Het Amerikaanse eindspel in de Oekraïne-oorlog blijft ongewis. Duitse bedrijfsleiders tekenen protest aan. Rus­si­sche tegensancties kunnen tot rampzalige gevolgen leiden. De EU staat voor een dilemma: breken met Wash­ing­ton en zich aansluiten bij Eurazië, of ten onder gaan.

De Britse conservatieve zakenkrant Financial Times (FT) stelt het Amerikaanse eindspel in de Oekraïne-oorlog aan de orde. Washington zou mikken op “een democratisch, soeverein en onafhankelijk Oekraïne” en op een gefaalde Russische poging “om Oekraïne te domineren”. Of het erin slaagt de internationale pro-Oekraïne-coalitie in stand te houden is de vraag. Enkele Europese bondgenoten maken zich zorgen over de gevolgen van een lang aanslepend conflict. Er gaan stemmen op dat Oekraïne de Russische eisen onder ogen moet zien en openstaan voor vredesgesprekken. Intussen blijven de VS en het VK steeds zwaardere wapens leveren. Volgens de FT zouden die effectief op het slagveld worden ingezet, maar niet-westerse bronnen zeggen dat daar hoegenaamd geen sprake van is.

Volkswagen

In een eerder bericht liet de FT de Duitse Volkswagen-topman Herbert Diess aan het woord. Diens pleidooi voor een onderhandelde regeling “in het belang van de economie van het [Europese] continent” stond haaks op het standpunt van de Europese leiders. Zijn oproep verscheen een dag nadat de Duitse kanselier Olaf Scholz had verklaard dat “capituleren voor bruut geweld” geen optie was voor Europa, en had beloofd Oekraïne van wapens te blijven voorzien. Volgens Diess zal de wereld wrange vruchten plukken van de sancties, met Europa en daarmee ook Duitsland voorop. Een recente studie leert dat de Duitse economie 12% zal krimpen bij een abrupte stopzetting van de Russische gasleveringen. Een langdurige oorlog berokkent Duitsland en Europa meer schade dan de Covid-pandemie, aldus Diess.

Het maatschappelijk debat in Rusland komt tot een heel wat realistischer zienswijze.

Het Westen schetst een vals beeld van de oorlog. Rusland zou de Oekraïense militaire slagkracht hebben onderschat. De agressor zou verslagen kunnen worden. Poetin zou zijn gezicht willen redden. De opties zouden zijn: (1) een terugkeer naar de status quo voor 24 februari in ruil voor Oekraïense neutraliteit, of (2) Russische afstand van Donbas en zelfs de Krim. Het maatschappelijk debat in Rusland komt tot een heel wat realistischer zienswijze. De vraag is of Rusland de Volksrepublieken Donetsk en Lugansk moet annexeren. Voor de leiders van deze republieken alsook sommige Russische parlementariërs kan dat al deze zomer. Andere waarnemers waarschuwen voor overhaaste beslissingen en dringen aan op een referendum. Is Rusland niet beter af met een gebalkaniseerd Oekraïne, zo vragen zij zich af.

Middellange afstandsraketten

Men mag ervan uitgaan dat Moskou in de oorlog zal zegevieren. Rusland zal de gebieden in het zuiden en oosten omsmeden tot een nieuw land, en haar handen aftrekken van het restant van Oekraïne. Maar daarmee is het gevaar niet geweken. Reken erop dat de VS Rusland het mes op de keel blijft zetten: troepen en langeafstandsraketten langs de Scandinavische en Baltische grenzen, en maritieme dreiging in het Noordpoolgebied en de Zwarte Zee. Met de ‘raketverdedigingssystemen’ in Polen en Roemenië, die in feite zijn ontworpen om middellange afstandsraketten te lanceren op Moskou, blijft de NAVO een gevaar voor Rusland. Dus valt het terug op een van de hoekstenen van het Russisch beleid: garanties dat de NAVO zijn expansie stopzet en terugkeert naar de grenzen van 1997. Rusland meent het.

Op 8 februari zagen we op dit platform nog een vreedzame oplossing: de Krim blijft Russisch, Oekraïne ziet af van NAVO-lidmaatschap en van buiten­land­se bases op zijn grond­gebied, autonomie voor Do­netsk en Lu­hansk, mili­taire oefe­ning­en op een laag pitje, NAVO-mora­to­rium op uit­brei­ding, regeling voor de statio­ne­ring van kern­wapens en raket­ten, en activering van de NAVO-Rus­land Raad. Maar toen het Westen lippendienst bewees aan overleg moest de oorlog wel uitbreken. De Amerikaanse blogger Moon Of Alabama (MoA) publiceerde 6 juni een lijvige analyse van de status quo van de oorlog en de manier waarop Moskou zijn doelstellingen zal kunnen realiseren. Het resultaat gaat verder dan de hierboven aangehaalde oplossing, en gaat gepaard met extreme problemen in Europa en zelfs de hele wereld.

