“Ik heb geen idee op hoeveel Japanse selfies ik ergens op de achtergrond sta maar het moeten er veel zijn,” laat Bas Devos (° 1983) zich ontvallen wanneer we hem tijdens Film Fest Gent spreken over zijn band met Brussel, “ik nam een tijdje het appartement van DoP Nicolas Karakatsanis (Rundskop, Cruella, Hellhole, I, Tonya, Skunk) in de nok van de Brusselse Koninklijke Sint-Hubertusgalerijen over en vanuit mijn raam zag ik al die toeristen fotograferen.” Onze hoofdstad, die al centraal stond in het 2019 tweeluik Hellhole en Ghost Tropic, is in Here (2023) opnieuw veel meer dan een decor. Brussel is een personage, een spiegel die aanzet tot een andere blik op de mens in dit tijdsgewricht.

Onze gids is Stefan, een Roemeense bouwvakker die aan het begin van het zomers bouwverlof (voor even?) afscheid wil nemen van de Brusselse bouwwerven en rondtrekt met groentesoep gemaakt met restjes uit zijn koelkast. Stefan ontmoet tijdens die zwerftocht naast vrienden en familieleden ook ShuXiu, een Belgisch-Chinese bryoloog die voor haar doctoraat gedreven mossen bestudeert en hem binnenloodst in haar groene wereld. Ze doet Stefan anders kijken naar mos – “Wat je in je hand houdt, is een piepklein bos” – en naar het universum.

Hellhole van Bas Devos

De andere blik

Om die andere blik is het Bas Devos te doen. Zelf vond hij inspiratie in het tijdens natuurwandelingen met een vergrootglas analyseren van de omgeving onder zijn voeten. Here inspireert de toeschouwer met een gaze die, via wondermooie tableaus getekend DoP Grimm Vandekerckhove, zowel de betonnen jungle als het meestal onopgemerkt blijvende groen in beeld brengt. Fien Troch en Lukas Dhont worden terecht geloofd als nieuwe Vlaamse meesters maar ook Chantal Akerman erfgenaam Bas Devos verdient erkenning. Hopelijk zorgt Here daar voor. In Gent spraken we deze cineast uit Zoersel over Brussel. En over zijn visie op film.

Zeker Hellhole en Ghost Tropic maar ook Here zou je kunnen omschrijven als schetsen van onopvallende levens van onopvallende personages in een grootstad waar mensen in de anonimiteit dreigen te verdwijnen.

Bas Devos: “Het klopt dat mijn interesse wel heel sterk uitgaat naar mensen die normaal niet gezien worden en die ook heel erg gewoon zijn. Zo ‘onopvallend’ dat ze zelden aan bod komen in films en televisieprogramma’s. Die interesse is verbonden met een verlangen om na te denken over en te zoeken naar mijn eigen plek in de wereld. Tegelijk hou ik heel erg van deze personages en de mensen waarop ze geïnspireerd. Mijn relatie met hen vormde het startpunt van Hellhole en Ghost Tropic maar ook nu van Here. Omdat ze onopvallend en over het hoofd gezien zijn maar ook gewoon omdat het hele mooie mensen zijn.”

Bas Devos

De bouwvakkers en verplegers in Here zijn als buitenlandse werknemers aan de slag in cruciale sectoren maar worden niet gezien als fundamenten van de samenleving.

“Terwijl deze werkkrachten uit het oosten dat letterlijk en figuurlijk zijn. Fundamenten van de bouw en van onze sociale zorg. Wat mij boeit is hun menselijkheid en gemeenschapsgevoel. Here begon met Stefan Gota, een vriend van mij. Ik was nieuwsgierig naar zijn persoonlijk verhaal. Tegelijkertijd wou ik weten hoe arbeidsmigratie in Europa werkt. Dat is een heel complex en mega interessant gegeven.

Bovendien was ik verrast over hoe groot die gemeenschap is. In Brussel alleen leven er 43.000 Roemenen. Weinig mensen weten dat, beseffen dat zij de snelste groeiende groep bij de instromers zijn. Ook ik was daar niet van op de hoogte. Volgens mij heeft dat te maken met het feit dat Roemenen er uit zien zoals jij en ik. Je kan op de bus naast een Roemeense dokter of bouwvakker zitten zonder het te weten. Dat was bij vorige migratiestromen uit de Maghreb landen anders. Ik vond dat een interessant aspect van die zogenaamde onzichtbaarheid van de Roemenen.”

