder vanuit het sentiment van “ingehaald worden door de geschiedenis” van “verlies van traditionele waarden” stelling genomen en dus minder afwijzend en beschuldigend moeten schrijven over een aantal onderwerpen.

Socrates

Reeds in Socrates’ tijd sakkerden de ouden en de gevestigde stemmen op de speelse rebelsheid en de geest van vernieuwing en “verkleinde ernst” bij de jongere generaties. Het is een eeuwig drama; iets dat te maken heeft met wat “de generatiekloof” heet. Misschien was het goed dat er in onze hyperactieve samenleving meer eilandjes kwamen waar oud en jong ongedwongen samen tijd kunnen doorbrengen. Zeker in complexe tijden is de blijvende levende dialoog tussen beide groepen precieus.

Toch ben ik ook getroffen door de solide manier waarop in deze column met veel verstand wordt begrip gevraagd voor de keuzes van (industrie)arbeiders en minder hoog opgeleiden die, niet zo lichtzinnig als vaak wordt beweerd, voor extreem rechtse leiders en “herstelprogramma’s” kiezen. In Amerika hebben we gezien hoe gevaarlijk het afwijzen van die gerechtvaardigde proteststemmen kan worden: de wijze en welmenende Barack Obama had het niet zien aankomen hoe in de oude industriesteden van de “rust belt” zoals Detroit met miljoenen werkloze arbeiders, grote ontevredenheid broeide die een breed electoraat vormde voor de gevaarlijke, onbekwame en leugenachtige clown Donald Trump. Hij blijkt een soort politieke kanker te belichamen die momenteel maar met de grootste moeite kan bestreden en onschadelijk gemaakt worden. Een fenomeen dat ik zelf overigens niet had zien aankomen. Na zijn nederlaag in de verkiezingen vermoedde ik dat deze welbespraakte onbenul snel in de plooien van de geschiedenis en van de Amerikaanse democratie zou verdwijnen. Vandaag maakt hij en zijn medestanders en dure advocaten het een van de grote betrouwbare steunpilaren van de democratie – de rechters – ongezien lastig.

Quo vadis

Op een dieper niveau is het de vraag of democratische ordening de “nuttige chaos” die zij zelf hoogacht en aan de borst drukt in de vorm van vrije meningsuiting, vrij nadenken en ontvoogding, vrij economisch initiatief (met als vruchten flexi-jobs en almachtige multinationale ondernemingen), via internet en haar echokamers waar onwetenden opgloeien als reuze glimwormen, via het spel van oppositie en meerderheid in de politiek (waarbij een Theo Francken van oordeel is dat heftige aanvallen op de Eerste Minister in de zaak Gaza moeten kunnen) … niet met vuur speelt. Zoveel vrijheid voor zoveel mensen lijkt soms zoveel middelpuntvliedende krachten mee te brengen dat het systeem zichzelf lijkt te ondergraven. Hoewel ik tijdens het schrijven van deze analyse besef dat dit misschien (ook) de opinie is van een wat oudere man die op een aantal terreinen ongelukkig is met “verlies van controle” en daarom wat te veel vanuit voorzichtigheid en vrees redeneert. Waar gaat dit naartoe… Het is een vraag die ik in statig Latijn als titel koos voor de eerste bundeling van eigen essays: “Quo vadis, Homo sapiens?”. Het wordt intussen jaar na jaar een meer prangende vraag.

Verdoken Moedermoord

Persoonlijk kom ik op zoek naar een fundamentele remedie met inzet van mijn methode van zoeken naar de diepste wortels uit bij de opvoeding van de baby’s en kleuters. Laat mij de tijd nemen om dit toe te passen op de pijnpunten die Mia Doornaert terecht aanraakt.

Kan het zijn dat jongeren en dertigers van nu, opgegroeid in een tijd van bovenmatig focussen op het economische  en historisch nieuwe professionele kansen voor vrouwen, na een eerste duizend dagen zonder intense warme hechting een soort radicale rancune meedragen naar lot, leven en autoriteit?

Is het mogelijk dat de generatie hedendaagse moeders die buitenshuis werken niet meer voldoende aan de natuurlijke noden van warmte en veilige hechting van hun baby’s en kleuters kunnen voldoen? Ik denk het. Het lijkt duidelijk dat de meeste crèches de natuurlijke moeder en vader niet kunnen vervangen. Met negen kindjes per verzorger. Verzorgers die in ons land dan nog voortdurend wisselen.

 

Betekent in diepte-psychologische zin de veroordeling van de “witte man” en van alle “autoriteit” niet een afrekening, een symbolische vader- en moedermoord? Eerlijk gezegd kan ik mij wel inleven met de jonge generatie die zijdelings (want oudermoord is te beladen om het verlangen openlijk toe te geven of op directe wijze uit te praten met de ouders!) radicaal afrekent met alle mogelijke moeder- en vaderfiguren.