Europa, met Duitsland voorop, kan niet zonder Russisch gas en olie. Wordt Duitsland afgesloten voor deze energiedragers, dan krimpt de Duitse economie niet enkel dramatisch, maar gaan ook de prijzen voor energie maal drie.

MoA wijst erop dat Rusland het Westen sancties kan opleggen om haar eisen kracht bij te zetten. Sancties die pijn doen. Europa, met Duitsland voorop, kan niet zonder Russisch gas en olie. Wordt Duitsland afgesloten voor deze energiedragers, dan krimpt de Duitse economie niet enkel dramatisch, maar gaan ook de prijzen voor energie maal drie. Bedrijfsleiders van Duitse chemiereuzen hebben op niet mis te verstane wijze gewaarschuwd dat zij hun bedrijf naar een ander land zullen moeten verhuizen als hun overheid de Europese boycot van Russische energie blijft volgen. Ook autogiganten als Volkswagen, Mercedes en BMW zullen hun productie in Europa moeten staken. De staalproductie zou tot nul dalen. Gebrek aan kunstmest zou leiden tot afhankelijkheid van buitenlandse landbouw.

Rampscenario

Zo’n rampscenario leidt in de visie van MoA tot massale werkloosheid. Miljoenen radeloze mensen gaan demonstreren tegen stroomuitval, ijskoude huizen en hyperinflatie. Tot op heden heeft Moskou de Europese ‘sanctiepakketten’ over zich heen laten gaan, in de hoop dat het gezonde verstand weerkeert. Maar nog steeds denken Duitse ministers de Russische economie op de knieën te kunnen dwingen. Blijkbaar wordt kanselier Olaf Scholz afgedreigd door zijn betrokkenheid bij het Wireguard-schandaal. Als minister van Financiën drukte hij berichten over de miljardenfraude van het bedrijf de kop in. En ook Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen¹ hangt een schandaal boven het hoofd: vriendjespolitiek bij de toekenning van miljoenencontracten door het Duitse ministerie van Defensie.

Amerikaanse geheime diensten zetten op grond van hun duistere verleden Europese leiders ongegeneerd het mes op de keel. Voormalig Amerikaans president Barack Obama wond daar geen doekjes om: Washington “moet” soms landen “die niet doen wat wij willen” de arm omdraaien. En dat gaat ver: toen de EU in 2014 een boete van €13 miljard oplegde aan Apple dat weigerde belasting te betalen in Ierland, reageerde de VS met een boete van $14 miljard aan Deutsche Bank dat werd aangeklaagd voor fraude. En destijds herinnerde de Amerikaanse toezichthouder de voormalige Duitse kanselier Merkel eraan dat Deutsche Bank op een derivatenberg van €55 biljoen ($50.000 miljard) zat, en haar land dus vooral “ja” moest stemmen tijdens de volgende sanctieronde tegen Rusland.

Moskou zou publiekelijk kunnen verklaren dat Rusland de kraan naar Europa voor alle leveringen dichtdraait, en pas weer openzet nadat Europa heeft gebroken met Washington.

Tegen die achtergrond denkt MoA dat “besmette” Europese leiders zullen moeten worden vervangen door leiders met een schone lei. Lieden die de Duitse Realpolitik-traditie² volgen, fatsoenlijke leiders die de samenleving met de neus op de feiten drukken. In zo’n veranderingsproces kan Rusland een helpende hand bieden en tegelijk zijn NAVO-probleem oplossen. Moskou zou publiekelijk kunnen verklaren dat Rusland de kraan naar Europa voor alle leveringen dichtdraait, en pas weer openzet nadat Europa heeft gebroken met Washington. Zo’n stoutmoedig Russisch initiatief zou leiden tot ongekende paniek in Europa: een ineenstortende economie, niets dat nog functioneert, bibberende en hongerende Europese burgers, razendsnel veranderende politieke opvattingen, en nieuwe, pragmatische regeringen.

