In de winter rond nieuwjaar las ik “De Wolf” van Rochette, en dat kijk- en leesboek maakte al diepe indruk op me, als graphic novel van een nieuwe generatie, met door de scenarist-tekenaar prachtig, expressionistisch vormgegeven kennis over de schoonheid en ontzagwekkende aard van de natuur in de Franse Alpen en van de dierenwereld in het algemeen. De conflicten en wrijvingspunten tussen mens en dier, tussen herder/jager en wolf kregen er beklijvende aandacht. Nu heeft Rochette met De laatste koningin een nieuw meesterwerk geschapen. Ik ben zeer onder de indruk, na de meer dan tweehonderd pagina’s met de ogen in te drinken en de bijhorende woorden kritisch te lezen.
Het boek biedt een allegorie (een volgehouden metafoor of vergelijking), over de mens die als een soort verslaafde aan zijn technologische- en geld-cultuur al te vaak vervalt in oppervlakkige idealen en oordelen, als hij al niet kantelt in cynisme, egoïstische valsheid en bedrog. Je krijgt een subliem pleidooi om als mens van nu toch niet de schoonheid en het ideaal te vergeten van een (sober en reflexief!) leven in harmonie met de seizoenen en de natuur, van het ideaal te leven en te bewegen in uitgestrekte, onbezoedelde landschappen en ecosystemen. Een pleidooi om open te blijven staan voor oogcontact met dieren, wilde of andere. Het boek nodigt uit openheid te blijven cultiveren voor de boodschap waarvan elk dier drager is. Ja, ik zie hier een interessante parallel met het wijze oude Joodse gezegde dat elke Mens drager is van een Boodschap. De bijna mystieke magie van de beren in dit boek herken ik wanneer ik in de ogen van onze vriendelijke en zelfs tactvolle, beleefde en dankbare oude hond Fellow kijk, en nog eens door zijn dikke pels woel in dezer voorjaarsdagen, op Pasen. Diep gaat het beeld van en de boodschap over de dieren dat Rochette hier geeft. Hij kent deze wezens die de Native Americans al generaties benoemen met de titel “onze broeders de dieren”.
Een mooie meerwaarde in vergelijking met het vorige boek De Wolf, zijn de flash backs naar historische momenten ver en zeer ver terug in de tijd. We krijgen flitsen van hoe mens en dier leefden in de prehistorie en in de middeleeuwen. Beter dan in boeken en verhalen die enkel de dieren als focus nemen, wordt in deze werken/romans ook de sociologie en de psychologie van de mens en zijn cultuur onderzocht en geduid. We leren het milieu van kunstenaars kennen rond de eeuwwisseling 1800 – 1900, en het samenleven van de Franse artiesten in Parijs. (Die ook al zo mooi aan bod kwamen in de twee boeken met als titel “Het bloed van de kersentijd” van François Bourgeon, rond de personages van Zabo en dokter Maze en het Bretoense meisje Klervi. )
De belangrijkste personages zijn Edouard, een boom van een kerel die opgroeide bij zijn moeder-zonder-man in de bossen en bergen in de Vercors; zij was een soort wijze kruidengenezer, voor sommigen die graag vijanden vinden, natuurlijk ‘een heks’. De jongen is fijnzinnig en welmenend, maar wordt door anderen slecht begrepen. Hij voelt zich een met de wilde natuur, en identificeert zich maar moeilijk met de maatschappij. In deze figuur zullen veel jonge klimaatactivisten zich goed herkennen. We krijgen ook informatie en visie over een ander actueel thema: de oorlog. Een derde geniale Franse stripmaker Philippe Gibrat bracht, herinner u, zijn kennis (en afkeer ) van het O-fenomeen al prachtig in beeld-verhaal in de reeks Matthéo. Hier te gast in de wereld van Jean-Marc Rochette, krijgen we een indringende herinnering aan de vele “estropiées”, de verminkte mannen en jongens van wie het gelaat vreselijk beschadigd werd en waar ik persoonlijk tijdens logeerpartijtjes bij Roger, de oude jachtwachter en houthakker in de Belgische Ardennen, al over hoorde. Deze arme drommels waren slachtoffers van de slecht door de generaals geleide stellingenoorlog, de permanente niet-beweeglijke belegering die WO I is geweest, waar de pers destijds ook een oneerlijk beeld van heeft opgehangen, wat mee de reden was dat de “vleesmolen” zo lang kon draaien. Edouard Roux laat zich verzorgen na deze calamiteiten door Jeanne, een toegewijde, onbaatzuchtige kunstenares in de stad die zich specialiseert in wat vandaag plastische chirurgie heet. Zij worden goede vrienden en levenspartners in een liefdesrelatie die wederzijds steunend is. In een wereld waar als tegenbeeld de meeste mensen het materieel beter hebben, zich van meer macht en geld kunnen bedienen, maar die mensen gaan dan vaak met beduidend kleinere diepgang en oppervlakkiger bewustzijn door hun dagen. De massa van burgers zijn in de lezing van Rochette collectief, schandalig en immoreel ver van de Natuur vervreemd en zij berokkenen haar dan ook constant – stoemmelings of juist bewust & aanmatigend – schade.
