Donald Trump, Charles Michel, de pensioenen van politici, de rusthuizen: de rode draad is het dubbel boekhouden.  Hierna wordt uiteengezet dat de manier van kijken, denken en ordenen door het dubbel boekhouden ook voor twee grote actuele hangijzers relevant kan zijn en eigenlijk nog veel meer perspectieven biedt.   

Op het dubbel boekhouden wordt hier niet meteen ingegaan, dit is in eerste instantie niet nodig. Feit is dat het een manier van kijken denken en ordenen is die op elke menselijke activiteit kan toegepast worden (“Double Entry. How the merchants of Venice created modern Finance”, Jane Gleeson White, 2011).

Ondergetekende is jurist (UGent), met specialisatie fiscaliteit en boekhouden (Vlerick) en heeft jarenlange ervaring met dubbel boekhouden als fiscaal ambtenaar inzake fraudebestrijding. Hij stelt vast dat het dubbel boekhouden momenteel de wereld beheerst en dat na diepgaand onderzoek misschien hier wel de achilleshiel van het kapitalisme ligt. De denkkracht van het dubbel boekhouden is namelijk zo groot dat hier nog veel onontgonnen terrein op maatschappelijk vlak ligt. Hierna gaan twee actuele voorbeelden waarmee dit kan geïllustreerd worden. Hierna wordt gesteld dat er op basis van het dubbel boekhouden tot een nieuwe universele manier van kijken naar de realiteit kan gekomen worden waarmee greep op de realiteit kan worden bekomen en het kapitalisme systemisch ingebed kan worden in de realiteit en ingrijpende grenzen kunnen worden opgelegd. De ze nieuwe manier van kijken kan zelfs op een bierviltje getekend worden, wat lijkt aan te geven dat het een sterk denkbeeld is.

Delhaize

De winst in de boekhouding als richtsnoer  

Vooreerst het geval van Delhaize. Men kan zich de vraag stellen of het maatschappelijk verantwoord is dat, als er 48 mio euro winst gemaakt wordt, dat er hierna zomaar vrijelijk handelingen gesteld kunnen worden om nog méér winst te maken. Hetzelfde kan trouwens gezegd worden van energiebedrijven die monsterwinsten maakten en hierna nog steeds ongeremd winsten konden maken waardoor de overheden (lees: de burgers) heel diep in hun buidel moest tasten.

“Vanuit de manier van kijken door het dubbel boekhouden kan de “gijzeling” van het personeel bemoeilijkt worden”  

Verder is er de volgende mogelijke toepassing van een bijzondere regel van het dubbel boekhouden. Dit voorziet dat er bij toepassing van het voorzichtigheidsbeginsel er bedragen in de boekhouding kunnen ingeschreven worden voor een specifiek risico of verlies. Men noemt dit dan ‘voorzieningen voor risico’s en kosten’. Delhaize heeft met haar gekende démarche een gok gedaan, een risico genomen om de winkels in de etalage te zetten, samen het personeel. Het personeel werd op die wijze als het ware ‘gegijzeld’. Er kan gesteld worden dat Delhaize de winkels in een soort ‘georganiseerde coma’ bracht. In de geest van voormeld boekhoudkundige regel zou het aangewezen kunnen zijn om bij dergelijke ‘georganiseerde coma’ bedrijven te verplichten opzeggingsvergoedingen in te schrijven in de boekhouden. Hierdoor kan het personeel vrij deze opzegpremie opnemen en op die wijze heeft het personeel dat het bedrijf groot maakte toch wat meer macht in het debat: indien het personeel opstapt dan zijn de voorwaarden waaronder Delhaize de winkels kan overlaten toch enigszins anders.

Een veel transparantere boekhouding inzake afval als systemische “rem”

Indien verder de huidige boekhouding inzake afval veel transparanter zou zijn dan wel indien er ook een zogenaamde “multi-bronnen-boekhouding” zou zijn, dan zou de bewegingsruimte van Delhaize ook wel wat minder zijn dan nu het geval is. In een duurzame boekhouding zou er uitgebreider dienen gerapporteerd te worden over afval, maar het bedrijf zou deze rapportering kunnen vermijden door wat weggegooid wordt beschikbaar te stellen aan de gemeenschap.

“Het volledige plaatje” 

Verder omvat het dubbel boekhouden “het volledige plaatje”. Het komt eigenaardig voor dat er twee soorten CAO’s zijn voor dezelfde arbeid.  “Het volledige plaatje” vereist dat er voor dezelfde arbeid een zelfde CAO zou komen, hetzij zou er kunnen gesteld worden dat een ‘overstap’ of ‘shopping’ tussen de beide CAO’s wegens hun specifieke eigenheid best systemisch onmogelijk zou worden gemaakt.

