De bewakingsagenten, allen arbeidsmigranten, vertelden dat ze stelselmatig 12 uur per dag gedurende zeven dagen per week moesten werken – vaak maanden en zelfs jaren achtereen, zonder een dag vrij. De meesten zeiden dat hun werkgevers hen de wekelijkse rustdag weigerden waar ze volgens de wet recht op hebben. Werknemers die hun vrije dag toch opnamen, werden gestraft met willekeurige inhoudingen op hun loon. Een man beschreef zijn eerste jaar in Qatar als ‘survival of the fittest’.

Hervormingen arbeidsomstandigheden

In 2017 begon Qatar met de aanpak van de arbeidsomstandigheden van arbeidsmigranten. De autoriteiten voerden belangrijke juridische hervormingen door, waaronder een nieuw minimumloon en verbeterde toegang tot de rechter. Ook werden delen van het onrechtmatige kafala-systeem ingetrokken. Het probleem is echter dat de hervormingen niet effectief worden doorgevoerd. Bovendien zijn veel van de misstanden die Amnesty International documenteerde zelfs in strijd met de Qatarese wet- en regelgeving van vóór de hervormingen.

Grote machtsongelijkheid werkgevers en werknemers

‘De misstanden die we aan het licht hebben gebracht, zijn allemaal terug te voeren op de enorme machtsongelijkheid die nog steeds bestaat tussen werkgevers en arbeidsmigranten in Qatar’, zegt Stephen Cockburn, expert Economische en Sociale Rechtvaardigheid van Amnesty International. ‘Daardoor schiet de handhaving van arbeidswetten door de autoriteiten tekort. Veel bewakers die we spraken wisten dat hun werkgevers de wet overtraden, maar voelden zich niet bij machte om hen hierop aan te spreken. Fysiek en emotioneel uitgeput bleven de arbeiders hun werk doen uit angst voor financiële sancties, of erger nog, contractbeëindiging of uitzetting.’

Arbeidsmigranten mogen in Qatar geen vakbonden oprichten of er lid van worden, wat de machtsongelijkheid vergroot.

Ondanks de vooruitgang die Qatar de afgelopen jaren heeft geboekt wat betreft de arbeidsomstandigheden, blijkt uit Amnesty’s onderzoek dat misstanden in de particuliere beveiligingssector systematisch en structureel zijn. Tijdens het WK zal er erg veel vraag zijn naar particuliere bewakingsagenten. Aangezien werkgevers in die sector hun werknemers uitbuiten, moeten de Qatarese autoriteiten snel maatregelen nemen om werknemers te beschermen en degenen die hen misbruiken ter verantwoording te roepen.

Amnesty’s oproep

Amnesty International roept de autoriteiten van Qatar op om met spoed uitbuiting in de particuliere beveiligingssector te onderzoeken, de bevindingen te publiceren en werknemers schadeloos te stellen. Ze moeten er onder meer voor zorgen dat werknemers voldoende rust en loon krijgen. Qatar moet ook een gedetailleerd actieplan publiceren om dwangarbeid in de sector effectief aan te pakken.

Misstanden op locaties gerelateerd aan het WK

Amnesty sprak tussen april 2021 en februari 2022 met 34 huidige of voormalige bewakers, toezichthouders en veiligheidsfunctionarissen. Dit bouwde voort op eerder onderzoek in 2017 en 2018, toen Amnesty met 25 bewakers van één beveiligingsbedrijf sprak. De verklaringen van de mensen met wie Amnesty sprak, tonen aan dat het misbruik waarmee ze te maken hebben gehad systemisch zijn en geen geïsoleerde incidenten.

De 34 werknemers die voor het laatste rapport werden geïnterviewd, waren in dienst van acht private bedrijven. Die leverden diensten aan onder meer overheidsministeries en voetbalstadions, en aan andere infrastructuurprojecten die essentieel zijn voor het WK 2022, zoals hotels, transportsystemen en sportfaciliteiten. Ten minste drie van de bedrijven hebben voor de beveiliging van FIFA-toernooien gezorgd, waaronder de FIFA Club World Cup 2020 (die werd gespeeld in 2021) en de FIFA Arab Cup 2021.

In 2020 beloofden de FIFA en haar partner het Supreme Committee for Delivery and Legacy die in Qatar het WK organiseert, meer te doen om de werk- en leefomstandigheden te verbeteren van mensen die werken in de diensten- en horecasector in Qatar. Maar deze beloften moeten nog waargemaakt worden voor werknemers in de veiligheidssector, blijkt uit Amnesty’s rapport.

