Sinds ik bij de aanvang van de jaren zeventig de actualiteit ben beginnen volgen en er over nadenk, viel mij op hoe de mens op een vreemde manier met de Natuur omgaat. Hij lijkt haar niet te zien, niet te kennen, niet te begrijpen. En ik merkte dat hij haar blijkbaar daarom vaker dan ik normaal vind, niet eerbiedigt. Niet volgens haar lijnen leeft. Dit ondanks de heldere blik die de biowetenschappen, de beste filosofie, de astronomie, de antropologie, de eco-psychologie, de ethologie en andere wetenschappen ons in deze era bieden. Vandaag als volwassen man in mijn zestigste winter, begrijp ik de houding van (mannelijke) leiders van bedrijven en politiek beter. Je kunt je moeilijk een wereld indenken zonder het gemak van voorwerpen en producten vervaardigd uit plastic, bijvoorbeeld. Tegelijk is het duidelijk dat wij volop moeten de rem zetten op die gemakkelijke industrie, niet alleen door de oceanen op te kuisen, iets waar Belgische bedrijfsleiders wereldfaam in verwerven op dit ogenblik. Je begrijpt dat de staalindustrie, met hun balorige en gewelddadige “metalo’s” die looneisen kracht bijzetten door betogingen, in feite niet onaanvaardbaar is. De mens is nu eenmaal een tovenaarsleerling. Hoogovens lijken als je er dicht bij staat, hels en “onnatuurlijk”. Toch zijn ze nuttig en ethisch verdedigbaar. Toch blijkt overduidelijk dat de slinger veel te ver is doorgeslagen. Het motto in de komende jaren zal toch vaak moeten zijn: “Voorwaarts! Wij moeten terug!” De mens lijdt duidelijk aan overmoed. De hybris die de Grieken als een doodzonde beschouwden, is niet meer een zaak van personen, zij is collectief geworden. Pathologie. Daarom wil ik mijn kleine bijdrage leveren in het debat over de energievoorziening. Als historicus en natuurkenner kan ik niet anders.
Ik ben geen naïeve natuurliefhebber. Sinds mijn veertiende ben ik met vogelstudie bezig, maar ik heb ook de zin en waarde van de jacht leren begrijpen, bijvoorbeeld. Als jager heb ik iets geleerd over het geweten en de moraal. In overleg met onze professor moraalfilosofie over de kwestie, heb ik begrepen dat niet alles dat een mens doet, de hele tijd “ethisch verantwoord” moet zijn. Je mag ook al eens iets doen dat niet helemaal koosjer is, zeker als het je leven van betekenis voorziet of wanneer je daden de leefbaarheid ernstig verbeteren. Toch heb ik grote bedenkingen bij de pleidooien van VOKA en andere organisaties van het bedrijfsleven die nu de mening poneren dat kernenergie moet aangehouden blijven, wegens het gevaar van stroomonderbrekingen. Mijn vertrouwdheid met het leven in Afrikaanse landen, heeft mij geleerd dat je daar ook mee kan leven. Nood breekt wet. Wat moet, moet.
Ik begrijp dat je als bedrijfsleider, die in wezen te vergelijken is met de juridische “goede huisvader”, als de dood bent voor eventuele toekomstige uren dat je jouw productielijnen moet stilleggen wegens geen energie meer. Dat is echter maar één punt van de kwestie.
Is het standpunt van de bedrijfsleiders nog redelijk te noemen?
Aan de andere kant ben ik gelukkig met de historische golf van feminisering die er na de tweede wereldoorlog is gekomen. Daardoor is er veel meer humaniteit en empathie in de maatschappelijke debatten, in de tijdsgeest gekomen. In oorlogstijd aanvaarden wij leiders zoals generaal, later veldmaarschalk, Bernard Montgomery. Die in zijn aanmoedigende toespraken die te lezen zijn in zijn Memoires, zijn soldaten graag mocht aanvuren met de woorden: “Kill! Kill as many men of the enemy as you can!” Mannen zijn soms rare wezens. Feiten zijn feiten. Wetenschappelijk-technisch gesproken zijn er bij mannen veel meer gevallen van “psychopathische persoonlijkheidsstructuur”. Dat betekent onder andere dat die mensen niet in staat zijn tot medeleven. Niet tot een als normaal beschouwd niveau van inleving weten te komen. Het is een bekend feit dat de percentages bij bedrijfsleiders heel wat hoger liggen dan in andere beroepen.