Zoals in het interview in De Standaard van 13 november is opgetekend, heb ik door omstandigheden vanaf een ongelofelijk prille leeftijd een helder en kritisch beeld mogen vormen van vader en moeder. Deze blik werd wellicht getriggerd door het meemaken als baby van een paar levensbedreigende situaties waar ik hier niet kan op ingaan. Een dodelijke bedreiging meemaken dat doet een siddering van revitalisatie en alertheid gaan doorheen elk organisme. Het voorbeeld van de groeistoot die zich voordoet bij de gesnoeide boom of bloem is breed bekend, zo mag ik hopen.

Infantiele  veroordelingen met grond

Het lijkt mij heel terecht dat Mia Doornaert het woord “kinderachtige” kijk heeft gebruikt om de aanvallen op de allergrootste “vaders” van onze cultuur zoals Dante en Shakespeare aan te geven. Diep in vele jongvolwassenen schuilt misschien toch een teleurgesteld kind. Een kinderziel die sidderend en sudderend boos is omdat het niet de natuurlijke gezonde emotionele bagage heeft meegekregen op zijn reis door leven en wereld. Als ik zo een volwassen kind was, ik zou ook op vinkenslag liggen om de “groten” bij elke kans die zich voordoet in het  hart te treffen. De vorige generaties brutaal neer halen om hun “kolonialisme”, dat natuurlijk wel de materiële voorwaarden heeft meegebracht waarin ik in relatieve luxe ben kunnen opgroeien. De bestaande cultuur die ik aantref wanneer mijn ziel elk jaar meer volwassen en helder kijkt, zou ik misschien pogen te vernietigen vanuit een ongelofelijk radicale rancune door verwijten als : “De exponenten van de beschaving waar jullie zo hoog mee oplopen waren wel laffe seksisten”. Of nog, in het terrein waar ik competentie heb mogen opdoen: “De jager oogst niet zomaar op heer-lijke sportieve manier dieren uit de natuur;  neen, hij is een laffe moordenaar”.

De identificatie met het kleine, machteloze wezentje en dus met zichzelf, de eigen ziel en lichaam in een pril stadium, is te klaar om er overheen te kijken. Dit procedé is wellicht nog beter te begrijpen door vergelijking met de metonymie in de taal.  Er vindt een verschuiving plaats. Een aanval is  niet altijd wat hij lijkt.

Vadermoord in neon-reclame versus tender loving care

In de vorige generatie rekende de opgroeiende jeugd al af met de vaderfiguur. De befaamde romantitel “De vermaledijde vaders” van  Monika Van Paemel lijkt wel een soort overstijgende neon-reclame die een hele tijdsgeest samenvat. De vaders werden afgeserveerd. Ook juist omwille van een scherp waargenomen overmatige afstandelijkheid en aanmatigende autonomie van die mannen naar hun kinderen. Het waarderende begrip “vaderlijk” werd bijna overal vervangen door het teleurgestelde, afwijzende “paternalistisch”.  Daar mag ik over meespreken, na een jeugd waarin vele kleine vaderfiguren noodgedwongen de echte vader dienden te vervangen. In de huidige generatie lijkt de afrekening vanuit radicaal existentieel ongenoegen verder te worden gezet naar de moeder. Hoewel deze vernietiging (voorlopig) niet zo ver kan gaan; omdat critici diep in het hart beseffen dat “tender loving care” – een typisch moederlijke houding en talent – wel eens een van de waarden kan zijn die de wereld –  de mens en de biosfeer en het klimaat – het meest nodig zal hebben om de Toekomst te vrijwaren. Om enigszins de broodnodige bijsturing op mega schaal – de general reset die velen intuïtief als noodzakelijk ervaren – door te voeren.

De andere, mannelijke, aanpak- vechten om dominantie – zou in een wereld met atoomwapens wel eens op de ultieme catastrofe kunnen uitdraaien. Ten tweede wordt de moeder wellicht nog niet zo openlijk “terechtgesteld” omdat het misbruik door afwezigheid vanwege de moeders een relatief nieuw fenomeen is waarover het bewustzijn nog moet groeien. Ten derde omdat weinig mensen  tijdens hun allereerste levensjaren een bewust beeld weten te vormen van wat er met hen gebeurt in de huiskring, in het nest.

De goede wending zal misschien toch ook moeten komen van nieuwe visies ontworpen door jonge mensen en van krachten die – hopelijk geweldloos en wijs – bepaalde nadelen van het neo-liberalisme en het consumentisme en de globalisering pogen te vervangen door meer aan de tijden aangepaste waarden, technologie, spiritualiteit, politieke en opvoedings-mores en nieuwe overeenkomstige instituten. Als die nieuwe mensen opgegroeid in nieuwe omstandigheden geregeld ruggespraak blijven plegen met oude en ervaren knarren kan het nog goed komen.

Addendum. PISA. 6 december 2023

Schoolkinderen zullen de door commentatoren gewenste “vroegere” niveaus van respect voor onderwijzers en leraren opnieuw opbrengen… wanneer moeders (en vaders) voldoende aandacht en aanwezigheid bieden, en zo vanzelf Respect verdienen. En meteen model kunnen staan voor de jongeren: een volwassene verdient jouw respect. Dat is een andere en meer ervaren soort mens… waar je wat aan hebt. Niet een verdwijnend wezen. Altijd (op) weg naar het werk.

Illustratie: Mia Doornaert (Mark Japsers Flickr Commons)