[Voor een bijdrage over de mediaophef in Duitsland over de 15e documenta, zie de eerdere bijdrage van Roger D’Hondt]

Ruanggrupa

Geen celebrety met internationale (westerse) faam die de lakens uitdeelt in het centraal-Duitse Kassel in de deelstaat Hessen. Nee, het Indonesische collectief Ruanggrupa heeft de artistieke leiding. Het model “Lumbung” dat hun documenta schraagt gaat uit van het gemeenschappelijk gebruik van hulpbronnen en van eerlijke verdeling. Op basis van dit coöperatieve principe wordt op elk niveau binnen het grootschalige kunstevenement samengewerkt door ruim duizend kunstenaars, het exacte getal is onbekend.

Statement

De eerste documenta vond plaats in 1955. Men blikte toen terug op abstracte kunst die de Nazi’s als “entartet” had verbannen. Latere edities schoven hedendaagse westerse kunst naar voren. Deze documenta is uitgegroeid tot een echte wereldtentoonstelling, want er komen in 2022 meer continenten aan bod dan ooit, terwijl het vroeger al een wereldtentoonstelling heette te zijn. De wijsheid komt nu eens niet uit de rijke G7-landen maar uit het globale zuiden. Veel werk dat nu getoond wordt, is zowel abstract als hedendaags en het heeft vaak het karakter van een statement of op z’n minst een vraag om nog eens na te denken over de verhoudingen in de wereld.

Gemeenschap

Wat is er nog meer anders ten opzichte van eerdere jaren? Het is nu eerder een manifestatie dan een tentoonstelling die meer gaat over cultuur dan over Kunst. Uitingen en overdaad uit de kapitalistische wereld zijn alleen in de winkels in de binnenstad van Kassel te zoeken. Bekende namen kom je hier hooguit als bezoeker tegen. De “documenta fifteen” draait niet om het ego maar om de gemeenschap. Er is mondiale kunst te zien, geen werk van gevestigde solisten uit elitaire kunstkliekjes. Deze documenta maakt je deelgenoot van werk dat tot dusver amper aan bod kwam omdat de Europese en Amerikaanse kunstelite vooral elkaar of in de spiegel zichzelf aankijkt. Deze zomer zien we werk uit Azië, Oceanië, Midden- en Latijns-Amerika en Afrika. Het draait in Kassel niet om de wereld van blanke kolonisten maar om de oorspronkelijke bewoners. Ze zijn niet het antropologische studieobject maar de onderzoekers en vertellers.

Eenvoud

Museumbordjes met de naam van de maker kom je er amper tegen; veel werk is van collectieven, het draait niet om het individu dat schoonheid produceert maar om de betekenis van het werk dat om aandacht en actie vraagt. Het materiaalgebruik is daaraan ondergeschikt. Alles oogt sober: karton, ducktape, tie wraps, bamboe en sloophout illustreren inventief (her-) gebruik van voorhanden zijnde materialen. Zelfs de wegbewijzering in Kassel naar de ruim dertig tentoonstellingslocaties straalt die eenvoud uit. Die expositielocaties zijn vaker geïmproviseerde plaatsen zoals tentjes waar een video draait of leegstaande panden dan statige musea. Zelfs de stedelijke Documenta Halle is deels verpakt in roestige golfplaten.

Gesprek

Opwekking, protest, ontmoeting, ontspanning, kennisoverdracht en vooral -uitwisseling staan centraal, de bezoeker is er eerder participant dan consument. Niet zozeer het object maar het maken ervan en de maatschappelijke impact krijgen betekenis, vooral door er over te reflecteren: op elk uur is er ergens wel een debat of panelgesprek.

Commons

Thema’s die aan bod komen zijn kolonisatie, mensenrechten, landroof, gender en klimaat. Maar het gaat ook over bijvoorbeeld verantwoord kinderspeelgoed, voorouderverering, gender en vrouwenrechten. Centraal staan de commons en collectieve actie. Deze documenta geeft stof tot nadenken. Als de kunstwereld en ook wetenschappers een term als “niet-westerse kunst” gebruiken als aanduiding voor wat ‘anders’ is verraadt dat een perspectief dat Ruangrupa in Kassel met succes ter discussie stelt.

Een maandkaart voor trein, trams en bussen door heel Duitsland kost in juli en augustus maar € 9 via www.bahn.de. De website van documenta: www.documenta.de