Klimaat is een duidelijk alarmlicht
Naar mijn aanvoelen schieten de vertegenwoordigers van de bedrijven tekort wanneer zij nu pleiten voor het openhouden van kerncentrales. De mens heeft zich eeuwen de koning van de schepping gewaand, en dat is ons nu bijzonder zuur aan het opbreken, elke dag doen zich meer problemen en uitdagingen voor, op zeer grote schaal. Hebben tijdgenoten al eens stil gestaan bij de enorme last en de gigantische kosten die de aanpassingen van de infrastructuur en de levensstijl ons en allicht de volgende drie tot twintig generaties gaan brengen, aanpassingen aan het snel veranderende klimaat? Je zou verwachten dat juist bedrijfsleiders begrip hebben voor dit numerieke aspect.
Persoonlijk lijkt het mij meer dan ooit tijd voor lange-termijn-denken en voor het opnemen van verantwoordelijkheid en moraliteit over de lange termijn.
Dat bedrijven willen blijven draaien, dat begrijpen wij. Niemand verandert graag zijn koers in volle vaart. Al generaties lang, te beginnen bij de denker en dichter Wolfgang von Goethe, klinkt echter de analyse dat wij een “cultuur van de daad” meemaken. Het denken en de ethiek hinken achterop. Dat de stem van de CEO in dit debat zou doorwegen, dat is een jammerlijke kwestie. Met nucleaire energie zadelen wij onszelf, onze kinderen en de kinderen in de komende tien tot vijfhonderd volgende generaties met gevaarlijk afval op.
Hoe kunnen wij dat ooit verantwoorden? Misschien moeten wij als tijdgenoten toch eens vaker de oefening ondernemen ons in te beelden dat de miljoenen mensen die na ons komen, kritisch naar ons handelen kijken, ons in de gaten houden. Spiritualiteit is niet altijd soft.
Zij wij, mensen die leven in een beperkte tijdsdoorsnede van ongeveer tachtig jaar tussen 1950 en 2050 dan echt zo betekenisvol, zo uniek en belangrijk?
Mogen wij het ecologische krediet van de mensheid op enkele decennia opgebruiken? Hoe zou dit uit te leggen zijn? Waarom zou juist deze generatie het recht bezitten de natuur kapot te maken en de toekomstkansen van vele volgende generaties te verkwanselen?
Zou het integendeel niet de hoogste tijd zijn om weer een meer nederige leefstijl aan te nemen? De hoogmoed in de koelkast te zetten. Herinner u de wijsheid van onze voorouders die is aangebracht in een gezegde als “Hoogmoed komt voor de val”.
Ons comfort, onze welvaart, onze overvloed is niet alleen weldadig en welvaart-bevorderend. Hij is ook al langer dan vandaag ronduit desastreus. Persoonlijk zie ik onze generatie niet graag de geschiedenis en de toekomst in gaan als de veroorzakers van “de grote catastrofe”. Laat ons die oefeningen in nederigheid en soberheid vandaag nog beginnen. In kleine stappen en in grote. En dus ook in de kernuitstap. De kleine en grote offers die wij persoonlijk en samen zullen moeten brengen, lijken mij verantwoord. De wereld van de spiritualiteit leert ons dat in soberheid en zelfbeperking heel wat kansen liggen voor groei. Ook al hebben we het dan over een andere soort groei dan de economische groei waar bedrijfsleiders rozig van worden, respectievelijk wakker van liggen. Voor een bepaald profiel van mensen zijn kwartaalcijfers misschien toch al te heilig. Misschien zijn er andere zaken en wezens die meer dit ontzag en deze eerbied en zorg verdienen.
