Op Hawaï, hoog op een flank van de centraal gelegen Mauna Loa-vulkaan, bevindt zich het oudste en belangrijkste meetstation voor broeikasgassen op aarde. Het Mauna Loa Observatorium. Hier, goed afgelegen van menselijke luchtvervuiling, tekenen wetenschappers sinds 1958 de CO₂-concentratie in onze atmosfeer dagelijks op. Dit jaar klommen die CO₂-gemiddelden maanden aan een stuk boven de 420 parts per million uit.

Dat is helemaal ongekend in de geschiedenis van de homo sapiens. De laatste keer dat de aarde een dergelijke CO₂-concentratie kende, was zo’n 3,5 miljoen jaar geleden. Toen er bomen op de zuidpool groeiden en de zeespiegel twintig meter hoger stond. Toen andere mensachtigen, onze ‘voorlopers’, de wereld deelden met sabeltandtijgers en echte reuzenhaaien.

Vanaf zo’n 12 000 jaar geleden, vanaf de landbouwontwikkeling, leefde de mens in een opmerkelijk stabiel klimaat. De hele tijd van de geschiedenis die we zo uitgebreid uit de (school)boeken kennen, bleef de CO₂-concentratie tussen de 260 en 280 ppm. Tot aan de industriële revolutie, toen de stijging zich inzette. En die ging vooral de voorbije halve eeuw heel snel. In 1988 noteerden wetenschappers 350 ppm. In 2014 overschreden we de 400. En nu lijkt het er sterk op dat we binnenkort dus 420 ppm (moeten) optekenen.

Snelheid

Klimaatwetenschappers wijzen erop dat er met die hoge CO₂-waarde nu sowieso andere klimatologische wetten en patronen gelden dan de mens sinds duizenden jaren gewend was. Patronen en wetten waarop culturen, ‘beschavingen’ en economieën zijn gebouwd.

Tegelijk ging deze huidige recente stijging ongemeen snel. In geologisch opzicht razendsnel. Het aardse raderwerk moet omgaan met die opeenstapeling van broeikasgassen. CO₂ blijft tot honderden jaren aanwezig binnen onze dampkring. Veel van de uitstoot van aan het begin van de industrialisatie is hier dan ook nog. – Dat relativeert trouwens ook extra die zogenaamde kleine rol van een land als België. Want dit koninkrijkje aan de Noordzee gold in de (lange) beginperiode van de industriële revolutie als één van de economische grootmachten in de wereld.

Langs de andere kant komt elke CO₂-uitstoot nu er dus ook gewoon weer bij. Er bovenop. De oceanen en het land kunnen dit deels wel opvangen en absorberen, maar wetenschappers geven al langer aan dat dit vermogen onder druk staat. Juist door de opwarming van de aarde, en door andere natuurdestructieve praktijken. Denk maar aan hoe het Amazonewoud ervoor staat.

Natuurherstel is dan ook onontbeerlijk. Tegelijk met het zo snel mogelijk dichtdraaien van de fossiele energiekraan. De rol van het Westen hierin is immens. Want we weten ook allemaal wel waar de voortdurende, op industriële wijze en schaal georganiseerde uitstoot tot stand is gekomen. Welke bedrijven en economische ‘ratio’ dit aandreven. En dat dit de huidige hoogconsumptieve levenswijze in dit deel van de wereld mee vormgaf.

Kantelpunten

De in het Parijsakkoord (2015) afgesproken maximale temperatuurstijging van rond de 1,5° Celsius is geen lukraak politiek compromis. Het is bedoeld om het ergste (een verdergaande, oncontroleerbare opwarming) te vermijden. Om de op elkaar inwerkende ‘kantelpunten’ en verergerende feedback loops zo veel als mogelijk voor te blijven.

De klimaatwetenschap duidt vele tientallen van die dominostenen en cascademechanismes aan. Terugkerend daarin is bijvoorbeeld het belang van ijs. Minder ijs betekent minder verkoelende weerkaatsing van het zonlicht. In verscheidene streken verliest de aarde in snel tempo die zogenaamde ‘albedo-kracht’. Al speelt in de realiteit van de kantelpunten zelden of nooit zomaar één gevolg van de opwarming. Zo dwalen roetdeeltjes van natuurbranden in Siberië of Canada ook neer op het Arctische ijs, waardoor dit dan al minder aan terugkaatsing doet en nog sneller smelt.