Roemenen in Brussel

Ging je via Stefan tijdens je research praten met Roemenen in Brussel?

“Samen met hem eigenlijk. Aanvankelijk wist ik nog helemaal niet waarover mijn nieuwe film ging gaan en had ik nog geen rol voor Stefan. Ik wou hem gewoon graag bij het project hebben. Eerst als tolk bij gesprekken met EU ambtenaren, verplegers, bouwvakkers, koeriers, schoonmakers. Maar ik wou wel weg van wat ik in Hellhole had aangeraakt en was geïnteresseerd geraakt in het mannelijke perspectief. Omdat ik merkte dat er veel druk ligt op de schouders van mannen die geacht worden hun familie te ondersteunen.

Ghost Tropic van Bas Devos

Na een pak interviews was het me duidelijk geworden dat ik geen migratie film wou maken en al zeker geen vol geweld. Maar ik voelde wel dat er verhalen te vertellen waren, dat ik dromen en emoties kon belichten. Al mijn mannelijke of vrouwelijke gesprekspartners spraken over terugkeren. Soms als een werkelijkheid, ‘Ik blijf vijf jaar en dan ga ik terug want dan is mijn huis af.’ Soms echt als een droom, ‘ooit zal ik wel terugkeren’, maar eigenlijk in de wetenschap dat het waarschijnlijk niet zal gebeuren. Wanneer je 30 jaar weg bent uit je land is terugkeren immers echt heel moeilijk.

Anderzijds is er een grotere mobiliteit, sommigen vertrekken voor het weekend gewoon naar Boekarest. Niet zozeer dergelijke specifieke verhalen maar wel algemene vragen interesseerden me. Wat is dat om ergens te werken en te wonen, maar eigenlijk niet helemaal te aarden? Je wortels niet diep te durven steken omdat je in gedachte houdt dat het allemaal tijdelijk is. Dat is zo’n andere dynamiek dan wanneer oorlogsomstandigheden je gedreven hebben. Tijdens mijn research kwamen verhalen naar boven die anders waren, die een grotere lichtheid hadden dan veel migratieverhalen.”

Verhalen waarin ook empathie en solidariteit doorklinkt. “Ik heb medelijden met die koeriers” zegt de Roemeense bouwvakker.

“De dynamiek in het Chinese restaurant is krachtig: de Roemenen die er eten en de koeriers die bestellingen ophalen komen uit verschillende landen, kennen elkaars achtergrond niet maar verkeren in dezelfde situatie. ‘Werk’ is een universeel iets en dat verbindt hen. Het feit dat Stefan letterlijk zijn werkplunje uitschiet en zijn korte broek aandoet is betekenisvol voor hem. Het geeft aan dat de vakantie begonnen is. Ik vond het mooi dat er een soort van solidariteit is met een man die door de regen moet fietsen om mensen hun eten te brengen.”

Here van Bas Devos

De lange mars

Er is de tocht van Stefan en het Chinese restaurant ‘La longue marche’. Koos je de naam van dat restaurant in de Lakenstraat omwille van de symboliek?

“Ik heb daar gefilmd maar niet omwille van de naam, ik was vooral bezig met wat zich binnen afspeelt. De naam, met zijn symbolische connotatie is iets waar anderen me attent hebben moeten maken. Maar ik was natuurlijk wel bezig met zijn lange tocht.”

De zwerftocht die hij onderneemt met zijn kliekjessoep. Dat is eigenlijk een soort afscheidstournee.

“Ik vertrok van het feit dat iemand weggaat voor langere tijd. Misschien komt hij nooit meer terug. Wat betekent dat precies? Spullen samenpakken, dingen in dozen steken misschien. Koelkast leeg maken.  Dat is iets mooi. De kliekjes verzamelen en er iets mee doen. Van de groenten soep maken. Dat biedt de kans om een afscheid te linken aan wat iemand echt mens maakt, met het delen van eten met elkaar. Dat is iets heel bijzonders. Narratief klikten daarbij twee dingen: Stefan die gaat vertrekken en de praktijk daarvan, het rondtrekken en het verdelen van eten.”

Here van Bas Devos

Een andere beweging in Here gaat van beton en grote gebouwen naar groen en kleine stukjes mos. Aanvankelijk kijken we naar een skyline, dan naar de grond.

“In scenariofase ontstond snel het idee om in te zoomen zonder te zoomen, vanuit een soort grote ruimte telkens dichterbij te naderen. Het duurt eigenlijk ook relatief lang voor we Stefan ontmoeten in  Here. Door zo langzaam in te stappen geven we aan dat er meer is dan het hoofdpersonage. Dat er ruimte is rond deze man. We kijken naar hem. Maar we hebben ook aandacht voor het totale beeld en voor klank.

