De 3 tradities: jodendom, christendom, islam

‘Heilige teksten’ zijn een product van hun tijd. De joden met hun Thora, de islam met de Koran, de christenen met de Bijbel vormen hierop dus geen uitzondering. Die ‘antieke’ teksten moeten in hun ontstaanscontext geplaatst worden en zijn slechts ‘heilig’ in de mate dat ze evolutionair aanpasbaar zijn.

Zowel de Bijbel als de Koran bevatten allesbehalve vreedzame teksten.
Schrijver Dimitri Verhulst benadrukt in zijn boek ‘Bloedboek’ dat de God van de eerste vijf bijbelboeken een rancuneuze tiran is. Er is, volgens hem, geen grotere mensenrechtenschender dan God en die zou eigenlijk voor het Internationaal Gerechtshof in Den Haag moeten worden gebracht. Maar de schrijver gaat wel uit van de letterlijke interpretatie van de Bijbel. Een soort fundamentalisme dat de kerk al lang heeft afgezworen. Die teksten vertellen meer over wie ze heeft geschreven, dan over God zelf.
De godsdienstleraar Ignace Demaerel reageerde hierop misnoegd: ‘De smerige verhalen in de bijbel, geven de smerigheden weer van wat mensen doen, te?gen Gods wetten in, niet God zelf. En laat ons eerlijk zijn, wat we tegenwoordig dagelijks in het tv-journaal zien is minstens even erg dan wat de bijbel beschrijft.’
Stef Bos verklankte het ooit treffend: ‘Ze hebben veel van Mij gemaakt, wat Ik eigenlijk niet ben.’

De drie tradities (jodendom, christendom en islam) hebben in het verleden wel leren omgaan met een veranderend wereldbeeld. En zo ontstonden twee grote richtingen bij de interpretatie van de heilige teksten:

• ofwel interpreteert men de heilige tekst naar ‘vandaag’ en kneedt de teksten zodat ze in de hedendaagse seculiere mentaliteit passen. In dit geval spreekt men van ‘liberaal’, ‘modern’ of zelfs ‘Europees’.
• ofwel interpreteert men ‘vandaag’ in het licht van de heilige teksten en veroordeelt men de moderniteit als zijnde goddeloos en immoreel. En dan spreekt men van ‘conservatief’, ‘fundamentalistisch’ en ‘wereldvreemd’.

Niettegenstaande de verworvenheden van de kritische Bijbelwetenschap is ook vandaag het krampachtig vasthouden aan een pre-kritische Bijbellezing nog steeds schering en inslag. Zij die hierin meegaan beschouwen nog steeds de geschriften als Gods woord. Joods en christelijk fundamentalisme bestaat zeker nog steeds, maar is gelukkig niet meer de hoofdstroom.
En het moet gezegd: net zoals er binnen het christendom (en het jodendom) mensen zijn die de verworvenheden van de Verlichting ernstig nemen en de Bijbelse teksten met kritisch inzicht benaderen, zijn er ook binnen de islam (en binnen alle godsdiensten die zich baseren op een ‘heilig’ boek) mensen die deze teksten op kritische wijze lezen en ze interpreteren tegen de achtergrond van de historische situatie waarbinnen ze wellicht zijn ontstaan, om ze vervolgens niet als een heilig receptenboek, maar als existentie?le literatuur te waarderen.
Alleen is dit in de islam nog niet de hoofdstroom. De meesten beschouwen de Koran nog als het letterlijke woord van God dat hij aan Mohammed heeft gedicteerd. Daarom ligt de interpretatie van de Koran nog heel erg gevoelig.