Wurggreep

De as Frankrijk-Duitsland die de Europese Unie schraagt zou instorten. Europese NAVO-leden zouden zich uit het bondgenootschap terugtrekken, en een ziedend Europees publiek zou het vertrek eisen van alle Amerikaanse troepen, of deze zelfs aanvallen. Duitsland zou het Amerikaanse leger verbieden zijn luchtruim te gebruiken. De VS zou zijn wurggreep op het continent verliezen.

Is dat allemaal realistisch?

Voor het uitbreken van de oorlog waarschuwde MoA al dat de Amerikaanse strategie om Rusland met ‘verpletterende sancties’ aan te pakken om vervolgens China in het vizier te nemen, zou falen. Rusland is het meest zelfvoorzienende land ter wereld. Europa kan niet zonder import uit Rusland. Het land beschikt over kolossale financiële reserves. Een sanctiestrategie tegen Rusland kan niet werken. De onderliggende doelstelling om een regimewissel te realiseren, pakt averechts uit: overheden in andere landen zullen op hun grondvesten schudden, wereldwijd swingt de inflatie de pan uit, economieën raken in een ongekende recessie. En dat allemaal om de VS te helpen zijn zelfbeeld van unipolaire supermogendheid hoog te houden.

Rusland onderkent dat de oorlog in Oekraïne gevaarlijk is en tot een onderhandelde vrede moet leiden. Maar het ziet de uitdaging ruimer: er moet een levensvatbaar systeem worden gebouwd op de ruïnes van het heden.

De nieuwe realiteiten kunnen enkel leiden tot een realistischer kijk op de Europese belangen. Voor het uitbreken van de oorlog schreef de Russische historicus Sergei Karaganov in opdracht van de FT daar een column over die uiteindelijk niet in de FT, maar in Russia in Global Affairs³ verscheen. Karaganov stelt dat Rusland, dat zich bewust is van de afloop van de vernedering in Versailles⁴, Brussel niet wil vernederen door te blijven hameren op zijn foute pleidooi voor een onbeperkte uitbreiding van de NAVO. Rusland onderkent dat de oorlog in Oekraïne gevaarlijk is en tot een onderhandelde vrede moet leiden. Maar het ziet de uitdaging ruimer: er moet een levensvatbaar systeem worden gebouwd op de ruïnes van het heden. En dat moet vreedzaam gebeuren. Idealiter in een Euraziatisch kader.

Integreren

De geopolitieke competitie van de toekomst vergt voor Rusland een veilige, vriendelijke westelijke flank. Europa zonder, of als tegenstander van, Rusland kan enkel zijn internationale invloed verliezen. Dat werd al voorspeld in de jaren negentig, toen Rusland aanbood om te integreren met, maar niet in, de systemen van het Europese continent. Rusland is te groot en te trots om opgeslorpt te worden. Het Russische initiatief werd destijds verworpen, maar Moskou biedt altijd een tweede kans. Europa moet het Amerikaanse juk afschudden, uit de NAVO treden. Ziedaar de essentie van de Russische strategische doelstellingen, aldus Karaganov.

Vandaag hebben de Russische leiders een unieke kans om die doelen te bereiken. Dat is wat de bevolking van hen eist. Wat kan de Europese machthebbers wakker schudden?

*****

Noten

1 Von der Leyen had sinds 2005 verschillende ministersposten onder bondskanselier Angela Merkel. In de periode 2013-2019 was ze minister van Defensie, een functie waarin ze geregeld onder vuur lag vanwege discutabele aanbestedingen, de cultuur en financiële tekorten bij de Bundeswehr.

2 Het uit het Duits afkomstige begrip Realpolitik duidt op een buitenlands beleid waarin zaken als het eigen staatsbelang en het uitoefenen van macht primeren. Ideologische, morele of politiek-filosofische overwegingen zijn secundair. Daarmee deelt het aspecten realisme en pragmatisme.

3 In het driemaandelijks verschijnende peer-reviewed tijdschrift Russia in Global Affairs verscheen ook mijn recensie van het boek ‘Europe as the Western Peninsula of Greater Eurasia’ van de Noorse professor Glenn Diesen.

4 De Vrede van Versailles maakte in 1918 een einde aan de Eerste Wereldoorlog. Het verlies van de oorlog kwam Duitsland duur te staan. Duitsland had volgens de overwinnaars de Alleinschuld aan de oorlog. Het werd veroordeeld tot het betalen van torenhoge herstelbetalingen en raakte een zevende deel van het Duitse grondgebied kwijt. Het vredesverdrag van Versailles van 1919 werd in Duitsland als zeer onrechtvaardig ervaren. Volgens sommige historici plantte Versailles het zaadje voor de Tweede Wereldoorlog.