Natuurlijk mag een zoektocht naar zingeving geen probleem vormen in de 21ste eeuw.
Het wordt wel moeilijk als de geschiedenis daarbij selectief wordt gebruikt. Zoals in de reactie van Johan Verberckmoes (Katholieke Universiteit Leuven – als historicus meegewerkt aan Het verhaal van Vlaanderen) in De Standaard van 9 februari 2023 die een positief beeld bepleit van de Habsburgers als Katholieke vorsten in onze regio.
Bovendien, wie in een periode de wereldlijke en geestelijke macht uitgeoefend heeft, moet niet versteld staan als we vandaag, in onze zoektocht naar de oorsprong van voortschrijdende inzichten, kritisch zijn. Geschiedenis is geen capita selecta waarbij elkeen naar eigen goeddunken keuzes kan maken.
Absolutistische vorsten als Karel V (Habsburgers), François I (Valois) of Henry VIII (Tudors) hebben de verdienste dat ze binnen de vroegmoderne staat veel maatschappelijke taken en het rechtssysteem gaan centraliseren, een staatsmonopolie op legers en openbaar geweld creëren, en nationale economieën ondersteunen.
Keizer Karel V zal in onze gewesten met 3 collaterale raden een beleidsinstrument creëren dat afstand doet van de in oorsprong feodale voorrechten van de adel en daarmee professionalisering introduceren. In diezelfde periode installeert zijn opvolger Filips II via zijn landvoogd, de Hertog van Alva, evenwel de Raad van Beroerten als uitzonderingsrechtbank te Brussel. Zonder waarborgen van verdediging of bijstand van advocaten werden beeldenstormers (1566) of iedereen die zich verzette tegen Filips II tot de brandstapel veroordeeld met voor de familie confiscatie van de eigendommen.
Op godsdienstig vlak moet Keizer Karel V als ‘Beschermer van het Heilig Roomse Rijk’ aan de Lutherse Schmalkadischer Bund uiteindelijk de Godsdienstvrede van Augsburg (1555) toestaan waarbij het principe van cuius regio, eius religio wordt ingevoerd: elke Duitse keurvorst bepaalt voortaan vrij en met overgangsmaatregelen de godsdienst van zijn volk. De gebroken Keizer Karel zal vervolgens verplicht worden zijn rijk op te delen tussen zijn broer Keizer Ferdinand I en zijn zoon Koning Filips II. Omdat Filips II als godsdienstig onverdraagzaam werd afgewezen door de keurvorsten werd de Katholieke Ferdinand I Keizer van het Heilig Roomse Rijk.
Die Habsburgse onverdraagzaamheid blijkt ook uit de houding van Filips II na de dood van zijn echtgenote Maria I van Engeland (Bloody Mary). Zijn poging om Koningin Elisabeth van Engeland (na een afgewezen huwelijksaanzoek) aan de kant te zetten met behulp van zijn Armada en met de aanwezige troepen onder de leiding van de Hertog van Parma in onze gewesten, valt in het water door de zeeslag op de Vlaamse Banken in 1588. Ook in die context blijkt de verbeten godsdienstige geloofsijver van Filips II in vergelijking met Koningin Elisabeth die, als Protestantse vorst, in haar koninkrijk het staatsbelang via een godsdienstig gedoogbeleid laat primeren op een Habsburgse godsdienstige exclusievenlogica.
Naar aanleiding van de gerapporteerde misbruiken van de Spanjaarden op de Indianen in de Nieuwe Wereld ontspint er zich, op vraag van Keizer Karel V, een intellectuele discussie over de waardigheid van Indianen. Het zogenaamde Dispuut van Valladolid. De Dominicaan de Las Casas beargumenteert er dat de verstandelijke capaciteit van indianen ‘zonder dwang tot het christendom te leiden waren’. Die vaststelling dat de menselijke waardigheid dezelfde is in verschillende culturen is nieuw, maar blijft selectief. De erkenning geldt voor de Indianen in de Nieuwe Wereld, maar er mogen wel slaven gemaakt worden in Afrika op grond van de gerechtvaardigde oorlog tegen de Islam.
In de lijn van de overheersende christelijke middeleeuwse traditie is bij Thomas van Aquino de verdeling van de mensen in standen en beroepen een werk van de goddelijke voorzienigheid.
Absoluut nieuw in de Reformatie is de plichtsbetrachting en de waardering voor de uitoefening van een beroepsactiviteit als het hoogste wat men met het morele werk aan zichzelf kan bereiken.
Niet door zich aan de wereldse plichten te onttrekken en zich terug te trekken boven de wereldse moraal, maar integendeel, uitsluitend door de individuele vervulling van wereldse plichten onder alle omstandigheden, kan de mens voor de Protestant in de zestiende eeuw overeenkomstig Gods wil leven.