Binnen de islam dient de Koran immers te worden gelezen in het 7de eeuws Arabisch, nog steeds de officie?le taal van de ‘ummah’, de wereldwijde moslimgemeenschap.
En ook al lezen wellicht vele moslims de oorspronkelijke versie in 7de eeuws Arabisch niet (de meeste moslims kennen geen Arabisch, laat staan 7de eeuws Arabisch), het is we?l de ultieme referentie. Wie die taal niet kent, kan dus nooit de ware islam kennen. M.a.w. de modale moslim gaat voort op wat hun geleerden, die het 7de eeuws Arabisch wel beheersen, en dat zijn er nu ook niet zo heel veel, hen wijsmaken.
Het lijkt mij problematisch naar het democratiseren van de islam als de vertaalde Koran-versies niet als referentie mogen gebruikt worden! Hierdoor kan de gematigde moslim die vandaag de Koran op een redelijke manier wil interpreteren het praktisch nooit halen van de fundamentalist want deze laatste verwijst naar de letterlijke Koran als volmaakt geschenk van God en die stel je niet in vraag.
En dan heb je nog de ummat al-Islamiyah of de moslimgemeenschap. Die moest de Arabische stammengemeenschappen vervangen door een universele orde, zo universeel dat ze geen enkele macht naast zich duldt. Die ummah staat boven alles en is moreel, cultureel en historisch superieur.
In die ummah is de wet immers ingesteld door God, de politiek heeft e?nkel macht in de mate dat ze de wil van God navolgt, en kan dus nooit gebaseerd zijn op rationele of seculiere principes, zoals de Romeinse wet of de seculiere, liberale natiestaat. Opnieuw staat dit in contrast met het Rooms-katholicisme waarvan Christus zei dat zijn koninkrijk niet van deze wereld is.

Wellicht hebben de huidige vertegenwoordigers van de gei?nstitutionaliseerde religies schrik om hun aanhang te verliezen. Alhoewel ik dit sterk betwijfel en eerder het omgekeerde vermoed. Maar mocht die vrees wel gegrond zijn, dan:

• zijn de Joodse, islamitische en christelijke gelovigen conservatiever dan andere mensen;
• bevestigt dat de vooroordelen die de seculiere maatschappij ten aanzien van religie koestert.

De opdracht vanuit een verlichte maatschappij moet glashelder zijn: wie hier bestaansrecht wilt, moet volledig afstand nemen van de oproepen en de daaropvolgende misdaden uit hun geschriften. Daar mag geen zweempje acceptatie van overblijven.

Tijdens de kruistocht tegen de Katharen in 1209, moordden de kruisvaarders zowel katholieken als ‘ketters’ uit. ‘Dood ze allen. God zal de zijnen wel herkennen’, was de rechtvaardiging van de pauselijke gezant.
Ik pleit, net als Fons Duchateau (N-VA), voor de 21ste eeuwse vredelievende variant: ‘Gelovig of ongelovig? Man of vrouw? Hetero of Holebi? Respecteer iedereen. God zal desgevallend de zijnen/haren wel herkennen’.

De bijbel

De bijbel kan je in allerlei vormen lezen.
De Willibrordvertaling is de norm omdat die heel waarschijnlijk het meest aanleunt als vertaling bij de oorspronkelijke bijbel. En deze bijbel zal ongetwijfeld interessant zijn voor bijbelstudie.
Maar de modale christen moet de bijbel kunnen lezen in een hedendaagse hertaalversie die de essentie weergeeft op een bevattelijke manier. Wel er zijn er hiervan een tweetal

De Bijbel in Gewone Taal (BGT), een uitgave van het Nederlands Bijbelgenootschap.
Een vertaling met de bedoeling laagdrempelig te zijn: de taal waarin het verhaal verteld wordt, mag geen belemmering vormen om de Bijbel te lezen. Een Bijbel in gewone taal moest het dus worden, een taal die vandaag gebruikt wordt, geen ouderwetse statige taal. BGT werd een Bijbelvertaling met een ‘beperkte woordenschat’, met woorden die iedereen kent. Daarnaast kozen de vertalers voor niet te lange zinnen en een duidelijke tekstopbouw.
Alles met hetzelfde doel: de lezer moet makkelijk kunnen begrijpen wat de zinnen met elkaar te maken hebben en over wie of wat het gaat. Beeldspraak die moeilijk te begrijpen is, wordt verduidelijkt. De lay-out is overzichtelijk, met korte stukken tekst waar een kopje boven staat.
De redenering daarachter is: niet de oorspronkelijke tekst telt, maar het verhaal en de boodschap, de diepere waarheid in het verhaal.

Philippe Lechermeier tekst), Re?becca Dautremer (tekening) / Een Bijbel .- Davidsfonds .- 2014 .- ISBN 978 90 7736 327 0.
Lechermeier deed zijn werk heel grondig, hij probeert de essentie van de verhalen te vatten op een hedendaagse, toegankelijke manier. Hij maakte een nieuwe enscenering van de verhalen. Hij kiest andere verteltechnieken, speelt met de opmaak, doet alles wat een hedendaagse schrijver met een verhaal kan doen. Hij hervertelt de verhalen.
De tekeningen van Rebecca Dautremer voegen een nieuwe enscenering toe, ver weg van de klassieke Bijbelse prenten, de bekende figuren in de bekende poses in het even herkenbaar landschap.