‘Ze denken dat we machines zijn’

De Qatarese wet- en regelgeving beperkt de arbeidsduur tot maximaal 60 uur per week, inclusief overwerk. Daarnaast heeft iedereen recht op één volledige, betaalde rustdag per week. Dit komt overeen met internationale rechten en normen – rust is een fundamenteel mensenrecht. Desondanks vertelden 29 van de 34 bewakingsagenten die Amnesty interviewde dat ze regelmatig 12 uur per dag hadden gewerkt. En 28 bewakers vertelden dat hun vrije dag routinematig werd geweigerd, waardoor velen lange tijd 84 uur per week werkten.

Milton* uit Kenia werkte tot 2021 voor een beveiligingsbedrijf in een hotel. Hij zei dat hij op een normale dag om 6.30 uur naar zijn werk ging en om 20.00 uur weer naar huis ging. Vaak had hij maandenlang geen dag vrij. Abdul uit Bangladesh werkte van 2018 tot medio 2021 als beveiliger en vertelde dat hij 3 jaar lang geen vrije dag had.

Zeke uit Oeganda werkte in februari 2021 mee aan de FIFA Club World Cup. Hij vertelde Amnesty dat hij ter voorbereiding op het toernooi een week lang een training moest volgen. De training van 8 uur vond elke dag direct na zijn reguliere dienst plaats.

‘Stel je voor dat je een dienst van 12 uur werkt en vervolgens naar het trainingscentrum wordt gereden voor een training van 8 uur. De hele nacht. Dan meld je je om 5 uur ‘s ochtends op je werk. Je krijgt dan 4 uur slaap en je traint de hele week. Ze denken dat we machines zijn,’ vertelde Zeke.

Geen rust = dwangarbeid

Om de rustdag op te nemen waar ze wettelijk recht op hadden, moesten bewakers eerst de uitdrukkelijke toestemming van hun werkgevers vragen. Die werd vaak geweigerd. Het opnemen van een rustdag zonder toestemming kon leiden tot looninhoudingen, wat neerkomt op dwangarbeid. De Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) definieert dwangarbeid als werk dat onvrijwillig of onder dreiging van een (financiële) boete wordt verricht.

Jacob uit Oeganda werkte voor een bedrijf dat toegangswegen bewaakt en leveringen in ontvangst neemt in het Khalifa International Stadium. Hij vertelde Amnesty dat hij een boete van 200 riyal kon krijgen als hij zonder toestemming een rustdag zou nemen. Dat stond voor hem gelijk aan meer dan vijf dagen loon.

Beloftes niet nagekomen

Veel bewakers reisden naar Qatar nadat ze hoge bemiddelingskosten hadden betaald. Eenmaal in Qatar ontdekten ze dat het loon en de arbeidsvoorwaarden heel anders waren dan wat hen was beloofd. Werknemers durfden vaak niet te klagen uit angst voor de gevolgen.

Lawrence uit Kenia vertelde: ‘Ze zeggen op het werk dat je een lunchpauze van een uur hebt, maar die hebben we niet en ze betalen je niet. Ze zeggen dat vrijdag een vrije dag is, maar het is een vrije dag die je niet krijgt… Je kunt niet klagen. Als je dat doet, word je ontslagen en uitgezet.’

Amnesty ontdekte ook dat vier van de bedrijven uit het rapport nog steeds geen overuren uitbetalen tegen het wettelijk vereiste tarief. Daardoor lopen sommige bewakingsagenten acht dagen loon per maand mis.

Straf vanwege ziekte of toiletbezoek

De Qatarese wet vereist dat werknemers bewijzen dat ze ziek zijn met een briefje van een door hun werkgever goedgekeurde arts. Omdat arbeidsmigranten vaak ver moeten reizen voor gezondheidszorg en er niet genoeg vrije tijd voor hebben, is deze regel vaak onrealistisch.

Ben uit Oeganda vertelde dat hij 18 maanden had gewerkt zonder een rustdag. Toen hij ziek was en een dag thuis bleef, werden twee dagen loon ingehouden. Eén vanwege zijn afwezigheid en één omdat hij geen briefje van de dokter had.

Sommige bewakers meldden ook dat ze financieel werden gestraft vanwege ‘wangedrag’, zoals het niet correct dragen van hun uniform, of omdat ze hun post verlieten om naar het toilet te gaan zonder dat iemand hen verving.

Barre werk- en leefomstandigheden

Vijftien van de bewakingsagenten met wie Amnesty sprak, werkten buiten in de enorme hitte, ook tijdens de zomermaanden wanneer het werken in de buitenlucht zou worden beperkt. In sommige gevallen hadden ze geen onderdak of drinkwater. Dit ondanks het goed gedocumenteerde risico dat hittestress dodelijk kan zijn voor de werknemers.

