Update: wereldwijde aandacht voor het slachtoffergevoel bij Israël nadat de VN ambassadeur Gilad Erdan de gele Davidsster opspeldt, 31 oktober. Verwijzing naar het standaardwerk van Dominique  Moïsi over de geopolitiek van emoties en de tweede wereldoorlog als wraakoefening van Duitsland, 4 nov.

Met levendige aandacht las ik de opinie van historicus Jan Dumolyn in De Standaard van zaterdag 22 oktober. Hoewel zijn toon nogal apodictisch is, meen ik goede argumenten te hebben hem niet te volgen in zijn stelling. Hij schrijft “Zó complex is dit conflict nu ook niet” (titel in de gedrukte krant die niet is behouden in de app). Als samenvatting lezen we:

“De hoofdoorzaak van het geweld in Israël en Gaza is de bezettingspolitiek van Israël (..). Daar is geen zinnig argument tegen te bedenken”.

Uitgelicht staat er: “Israël heeft veel meer macht, middelen en internationale steun. Israël kan de zaken veranderen, de Palestijnen niet.”

Historici zijn zeker vaak goed geschikt om historische gebeurtenissen zoals de recente dramatische tragedie te beoordelen. Aan de universiteit leren zij de Historische Methode, die hen toelaat uit vele soorten bronnen dicht bij de meest “gezagvolle” waarheid te komen.
Ze leren ook verder kijken dan aanleidingen, en zoeken geregeld naar diepere oorzaken.

Dumolyn doet daartoe een poging. Hij komt uit bij de Shoah, de onnoemelijke wandaad van de Nazi-tijd waarbij Duitsers jarenlang de bedoeling hadden alle Joden in geheel Europa uit te roeien. Iets waar zij bij zes miljoen mensen op afschuwelijk snelle en brute manier zijn in geslaagd. Dat gegeven krijgt in deze analyse evenwel geen enkel gewicht, merkwaardig genoeg. Als historicus die dertig jaar als vrijwilliger bezoeken aflegde bij getraumatiseerde personen en vertrouwd is met de beginselen van de psychologie, lijkt het me evident dat het zo vreselijk geviseerde volk tot op vandaag met een shock-effect kampt. Zich bedreigd weet en lijdt aan een collectief trauma en bijhorende Post Traumatische stress en doodsangst met wortels in dat verleden.

Vandaag wordt, aanleiding van dit open conflict, intussen voor velen duidelijk en bespreekbaar dat de regeringen in Europa nog altijd niet streng kunnen reageren tegen Israël omwille van… een sterk blijvend historisch schuldgevoel. Wegens de betrokkenheid van de diverse naties bij die Holocaust. Twee generaties terug.

Dat is een ander geval van collectieve historische psychologie dat de auteur een idee had kunnen geven van wat hij zo ostentatief niet ziet.

Mystiek Lichaam

Kortom, Ik moet toch even trachten de aandacht te trekken, niet om goed te praten maar om de diepere oorzaken van de Israëlische agressie te trachten begrijpen, op die ongelofelijk diepe trauma’s die de Shoah, hier bekend als de Holocaust, toch wel echt heeft geslagen.

Dezer dagen breekt het commentatoren op dat ze niet hebben leren denken in termen van het mystieke lichaam, term van o.a. filosoof Herman De Dijn.

De Joodse gemeenschap reageerde en voelt, is bang en boos, als één groot organisme, dat de generaties overspant. De miljoenen martelingen van de Hitlertijd, dat zet je zo maar niet uit je (collectief) bewustzijn! Ook die gapende wonde verdient compassie. Of minstens consideratie.

P.S.

PTSS: Post Traumatisch Stress Syndroom.