Stikstofcrisis

“Impact op de biodiversiteit in de boekhouding opnemen, die dan multi-bronnen-boekhouding wordt genoemd” 

Nu de stikstofcrisis. De grote landbouwbedrijven voeren in de regel een dubbele boekhouding. Het zou interessant om na te gaan of er in de boekhouding van bedrijven gelegen naast natuurgebieden bedragen zijn ingeschreven en die door de overnemer van het bedrijf dienen te worden betaald aan de overlater.  Deze overnamebedragen moeten kunnen betaald worden en dit is wellicht door de bouw van nieuwe stallen. Zou het niet aangewezen zijn dat het beleid stelt dat er voor de toekomstige overname van dergelijke bedrijven geen overnamebedragen meer betaald kunnen worden? De overlater heeft toch in het verleden zijn pensioen opgebouwd?

Verder zou het dubbel boekhouden op een dergelijke  wijze kunnen herdacht worden dat er in de boekhouding jaarlijks moet gerapporteerd worden over de biodiversiteit in de omgeving van het bedrijf. Het gaat dan om ‘multi-bronnen-boekhouden’ dat ruimer is dan het huidige kapitaal-boekhouden en waarin er dus óók gerapporteerd moet worden IN de boekhouding over de impact van het bedrijf op de natuur, op de biodiversiteit.  Als blijkt uit deze boekhouding dat de biodiversiteit in de verdrukking komt dan moet er ingegrepen worden en kan de politiek hierin niet meer tussenkomen: de boekhouding moet immers kloppen.

“De boekhoudkundige reflex” als maatschappelijk instrument 

Vanuit de manier van kijken door het dubbel boekhouden (de “boekhoudkundige reflex”) kunnen er verder voor heel wat andere maatschappelijke problemen oplossingen aangereikt worden. De systemische mogelijkheden ervan zijn zelfs zo groot dat het kapitalisme er mee kan ‘ontcijferd’ worden. Later zullen hiervan meerdere voorbeelden gegeven worden.

De multi-bronnen-benadering van de realiteit: breekijzer voor het kapitalisme

De dubbele manier van kijken door het dubbel boekhouden laat verder het ontwerp van een nieuw paradigma toe, een totaal nieuwe en duurzame manier van kijken naar de realiteit. Het gaat om het zogenaamde “multi-bronnen-paradigma”. Een nieuw en breed denkkader waarin mens natuur en kapitaal als de drie grote maatschappelijke bronnen worden opgenomen en waarmee er concreet greep op de hele realiteit kan bekomen worden. De realiteit is dus helemaal niet zo amorf als vaak wordt gesteld, er zit een duidelijke trend in.

In dit paradigma wordt de realiteit dubbel benaderd, vanuit twee oogpunten (rechts de 3 bronnen en links hoe deze bronnen zich manifesteren naar de buitenwereld). Hiermee kan het kapitaal ingebed worden in een groter plaatje en kunnen er voor het kapitalisme systemische grenzen ontworpen worden. Er kunnen vanuit de nieuwe manier van kijken ook systemische antwoorden geboden worden op vele maatschappelijke vragen, tot zelfs op woke. Het nieuwe denkbeeld is geen verandering, maar het geven van een praktische vorm aan grote gunstige  sluimerende maatschappelijke evoluties waardoor deze gunstige evoluties zouden kunnen worden versneld. De basis van dit paradigma, het denksysteem van het dubbel boekhouden, werd in 1496 op schrift gezet door de franciscaan Luca Pacioli. Hij was de vriend en persoonlijke leermeester wiskunde van Leonardo Da Vinci. Zoals algemeen gesteld is L. Da Vinci de laatste “uomo universali”. Ook op maatschappelijk vlak kan zijn geest na 500 jaar blijkbaar nog doorwerken.

Hans Vanhaesebroeck

Lic. Rechten (Ugent), Speciaal Licentiaat Boekhouden en Fiscaliteit (Vlerick) en als fiscaal ambtenaar met meer dan 20 jaar ervaring inzake bestrijding van fraude en fiscale spitstechnologie (BBi Gent). Hij schreef de 1^ste Krijtlijn van de Verklaring van 30 november 2019, een initiatief van Hans Claus en dat recent uitvoerig aan bod kwam op 23.04.2023  op VRT Radio, in het programma Touché . Deze krijtlijn luidt: “De economie wordt terug ten dienste gesteld van mens en natuur met een boekhouding waarin deze bescherming verankerd is”. Met de hiervoor kort vermelde multi-bronnen-benadering van de realiteit wordt deze krijtlijn concreet in de praktijk omgezet.