Qatar heeft sinds 2017 beperkingen ingevoerd op het werken in de open lucht tijdens de warmste maanden. In 2021 werd deze regel verlengd en kregen arbeidsmigranten het recht om het werk stil te leggen als ze dachten dat de hitte hun gezondheid bedreigt. Maar het Amnesty-onderzoek toont aan dat autoriteiten meer moeten doen om het werken in de extreme hitte tegen te gaan, ook in de beveiligingssector.

Racisme

Amnesty constateerde dat er ook sprake is van discriminatie op grond van ras, afkomst en taal. De bewakingsagenten die voor het rapport zijn geïnterviewd, komen voornamelijk uit Oeganda en Kenia. Ze vertelden dat arbeiders uit Afrika ten zuiden van de Sahara vaak worden ingezet onder de zwaarste omstandigheden, bijvoorbeeld omdat ze langdurig in de hitte moeten werken. Ze zeiden ook dat ze voor hetzelfde werk lagere lonen kregen dan andere bewakers. Dat overkwam met name Arabischsprekende arbeidsmigranten.

De Keniaan Asher vertelde: ‘Ze betalen ons naar onze nationaliteit. Het kan voorkomen dat een Keniaan 1.300 verdient terwijl dezelfde beveiliger uit de Filipijnen 1.500 krijgt en Tunesiërs 1.700.’

De meldingen van rassendiscriminatie sluiten aan bij de bevindingen van de Speciale VN-Rapporteur voor hedendaagse vormen van racisme die eind 2019 Qatar bezocht. Hoewel Qatar geen specifieke wet heeft die rassendiscriminatie verbiedt, is dergelijke behandeling in strijd met de grondwet van Qatar en met het internationaal recht.

FIFA en de banden met uitbuitende werkgevers

De FIFA en het Supreme Committee dat het WK organiseert, hebben de contracten van twee van de drie bedrijven die de WK-locaties beveiligden, niet verlengd. Dat gebeurde nadat ze zelf bewijs vonden van enkele van de problemen die Amnesty International signaleerde. Geen van beide instanties heeft echter voldoende details verstrekt om te beoordelen of deze contractbeëindiging op verantwoorde, transparante wijze en als laatste redmiddel is ingezet. Het Amnesty-onderzoek geeft ook aan dat zowel de FIFA als het Supreme Committee zich veel eerder bewust hadden moeten zijn van de mogelijkheid van uitbuiting.

Noch de FIFA, noch het Supreme Committee hebben voldoende due diligence (gepaste zorgvuldigheid) toegepast voordat ze de bedrijven contracteerden. Deze nalatigheid werd verergerd doordat ze misstanden niet tijdig opspoorden en aanpakten. Als gevolg hiervan profiteerden beide instanties van de diensten van deze bedrijven terwijl er uitbuiting plaatsvond. Beide hebben de verantwoordelijkheid uitgebuite arbeidsmigranten te compenseren.

‘Het WK begint al over enkele maanden dus de FIFA moet dringend actie nemen om uitbuiting in de beveiligingssector te voorkomen, anders wordt het toernooi verder ontsierd door misbruik’, aldus Stephen Cockburn. ‘Ook moet de FIFA zijn invloed gebruiken om Qatar onder druk te zetten om de hervormingen beter in de praktijk te brengen en wetten te handhaven.’

Verklaring ministerie Qatar

Amnesty noemt in haar rapport de acht bedrijven niet bij naam vanwege het risico dat prominente klanten hun betrokkenheid op korte termijn beëindigen. Dit kan leiden tot verlies van banen waardoor de situatie voor arbeidsmigranten verslechtert. Amnesty International heeft echter wel informatie verstrekt aan het ministerie van Arbeid van Qatar, en aan de FIFA en het Supreme Committee. Amnesty dringt er bij hen op aan om verder onderzoek te doen.

In reactie op de aantijgingen van Amnesty erkende het Qatarese ministerie van Arbeid dat ‘individuele gevallen van wangedrag onmiddellijk moeten worden aangepakt’. Het betwistte echter dat deze duiden op ‘onderliggende problemen met het solide systeem dat Qatar heeft ingevoerd’. Ook verklaarde het ministerie dat ‘het aantal bedrijven dat de regels overtreedt, zal blijven afnemen als handhavingsmaatregelen vaste voet krijgen en de vrijwillige naleving ervan door werkgevers toeneemt’.

Het Supreme Committee liet weten dat sommige werkgevers altijd ‘de regels zullen omzeilen’, ongeacht regelgeving of controlesystemen. Vervolgens herhaalde het zijn toezegging om dit aan te pakken en recht te zetten. De FIFA reageerde niet op de aantijgingen van Amnesty International.

*De namen van alle werknemers zijn veranderd om hen te beschermen tegen represailles.