Bij het vergelijken komt de vraag bij mij op waar ‘De Bijbel’ ophoudt en ‘Een Bijbel’ begint.
Bij het boek ‘Een Bijbel’ is dat duidelijk. Er is een keuze gemaakt in de verhalen. Prima.
Bij de BGT kan je zeggen: alles staat er in, maar toch is het geen officie?le vertaling die je in de liturgie mag gebruiken. Waarom niet eigenlijk? Staat er iets te veel? Iets te weinig? Wat staat er te veel, wat staat er te weinig?
Waarom is de Willibrordvertaling de norm voor liturgisch gebruik en niet de andere vertalingen die sedertdien verschenen zijn? Wat maakt een vertaling normatief? Die normatieve vertaling (de Willibrordvertaling) is zelf toch ook een momentopname in vertalen, en dus interpreteren.
In hoeverre spelen commercie en macht hierin mee?

Godsbeeld

De complete mens bestaat, althans volgens de filosofen, uit lichaam en ziel. En die ziel wil één worden met haar Oorsprong, door de meesten God genoemd.
God is feitelijk de absolute liefde. En liefde is en heerst niet. Ze heeft enkel en alleen maar het heil van de andere op het oog. In feite is dit de ‘blijde boodschap’ uit het Nieuwe Testament.

Maar theologen, priesters, rabbijnen en imans maakten God tot een almachtige heerser over hemel en aarde, over leven en dood. Om dat godsbeeld invulling te geven, maakten zij ijverig allerhande wetten die ze aan God toedichten en die uiteraard tegelijkertijd hun macht verstevigen … in gods naam. Wie die wetten niet naleeft, is een zondaar. De eindtermen van dat zondensysteem zijn beloning en straf, hemel en hel.
Maar zo’n ‘almachtige’ God wil natuurlijk zijn almacht behouden en spoort zijn volgelingen aan daarvoor zelf over lijken te gaan. Dit is in feite de teneur in het Oude Testament.

Zondigen moet je feitelijk definiëren als gebrek aan liefde en respect voor de mens, maatschappij en milieu. En als je de christelijke Tien Geboden in dit perspectief ziet, dan zijn ze allesbehalve ‘ouderwets’.
En daarbij promoten alle wereldreligies de beroemde gouden regel: ‘wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet’.
In feite zijn we zoekende om ‘zoals God te zijn’: liefdevol.

Een historisch-kritische exegese van de heilige boeken leert ons het onderscheid tussen de oorspronkelijke verwoording en de uiteindelijke betekenis van wat er verteld werd. Eenvoudig gezegd: de verhalen uit de heilige boeken vertellen niet noodzakelijk iets dat gebeurd is, maar dat mensen in een bepaalde tijd en omstandigheden tot een godsdienstig inzicht gekomen zijn.
De bijbelse ‘Blijde boodschap’ kan je het best ‘vertalen’ als goed nieuws of een zinvolle boodschap voor de mensheid.

Eén van de goede dingen die de religies hebben gedaan en die tot nu toe in geen enkele seculiere ideologie voorkomt is te benadrukken dat je je compassie niet alleen kunt beperken tot je eigen kring.

• “Heb je vijanden lief”, zegt Jezus.
• “Verwelkom de vreemdeling”, zegt Leviticus.
• “Ga naar alle stammen en naties”, zegt de Koran.
• “Spreid je mededogen uit naar alle vier de hoeken van de aarde”, zeggen de boeddhisten.
• “Je kunt niet alleen houden van je eigen koninkrijk en je eigen cultuur”, zegt Confucius.

Er bestaat zelfs een Handvest voor Compassie, opgestart door Karen Armstrong:

• https://nl.wikipedia.org/wiki/Karen_Armstrong
• http://www.handvestvoorcompassie.nl
• http://www.charterforcompassion.org

Het is allesbehalve vrijblijvend: bij compassie, net als bij religie gaat het niet om gevoelens, maar om het doen.

Omdat er zo met het godsbeeld geknoeid werd en wordt, kreeg en krijg je godsdienstoorlogen. Dat was niet anders toen de katholieken en de protestanten elkaar naar het leven stonden als nu waarbij de soennieten en de sjiieten elkaar niet kunnen uitstaan.
En het start telkens met fundamentalisme. Dat fundamentalisme is veelal geworteld in de diepe angst: we worden aangevallen. Ze voelen zich met de rug tegen de muur en worden daarom dodelijk agressief.