Velen beschouwen onze welvaart en comfort als evident en verworven. Dat zijn ze niet.
Stefaan Hublou
Bij het ontwikkelen van dit standpunt heb ik onder andere gebruik gemaakt van volgende studies.
Werken en romans
– “De ogen van de panda”, Etienne Vermeersch.
_ “Reasons for hope”, Jane Goodall, baanbrekend ethologe en onderscheiden met het Légion d’Honneur.
– “Een goed leven. Gelukkig zijn in tijden van zinsverduistering”, Paul Tanghe, voormalig personeelsdirecteur van KBC.
– “In stilte. Een filosofie van de afzondering”, Jan-Hendrik Bakker.
– “Omwegen naar geluk. Geluk als (op)gave voor de moderne mens”, Piet Nijs, filosoof en psychiater-therapeut.
– “Liefde in tijden zonder tijd”, Piet Nijs (2021)
– “Churchill. The last lion”, William Manchester en Paul Reid, 3 delen.
-“Laudato si”, de ecologische encycliek van paus Fransiscus. Meerdere uitgaven in vele wereldtalen, ook in het Nederlands.
– “Het herdersleven”, James Rebanks. 2017 (5de druk).
– “De economische geschiedenis van de Verenigde staten” en “De Europese economische evolutie”, Herman Van der wee.
– “Leven met de Inuït”, Fred Bruemmer.
– “Ik sprak met vogels, viervoeters en vissen”, Konrad Lorenz, Nobelprijswinnaar ethologie.
– “Schorshuiden.”, Annnie Proulx (2017), roman fleuve.
– “Het continuüm concept”, Jean Liedloff.
– “The Memoires of Field-Marshal the Viscount Montgomery of Alamein, K. G.”, Collins, 1958.
– “Seven Pillars of Wisdom. A triumph” (de ondertitel is ironisch bedoeld), T. E. Lawrence (of Arabia), Jonathan Cape, 1976 (5de editie).
– “God is back. How the Global Revival of Faith is Changing the World”, John Micklethwaith en Adrian Wooldridge, (hoofd)redacteurs van The Economist.
– “Kamp. Autobiografische roman”, Angela Rohr (2016)
– “Het werk. 1941-1943”, Etty Hillesum.
– “La Bible”. Traduite et présenté par André Chouraqui, Brepols, (1989).
– “Dreams from my Father”, Barack Obama.
– “H is for Hawk” en “Vesper Flights. New and collected essays” (2020), Helen Macdonald, Jonathan Cape, Penguin.
– “Stilte werkt”, S. Hublou, Josse De Pauw, Ria Weyens, Piet Nijs et al., 2004.
– “De glans van het echte. Impressies uit Centraal-Azië en Siberië 1970-1995”, Chris van Orden, .
– “De spiegel van het paradijs.” Biruté Galdikas, befaamde ethologe.
– “Le cantique des créatures ou les symboles de l’union. Une lecture de Saint François d’Assise”, Eloi Leclerc. (2014)
– “De lange droogte”, Cynan Jones, roman.
– “La société et les pauvres en Europe (16de – 18e siècles). Jean-Pierre Gutton.
– “Ons huis staat in brand. Een gezin en de toekomst van onze planeet.”, Greta Thunberg, Beata Enman en Svante Thunberg. 2019.
– “Een wereldbeving die corona heet”, Marc Eyskens, 2020.
– “Vandaag is morgen gisteren. Pakkende herinneringen”, Mark Eyskens, 2019.
– “Leven en Lot”, Vasili Grossman.
Films
– “Le cinquième saison”, regie van Peter Brosens
– “Khadak”, regie van Peter Brosens
– “The age of Stupid”
– “Don’t look up”, 2022.
– “I am Greta” (2020)
Graphic Novels
“Paying the Earth”, Joe Sacco.