Dit boek is tevens merkwaardig om een derde reden: de manier waarop het een geslaagde mengeling van nuchterheid en visie op economie en tewerkstelling biedt, in contact en contrast met het wonder van het Dier en de Natuur, maar ook in de context van de Spirituele sensitiviteit en religieuze praktijken. Religie is iets dat niet enkel binnen de instituten kan vorm krijgen en beoefend worden, zo luidt de boodschap; religie is de houding en de aandachtige rituelen die onze menselijke persoon in verbinding houdt met een viertal domeinen: met de anderen, met onszelf, met de kosmos en de Natuur, en met de goddelijke Kracht die alles doorzindert: van boom tot berg, van steen tot steenarend, van bes en paddenstoel tot haard en braadpan. Religie als een beoefenen van Verbonden-zijn in dankbaarheid, nederigheid en aandacht voor hogere sferen die hier nog eens op onconventionele maar krachtige manier bevestiging ontvangt over haar eeuwig goede, nuttige, krachtige, betekenisvolle, inspirerende vermogen.
De schets van Rochette over Religie: dat is een paasboodschap zonder Rome. In de lijn van wat christelijk filosoof en psycho-analist Maurice Bellet heeft gezegd, gaat Verrijzenis over “de vernietiging van de vernietiging”. Dàt is de sfeer die dit boek ademt: rauw als de sobere, oude levensstijl van de mensen in de bergen, verfijnd en hoopvol verzuchtend, als de manier waarop enkel sensitieve, artistieke geesten het leven ervaren en opnemen.
In die zin krijgen wij hier reminiscenties en herinneringen aan andere indringende stripverhalen en werken. Zoals de strips van de grote maker Comes, zelf geworteld in de hoge Belgische Ardennen, in verhalen als “Stilte/Silence” en “De Wezel/La Belette”, waarin ook al een gevoelige, bewuste, krachtige vrouw natuurverbonden kunstwerken maakt en plaatst in het landschap en tegelijk helend maatschappelijk engagement opneemt. Zoals de autobiografische beschrijving van leven met dieren en landschappen door de Engelsman James Rebanks in het internationaal enthousiast en met verbazing onthaalde “Het herdersleven”.
Dit boek lezen heeft de waarde van een gebed, een meditatie. Dat vaak pagina’s lang de volle kracht van de suggestieve illustraties mag spelen, zonder verstoring door tekst, draagt bij aan dit betoverende karakter. Een boek als een pakkende, soms bijna pijnlijke incantatie. De berglandschappen en bossen, de mist, de rotsen, de vossen en edelherten… zij zijn met de bezielde hand geborsteld van een kunstenaar die hen duizenden dagen ontmoet, gehoord, gezien en gekend heeft. Zoals dat reeds in de twintig strips in de reeks “Buddy Longway” het geval was, gemaakt door de in Brussel opgeleide Zwitser DERIB. Dat leidt tot een boek dat bijdraagt aan het besef van de plaats waar je vandaag staat als mens, in een maatschappij van welvaart, technologie en overvloed die echter vaak je psychische rust en geestkracht op de proef stelt. Een boek dat je als een spiegel toont waar je staat als mens in verhouding tot de kwintessens van de Natuur. Een boek dat je daarom oriëntatie biedt, in tijd en ruimte en in het spanningsveld van de diverse ideologieën die vandaag om onze aandacht en trouw strijden. Een boek dat je hoop geeft dat het mogelijk is een leven uit te bouwen gestuwd door vriendschappen, je persoonlijke creativiteit en werk, en in gastvrijheid. Een boek dat een parel is, met volop charmerende schoonheid, zowel grafisch & visueel als wat de ideeën betreft. Wat de visie en “mening” betreft, slaagt de maker erin een krachtig en constructief verhaal te bieden dat toch niet in karikaturen vervalt. Het beeld van de puissant rijke baron die jager is, en kunstverzamelaar, is wél karikaturaal en het levert een grote boosdoener als antagonist voor de integere helden van het verhaal, maar dit beeld krijgt een positieve tegenhanger: ook de natuurmens in de bossen en de bergen gaat op jacht. Dan wel echter volgens de aloude erecode, in vakkundige eerbied, en zelfs met zorgzame liefde voor de dieren. Een houding die bij een deel van de jagers vandaag echt wel voorkomt, zo weet ik uit gesprekken en ontmoetingen.
Dit is een boek dat voor jong en oud nog vele jaren lang van waarde zal blijven. Een parabel over wat de denker en schrijver Rüdiger Safranski heeft genoemd “de wijsheid die steekt in de ondoordringbare schoonheid van de Natuur”. Daarbij biedt het ook in een notendop een maatschappijvisie, een moreel kompas en een prachtige bezinning op de menselijke liefdesrelatie. Laaghartigheid krijgt een krachtige veeg uit de pan. Kortom, dit is een bloedmooi boek, een boek van een pijnlijke schoonheid.
Als stedeling met diepgaande kennis en een groot hart voor de natuur onthoud ik dat wij elk in onze eigen Sitz im Leben vooral mogen, kunnen blijven pogingen ondernemen de band met dieren en de grote natuur te onderhouden. Kleine maximes, dagelijkse gewoonten, zoals zelf koken, aandachtige wandelingen maken in natuurreservaten en op toegewijde manier huisdieren houden, maken dan al een waardevol verschil. Die levenswijze kan ons ook helpen de ogen open houden voor de noodzaak van het blijven volgen van de evolutie van de Wereld, van (groen en medemenselijk) maatschappelijk en persoonlijk engagement, van het blijven koesteren van onze impulsen van religiositeit, en – voor sommigen met die roeping en mogelijkheden – ook van vurig activisme. Omdat wij de grote Natuur nodig hebben, en de grote Natuur ons nodig heeft. De een kan niet op gezonde manier bestaan zonder de ander.
Stef Hublou
“De laatste koningin”. ROCHETTE. Concerto books, 2024. Vertaling Studio Peter De Raaf. In grotere boekhandels en stripspeciaalzaken, ca. 29 euro.
Steun voor een nieuwe website
We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.