Een van de onderliggende thema’s van Here is de nood aan aandacht voor elkaar, voor de omgeving. Dat is het begin van liefde. Liefde voor elkaar, liefde voor die omgeving. Kijken begint door aandacht te hebben voor mos.  Wanneer je door een bos wandelt en je ziet de bomen, dan geniet je ervan als deel van je ruimte. Maar om mos te zien moet je stoppen, stilstaan en op je knieën gaan zitten. Je moet je gezicht dichterbij brengen en idealiter een loep gebruiken. Dat vraagt ook om een zekere traagheid, om echt naar beneden te kijken moet je tijd nemen.”

Uitnodiging om te kijken

Wat de film nadrukkelijk doet.

“Hopelijk wordt dat ook zo ervaren. Here is een uitnodiging om de tijd te nemen en naar de wereld rond ons te kijken. Om een intiemere verbinding aan te gaan met die wereld. Het tempo is inderdaad vrij traag, omdat er mensen zijn die elkaar vinden. Het is geen actierijke film maar een lichte film. Licht in de zin dat er veel schoonheid zit in die twee mensen en hun ontmoeting. Het is volgens mij helemaal niet deprimerend.

Here van Bas Devos

Ik denk ook dat Here op twee niveaus speelt. Aan de oppervlakte is er een licht verhaal dat veel mensen kan ontroeren. Maar anderzijds is de blik in de meeste filmverhalen vaak gericht op geweld. Emotioneel of fysiek geweld. Het lijkt alsof we maar verhalen kunnen vertellen van het moment dat er iemand iets verschrikkelijks wordt aangedaan. Dat wil ik bekampen. Dus op een tweede niveau bevat Here ook een mission statement: er zijn zoveel meer, andere verhalen te vertellen. Ook over Brussel dat opnieuw centraal staat maar waarvan ik geen donker, negatief beeld wil schetsen.

Uiteraard is Brussel een complexe stad, maar welke grootstad is dat niet? En is het gegeven dat mensen moeten samenleven in een veranderende wereld niet sowieso complex? Het komt er op aan om strategieën te vinden, manieren van samenleven te ontwikkelen. Ik ben geen ambassadeur van Brussel maar in die stad gebeurt wel iets bijzonder. Er komen namelijk mensen samen zonder dat ze een taal delen. In veel grote steden is  die taal verbindend. Iedereen spreekt Engels in New York. Zelfs in Chinatown.

Ghost Tropic van Bas Devos

Maar in Brussel ligt dat complexer. Brussel is niet tweetalig, maar multi talig. Toch begrijpen we op een of andere manier elkaar. Communicatie is verbindend. In Here wordt ook verwezen naar het afwezig zijn van taal. Taal is iets menselijks, helpt ons een intieme relatie met de wereld aan te gaan. Het feit dat je dingen kan benoemen is belangrijk. Wanneer je elke plant in een bos kent, kan benoemen, beweeg je anders door dat bos. Je creëert een intieme relatie met de wereld door dingen te benoemen.

We hebben het nodig om de naam van dingen te kennen om daar iets bij te voelen. Dat is een thema in de film: hoe belangrijk is het dat we iemands naam kennen, niet vergeten zijn? Wat als je iemands naam vergeten vragen bent? Of na tien minuten vergeten bent? Wat gebeurt daar dan? Ik ben er over beginnen nadenken nadat ik in Gathering Moss van Robin Wall Kimmerer gelezen had dat dingen een naam geven een eerste stap is in het er leren naar kijken. Het leidt tot een intieme, empathische relatie met de wereld.”

Taal en namen

Wanneer je iets of iemand een naam geeft is het meteen ook minder vreemd.

“Dat klopt. De mossen ShuXiu met namen identificeert zijn een beetje een gids voor Stefan en voor de kijker.  Zelf wou ik de mossen niet alleen tonen, maar daar ook iets over vertellen. Mos is echt een heel bijzondere plant. Het is de eerste landplant en bleef quasi onveranderd tijdens meerdere klimaatsveranderingen. Een les voor de mens, met het oog op de klimaat wijziging die we doormaken, is dat mos veel teruggeeft aan zijn omgeving en eigenlijk weinig eruit haalt. Wij doen het omgekeerde. Wij nemen heel veel uit onze omgeving en geven eigenlijk niets of nauwelijks iets terug.”