NB. Op 31 oktober ontstaat er inzicht en een discours rond de hierboven beschreven situatie. De VN-ambassadeur en zijn medewerkers maakten tijdens een toespraak een statement door een gele Jodenster op te spelden, in de aard van wat de Joden onder de Nazi’sverplicht werden te doen. Daarop komt kritiek van de directeur van het Yad Vashem memorial voor shoah-slachtoffers in Jeruzalem. “Dit doen is een belediging aan de Holocaust slachtoffers en de immense doorleefde ellende” communiceert hij. Bij ons heeft Christophe Bush een reactie, de voormalige directeur van Museum Kazerne Dossin en directeur van het Hannah Arendt Instituut: “Dit heet in vaktermen “destructief recht”: dit volk gaat ervan uit dat het, gezien het zware geleden leed in het verleden, zij het recht krijgen zelf destructief, agressief te reageren, opdat dit hen nooit meer zou overkomen.”

Precies wat bovenstaande blog al trachtte te signaleren. Blijkbaar hadden we dit volk en zijn psychologie niet slecht begrepen.

(Informatie uit het nieuws via Radio 1 op 31 X om 10 uur).

Update 4 november

Psychologie

In de psychologie is het een bekend fenomeen: wie geweld onderging, zal soms via het mechanisme van “identificatie met de agressor” zelf geweldpleger worden. Dat zie je onder andere bij slachtoffers van huiselijk geweld meegemaakt als kinderen, die als volwassene er zelf toe overgaan. Zowel bij seksueel als anderssoortig misbruik.

Geschiedenis

Op een macro schaal is er iets merkwaardigs aan de hand dat nog te weinig historici en andere commentatoren helder waarnemen: een intussen vrij breed aanvaarde reden voor de heftigheid in het oorlogsoptreden van de Duitsers tijdens WO II – en dat gaat voor mij van de wreedaardige onderdrukking of erger van Slaven en Joden tot de halsbrekende enthousiaste offensieve inzet van de legers met als iconisch voorbeeld een jonge generaal Rommel… ligt in de collectieve Emotie van zich vernederd te weten en onrechtvaardig behandeld. In dit geval werd Duitsland als zondebok aangewezen voor de eerste wereldoorlog aan de onderhandelingstafel in 1919 te Versailles. Met andere woorden: niet alleen in het geval van de Joodse staat vandaag kan je een lange-termijn-golf aan het werk zien van woede en wraaklust na genocide en collectieve vernedering. Ook de hele tweede wereldoorlog kan in die termen begrepen worden in zijn oorzaken en motivatie.

Dominique Moïsi

Het lijkt de hoogste tijd dat commentatoren, diplomaten, politici én historici meer met allerhande emoties als verklarende factoren gaan werken. Het is intussen al een decennium geleden dat het gerespecteerde essay “De geopolitiek van de emotie” verscheen van de hoogleraar internationale betrekkingen Dominique Moïsi. Die geeft baanbrekende aanwijzingen om politiek en oorlog te begrijpen. Hij is daartoe ook op unieke wijze geplaatst als kind van een man en een vrouw die beiden de concentratiekampen hadden overleefd. Bij het verschijnen van de eerste editie moest de geleerde er nog op wijzen dat diplomaten – een typisch mannenmilieu – emoties zoals vernedering en schuld en trots – nog veel te weinig betrekken in hun analyses. De huidige tragedie is daarvan een gruwelijk gevolg. Terecht schreef een opiniemaker op 3 november in De Standaard dat de ontsporing van de situatie mede veroorzaakt is door te weinig waakzame diplomaten.

In zijn poging helderheid te scheppen getiteld “Waarom de Holocaust een politiek wapen blijft in het midden oosten” (De Standaard 4 nov) blijft de analyse van Marc Reynebeau lijden aan dit euvel: (collectieve) psychologie en (historische) emotie worden niet voldoende gerespecteerd en in de synthese meegenomen.

In de jaren tachtig toen wij Geschiedenis studeerden werd al hoog opgegeven van “interdisciplinaire kennis”. Het blijft blijkbaar een voor de meeste menswetenschappers een onbereikbaar ideaal.