Emilie Claeys riep tot haar collega’s dat hun partij, de Belgische Werklieden Partij, al van bij haar ontstaan in 1885 de gelijkheid tussen man en vrouw vastgelegd had, maar dat daar tot dat ogenblik, zes jaar later, nog niet veel van te merken was.

Omdat de mannen van de partij niet veel interesse toonden in haar geestdriftig betoog, begon ze te citeren uit het boek van de socialistische ‘vader’, August Bebel (1840-1913), over de situatie van de vrouw, ‘Die Frau und der Sozialismus’ (1879). Ze had het boek gelezen en was bezig er delen van te vertalen.

Ze drong er bij haar kameraden op aan dat het proletariaat zich moest losmaken van de kapitalistische onderdrukking

Ze drong er bij haar kameraden op aan dat het proletariaat zich moest losmaken van de kapitalistische onderdrukking. Daarbij moesten ze onthouden dat de vrouw dubbel slaaf was: “Ze is afhankelijk van haar werkgever, maar ook van haar man, want zonder hem heeft ze geen rechten en geen financiële zelfstandigheid.

Ze moet zich te pletter werken in de fabriek of thuis om de nodige centen te verdienen, maar doodmoe toch nog het hele huishouden regelen en haar kinderen op het goede pad te houden. Vrouwen zijn een geslacht van zwakke, onwetende, bijgelovige wezens, gebukt onder tirannie en slavernij. Deze onrechtvaardigheid mag niet blijven duren en alle proletariërs moeten meewerken aan de socialistische revolutie die de bevrijding zou brengen voor alle arbeiders en op die manier ook de bevrijding van de vrouw”.

Dit artikel is gebaseerd op het boek ‘Wat zoudt gij zonder het vrouwvolk zijn’ van Monika Triest.

Om haar betoog kracht bij te zetten riep ze haar kameraden citaten toe uit Die Frau und der Sozialismus (1879) van August Bebel: “Er is geen bevrijding mogelijk van de mensheid zonder sociale onafhankelijkheid en gelijkheid van de seksen.”

Emilie Claeys was een vurige feministisch-socialistische arbeidster die zichzelf geschoold had in de socialistische leermeesters van haar tijd en die veel verder ging dan deze leermeesters. Ze was één van de eersten die socialisme en feminisme aan elkaar koppelden en erin slaagde de Belgische Werklieden Partij progressieve standpunten te laten innemen op de feministische eisen, althans in theorie. Uiteraard kreeg ze veel weerstand binnen en buiten haar partij, maar ze hield enige tijd vol en mocht zelfs haar partij vertegenwoordigen op internationale congressen.

Gelijkheid tussen man en vrouw

Ondanks de vele beweringen van onderzoekers dat ze ‘verguisd’ werd door haar partij omdat ze een publiek schandaal was, zijn hier geen bewijzen voor. Wellicht was het wel zo dat de partij niet zal getreurd hebben toen ze op haar 40e al ontslag nam en enkel nog bleef meewerken aan het blad ‘De Vrouw’.

Aanleiding voor de ‘roddels’ over haar was het feit dat ze een ongehuwde moeder was met twee kinderen, een relatie had met een gehuwde man en heel eigenzinnige, vrijzinnige opvattingen had over het huwelijk, seksualiteit, geboortebeperking, prostitutie – delicate onderwerpen – die de partij liever niet behandelde en de katholieke antisocialistische zijde de kans gaf haar ‘immoreel’ te verklaren.

Ze zette zich in voor vrouwenstemrecht en recht op arbeid voor alle vrouwen, maar ook deze thema’s waren lange tijd controversieel voor de socialisten. Emilie was geen persoon die zweeg. Ze schreef heel veel, ze redigeerde enkele jaren de krant ‘Vooruit’ en schreef, samen met haar boezemvriendin Nellie van Kol, het tijdschrift ‘De Vrouw’ vol.

Emilie was openlijk feminist en sprak de vrouwen rechtstreeks aan om hen te wijzen op hun rechten en plichten

Ze schreef over al haar geliefde onderwerpen en schrok er niet voor terug brochures te verspreiden waarin vrouwen heel concrete middelen konden leren kennen om ‘te grote gezinnen te vermijden’, inclusief adressen van vroedvrouwen die bereid waren abortus uit te voeren.

Terwijl de socialistische vrouwen lange tijd bang waren zich ‘feminist’ te noemen, uit vrees de mannen in de partij van zich af te keren, was Emilie openlijk feminist en sprak de vrouwen rechtstreeks aan om hen te wijzen op hun rechten en plichten.

Ze was één van de eerste feministen die opkwam voor vertegenwoordiging van vrouwen in de bestuursorganen van de partij en zelfs quota liet goedkeuren. Ze ijverde voor gelijk loon, voor gelijk werk, voor evenwaardig onderwijs voor meisjes en jongens.

Ze gaf er de voorkeur aan vrouwen goed op te leiden en hun arbeids- en gezinsomstandigheden te verbeteren eerder dan hen te betuttelen met beschermende maatregelen op het werk. Wat ongezond en gevaarlijk werk was voor vrouwen, was dat ook voor mannen, redeneerde zij. Ze liet zelfs de gelijkheid van man en vrouw officieel vastleggen als standpunt van de Belgische Werklieden Partij.

Niet altijd welkom

Voor haar was het persoonlijke politiek en vice versa, maar op een gegeven moment werd het haar toch te veel. Ze was nauwelijks 40 jaar toen ze stopte met haar politiek engagement en zich terug op het religieuze pad begaf, hoewel ze eigenlijk vrijdenkster was. In die vrijdenkerskringen genoot ze sympathie, meer bepaald wegens haar ideeën over het huwelijk en geboortebeperking, ideeën die na haar opnieuw lange tijd taboe zouden blijven.

Emilie Claeys bereikte op korte tijd veel, misschien niet zozeer in de praktijk dan toch in de principes. Maar de praktijk kon er pas komen als er principes vastgelegd waren en konden worden opgevolgd.

Emilie’s feministische standpunten waren niet altijd welkom uit vrees voor negatieve reacties van de partijleden en van de pers. Dit fenomeen is niet uniek en is zelfs vandaag nog actueel het lot van een aantal feministische socialisten in formele verenigingen en partijen.

Telkens komt het argument naar voren dat feminisme geen prioritaire doelstelling is en dat radicale standpunten leden en sympathisanten zouden kunnen afschrikken. Emilie zal uiteraard erg ontgoocheld geweest zijn, als dit de beloning was voor haar onstuitbare inzet voor de realisatie van het socialistisch ideeëngoed. Lezers vandaag staan versteld van de boude uitspraken die ze deed, de analyses die ze maakte en die nog altijd actueel zijn.

Dit artikel is gebaseerd op een hoofdstuk uit Wat zoudt gij zonder het vrouwvolk zijn van Monika Triest, uitgegeven bij Vrijdag