Even goed van tel daarbij is onze zo onderschatte afhankelijkheid van natuurlijke ecosystemen. Een heel duidelijk voorbeeld zijn de gletsjers. Zij zijn wereldwijd één van de belangrijkste bronnen van zoet water en dus cruciaal voor onze watervoorziening. In de wijde Alpenregio zijn miljoenen mensen er afhankelijk van. In en rond de Himalaya gaat dit om een bevolking van anderhalf tot wel twee miljard. Ook bij 1,5° Celsius globale temperatuurstijging zal daar sowieso één derde van deze enorme ijsmassa verloren gaan.

Door de globale opwarming is er meer extreme hitte en droogte, meer grillig stormweer, meer aanhoudende en ook plotse overvloedige regenval. Zoals pakweg ook in Midden-Amerika, waar oogsten opeenvolgend mislukken, landbouwers moeilijker aan een inkomen geraken, ze hun kinderen moeilijker eten kunnen geven, en zij daarom naar de steden of verder noordwaarts trekken … Of misschien vliegt één van deze gezinnen met behulp van hun spaarcenten de grote plas over, naar Spanje. Gaat de vader daar in de hoofdstad aan de slag als straatveger. En kiest hij er op een dag voor om een extra shift te doen, omdat hij voor hun nieuwe start wil zorgen …

Prisma

De laatste jaren horen we vaker over grote aantallen hittedoden. Zo kende Europa in de zomer van 2022 meer dan 60 000 hitte-gerelateerde sterftes. En Spanje alleen al zeker 11 000. Dat zijn hoge cijfers. En ook anonieme getallen … Maar in die zomer van vorig jaar viel bijvoorbeeld ook te lezen dat één van de overledenen een straatveger in Madrid was, een man, die tegen de regels in een shift van een collega had overgenomen. Misschien kwam hij wel uit Honduras en was hij daar tot nog niet zo lang geleden landbouwer? Voor velen klinkt dit wellicht (nog) als bij de haren getrokken. Maar dat is het niet. Integendeel, dit is het leven zoals het is in de nieuwe klimaattijd.

Voedselvoorziening, armoede, migratie, waterschaarste, geopolitieke conflicten, geweld, bedreigde en uitstervende soorten, ziekte, … De klimaatkwestie is geen journalistiek ‘onderwerp’ als een ander. Ze vormt ook een ‘prisma’ waardoor je naar zovele zaken en problemen in de wereld kan kijken. Ze is het gevolg van menselijk handelen, en machtsonevenwicht, en stuwt allerlei andere ontwrichting voort.

En daar komt zeker ook nog de ‘perceptiekloof’ bij, zoals Amitav Ghosh het beschreven heeft. Waarbij in het Westen vooral de rechterzijde klimaatbeleid als een aanval op de zuurverdiende vruchten van het ‘eigen’ succes beschouwt. En daartegenover staan dan nieuwe krachten van nationale trots in de eeuwenlang gekoloniseerde regio’s, die milieuschade en de fysieke klimaatrealiteit als een welbewust ‘offer’ voor hun opgang in de vaart der volkeren zien.

Een door en door politiek getal

De klimaatkwestie kent vele lagen en (mogelijke) invalshoeken. Maar wat helemaal niet complex is, maar net zo klaar als een klontje, is natuurlijk de urgentie. Die zal deze paar weken op de nieuwe (de 28e) VN-klimaatconferentie in de Verenigde Arabische Emiraten ook weer worden uitgedragen. Met ronkende verklaringen.

Maar beroepspolitici moeten helemaal niet wachten op klimaattoppen. Waarom hebben we in België anno 2023 nog altijd een belastingsysteem dat elektriciteit duur en fossiel goedkoop maakt? Waarom kent Vlaanderen het meest krakkemikkige openbaar vervoer van Europa? Welke volksvertegenwoordiger is nu bezig met de voorkeursbehandeling van de luchtvaart (geen btw op tickets, geen kerosinetaks, miljoenen subsidies naar structureel verlieslatende vliegvelden)? Waar – o waar – bevinden zich de uitfaseringsplannen voor alle stromen belastinggeld die naar fossiele brandstoffen gaan?

Waar wachten zij toch op? Zijn de gevolgen van de opwarming van de aarde overal ter wereld nog niet duidelijk genoeg voor hen…? Misschien kan het helpen om een keertje naar de gemiddelde CO₂-concentratie in onze atmosfeer te kijken? Dat cijfer, die 420 ppm, is een wereldomschrijvend getal. Elke staatsvrouw en -man beseft wat dit omvat. Weet dat je er nu alles aan moet doen om de curve om te buigen. Om zo snel mogelijk terug naar onder de 400 ppm te gaan, en verder naar beneden de ‘veilige’ 350.