Here van Bas Devos

“Er is zoveel dat ik nog zou willen doen maar dat ik nooit zal kunnen doen” zegt Mihai. Here is melancholisch.

“Acteur Teodor Corban, die in Roemenië een stevige reputatie had (n.v.d.a. o.m. dankzij Cristian Mungiu’s 4 Months, 3 Weeks and 2 Days), overleed één maand voor de première tijdens het filmfestival in Berlijn. Ik wist niet dat hij ziek was toen we in de zomer van 2022 filmden. Het was een slag om op 23 januari 2023 te vernemen dat hij gestorven was. De uitspraak van zijn personage in Here schreef ik. Ik heb dat met hem besproken.

Teodor maakte er nooit een allusie op dat hij het gevoel deelde. Dat gesprek refereert aan een ander soort van droomstaat waar getuigenissen uit mijn omgeving me hadden doen aan denken. Mihai is onder een zware narcose geweest en bij zijn ontwaken liepen dromen en werkelijkheid door elkaar. Daar praat hij over, over een speciale manier om met het einde in aanraking te komen.”

Je voert in een metro scène op hun smartphone tokkelende mensen op. Er is sprake van isolement en constante afleiding.

“Afleiding maakt deel uit van leven in de 21^ste eeuw. Dat is niet noodzakelijk heel erg, er zijn manieren om met de afleidingen en verleidingen om te gaan. Bovendien maakt het momenten van aandacht dubbel zo bijzonder. Het moment dat je bijvoorbeeld vaststelt drie uur niet meer naar je telefoon te hebben gekeken. De bioscoop is misschien wel zo’n plek waar je even niet afgeleid wordt. Waar je met velen samen kan zijn, in stilte en in het donker, om achteraf na te praten.

Veel films lijken, met hun ritme en kleurgebruik, wel gemaakt om op een klein scherm te zien. Die Tik Tok cinema is voor mij niet zo erg, zolang er ook ruimte blijft voor een ander soort cinema. In Here toon ik mensen die in de metro naar hun scherm turen maar ook iemand die een boek leest. Dat is de realiteit. Wanneer je aan mensen vraagt wat ze doen in de metro geven ze toe met hun GSM bezig te zijn. Ze zijn geïsoleerd van elkaar maar zoeken tegelijk verbondenheid met de wereld.”

Verbonden en gescheiden

We zijn constant verbonden maar tegelijk daardoor ook gescheiden van de wereld, opgesloten in een cocon die je afsluit van die wereld en van andere mensen.

“Ja, absoluut. En de verbinding die je maakt is eigenlijk een verbinding met consument zijn. Je zet jezelf als een product in de wereld. In de reactie op Ghost Tropic voelde ik dat er veel mensen blij waren naar een film te kunnen kijken waar ze stil van werden, waar even gevraagd werd om te luisteren, te kijken en te focussen. En niet afgeleid te worden. Dat was cinema eigenlijk altijd. In het donker samen hetzelfde gevoel krijgen door naar een film te kijken.”

Here van Bas Devos

Wat bleek uiteindelijk het moeilijkste bij het maken van de film?

“Eens het script klaar was bleven er niet zo heel veel struikelblokken. Financiering is natuurlijk altijd heel moeilijk. Deze film heeft daarbij wel wat pech gekend. Met het VAF en de filmcommissie liep het vlot maar bij Screen Brussels ging het fout. Pijnlijk omdat de film zich honderd procent in Brussel afspeelt en over de stad gaat. Bij de VRT liep het mis terwijl Here een heel toegankelijke film is die zijn plaats heeft op een publieke zender. Ik vind dat zo’n zender zijn macht moet gebruiken om naast mooie series ook films te steunen die iets anders bieden dan wat er op de streaming platformen te zien is.”

Ghost Tropic werd gefilmd op het intieme 4:3-formaat, met Here kies je voor een 5/4 ratio.

“Dat is meer een fotografisch formaat. DoP Grimm Vandekerckhove en ik wilden van Here een intieme film maken maar tegelijk ook de ruimte tonen die de personages omringt. Mooi aan het 5/4 formaat is dat bij een close-up van iemand in een zetel je het personage scherp ziet maar ook de ruimte rond hem. In Cinemascope heb je bij een close-up altijd links en rechts ruimte over en wanneer je iemand ten voeten uit in beeld brengt krijg je een klein figuurtje met daarrond veel ruimte. Here koppelt intimiteit aan ruimte maar ook aan klank. Ik vind geluid minstens even belangrijk als beeld om een wereld te  openen, aandacht te trekken en op subjectieve manier de film emotioneel te kleuren.”

Here van Bas Devos

Erfgenaam van Akerman

Er wordt vaak over Chantal Akerman gesproken als referentiepunt voor je werk maar ik moet spontaan meer denken aan films als Old Joy en Wendy and Lucy van Kelly Reichardt.

“Mensen hebben van bij mijn eerste film (het drama Violet) veel op me geprojecteerd. Ze zagen me als de nieuwe Michael Haneke. En Kelly Reichardt is, net als Hong Sang-soo, iemand die ik bewonder. Maar ik wil haar werk niet zomaar imiteren of referenties naar haar films in mijn werk stoppen. Bij het bepalen van de visuele look van Hellhole, Ghost Tropic of Here heb ik nooit met voorbeelden gewerkt. Ik voel overigens ook met Gerard-Jan Claes en Olivia Rochette verwantschap, een gelijkaardige blik, een willen kijken en luisteren die ik in veel films mis.

Ik werk nu samen met een vriend aan een film die nog in research fase zit en waarbij alles op tafel ligt. Het gaat waarschijnlijk over familie gaan en over het feit dat we allebei uit een Vlaams dorp komen en al lang in Brussel wonen.  Die spanning boeit me. Momenteel woon ik in Schaarbeek, een heel fijne gemeente waar nog wel verbondenheid en een gevoel van gemeenschap leeft. Wanneer je nog eens een volle kerk wil zien moet je naar de Sint-Niklaaskerk in Schaarbeek, een Grieks-orthodoxe kerk in de Vooruitgangsstaat, want daar zit elke zondag 600 man. Die orthodoxe diensten, die duren ook uren. Dat begint om negen uur in de ochtend en eindigt pas op de middag. Dat is een totaal programma. Indrukwekkend.”

Here van Bas Devos

Is zo’n plek een potentiële locatie?

“Toch wel. Dat passeert wel eens in een scenariofase. Dan schrijf ik een scène die zich in die kerk afspeelt. Maar ja, even makkelijk verdwijnt uit dat scenario omdat het dan plots niet meer zijn bestaansrecht heeft.”

Het beeld roept herinneringen op aan Michael Cimino’s The Deer Hunter, met een ultralang deel over het orthodoxe huwelijk voor de dorpsgenoten vertrekken naar Vietnam. Dat zie je niet meer in films.

“Dan kan nog altijd, maar je moet het gewoon doen.”

Het wordt wel moeilijker. Ik zag onlangs op een platform Deep Water van Adrian Lyne, de regisseur van Fatal Atraction en Flashdance. Een mislukte film, totaal uit evenwicht, waaraan je voelt dat er productieproblemen waren. Maar de personages zijn ongewoon en met geilheid heb je een motivatie die je niet meer ziet in al die inwisselbare, geformatteerde films.

“Ik kan ook soms iets echt verschrikkelijk vinden maar er toch heel erg van houden. Omdat er leven in zit. Dat moeten we aan nieuwe generaties doorgeven. Ik vind dat we in België veel meer over filmcultuur moeten spreken. Het is onbegrijpelijk dat visuele cultuur hier geen standaard onderdeel uitmaakt van het schoolpakket. Leren kijken naar beelden, is quasi afwezig op school. Daar ben ik me met mijn achtjarige dochter heel bewust van.

Kinderen worden overspoeld met beelden, maar erover spreken en nadenken, dat blijft quasi afwezig. In zijn State of the Union tijdens het filmfestival van Gent pleitte scenarist Angelo Tijssens voor een filmprogramma op VRT. Long overdue. We gaan inderdaad heel slecht om met film. Terwijl we momenteel regisseurs hebben rondlopen waar internationaal naar gekeken wordt. We moeten zorgzamer omspringen met filmcultuur, met de filmmakers die we hebben maar ook met de films die in de zalen lopen.”

Gent, 14 oktober 2023

HERE van Bas Devos. België 2023, 82’. Met Stefan Gota, Liyo Gong, Teodor Corban, Saadia Bentaïeb, Alina Constantin, ShuHuang Wang. Scenario Bas Devos. Fotografie Grimm Vandekerckhove. Montage Dieter Diependaele. Costume Designer Manon Blom. Muziek Brecht Ameel, productie Marc Goyens. Distributie Imagine. Release 17  januari 2024.

Steun voor een nieuwe website

We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.

Steun hier