steunbetoging Oekraïne in Canada
Steunbetoging aan Oekraïne in Canada. Foto: Can Pac Swire, Flickr / CC BY-NC 2.0
Interview - Branko Marcetic,

Waarom alles wat je weet over Oekraïne waarschijnlijk fout is

De Oekraïense crisis is complex en moeilijk te begrijpen. De socioloog Volodymyr Ischenko legt ons de oorsprong van de crisis uit, de verzinsels die errond bestaan en de redenen waarom de oorlog helemaal niet onvermijdelijk was.

maandag 28 februari 2022 16:24
Spread the love

 

“In elke oorlog wordt iedereen die voorzichtig is, die naar de argumenten van beide partijen luistert alvorens een standpunt te vormen, of die officiële informatie in twijfel trekt, onmiddellijk beschouwd als medeplichtig aan de vijand”, aldus historica Anne Morelli.

Daar doet DeWereldMorgen niet aan mee. Wij veroordelen heel sterk de militaire invasie van Rusland in Oekraïne, maar wij hoeden ons voor zwart-wit versies. De geopolitieke situatie is buitengewoon complex. Wij willen aspecten naar voor brengen die in de mainstream media worden verzwegen of onderbelicht, om alzo het debat meer genuanceerd te kunnen voeren. (n.v.d.r.)

 

Als je vertrouwt op wat de mainstream media over de Oekraïense gebeurtenissen van de laatste acht jaar zeggen, dan is de kans groot dat je ernaast zit. Ondanks – of, waarschijnlijker, omdat – het tumult in Oekraïne de afgelopen jaren een prominente rol heeft gespeeld in zowel het buitenlands beleid als de binnenlandse politiek van de VS, heeft de berichtgeving erover een sterk propagandistisch karakter.

Dr. Volodymyr Ishchenko, socioloog en onderzoeker bij het Instituut voor Studies over Oost-Europa, schrijft sinds vele jaren over de Oekraïense politiek en over de complexe relaties tussen de protesten, de sociale bewegingen, de revolutie en het nationalisme. Hij praatte met Branko Marcetic, de uitgever van Jacobin, over fundamentele punten die het Westerse publiek in acht zou moeten nemen bij het interpreteren van het conflict.

Als je vertrouwt op wat de mainstream media over de Oekraïense gebeurtenissen zeggen, dan is de kans groot dat je ernaast zit.

BM: Waarom is Oekraïne zo belangrijk voor Rusland, voor het Westen en voor de Verenigde Staten?

VI: In werkelijkheid is Oekraïne een volledige mislukking in economische termen. Als we de statistieken bekijken, is Oekraïne waarschijnlijk een van de weinige landen in de wereld dat het niveau van zijn bnp van 1990 nog niet terug behaalde. Er was een enorme economische crisis in de jaren 1990 en Oekraïne groeide niet zoals zijn Oost-Europese buurlanden. In tegenstelling tot Polen, bijvoorbeeld, of zelfs Rusland en Wit-Rusland, leven de Oekraïners nu niet beter dan tijdens de laatste fase van de Sovjet-Unie.

Voor Rusland en voor de VS zijn wij een oord waardoorheen gas moet vervoerd worden. Er waren enkele voorstellen om een drie-partijen consortium te vormen: Rusland als voorziener van gas, De Europese Unie als de verbruiker en Oekraïne als doorgangsgebied.

Deze projecten werd getorpedeerd in de jaren 1990 en 2000, vooral door het gebrek aan wil van Oekraïne. Het resultaat was dat Rusland meteen verschillende pijpleidingen rond Oekraïne heeft gebouwd. Nord Stream 2 vormt waarschijnlijk de grootste bedreiging, want deze gaspijplijn zou de Oekraïense gaspijplijnen overbodig kunnen maken.

In tegenstelling tot Polen of Wit-Rusland bijvoorbeeld leven de Oekraïners nu niet beter dan tijdens de laatste fase van de Sovjet-Unie.

Vanuit een militair standpunt zegt Rusland dat Oekraïne misschien belangrijk is omdat, als de NAVO beslist wapens te gebruiken in een offensief, de bommen vanaf ons grondgebied Moskou zouden kunnen bereiken in vijf minuten.

Sinds eeuwen bestaat de strategie van Rusland erin om de grens zo ver mogelijk naar het westen te verleggen en zo strategische diepte te creëren. Het was deze strategie die leidde tot de mislukking van de invasie van Napoleon Bonaparte en Adolf Hitler (alhoewel de hedendaagse oorlogen natuurlijk niet dezelfde zijn als die van een halve eeuw of twee eeuwen geleden).

Voor de VS is Oekraïne een potentiële hotspot tegen Rusland. Als Oekraïne spanningen met Rusland creëert, kan dat Rusland verzwakken. Daardoor kan de VS dan middelen vrijmaken, bijvoorbeeld in het geval van een Chinese escalatie.

Er zijn er die cynisch opmerken: “Waarom laten we Rusland Oekraïne niet binnenvallen en er een nieuw Afghanistan van maken?” Rusland zou zichzelf uitputten en zou zware sancties opgelegd krijgen, die waarschijnlijk het project Nord Stream zullen aantasten. Het is niet duidelijk hoelang Rusland een escalatie in het conflict van Oekraïne zou kunnen overleven.”

Sinds eeuwen bestaat de strategie van Rusland erin om de grens zo ver mogelijk naar het westen te verleggen en zo strategische diepte te creëren.

“Dit kan een van de redenen zijn waarom deze oorlog [in de regio van Donbas] na zo lange tijd nog altijd verder duurt: er bestaat geen enkele interesse om die te stoppen. In 2019 en 2015 waren er verschillende mogelijkheden om dit te doen, maar de Amerikaanse regering van de Verenigde Staten heeft niet alle mogelijkheden uitgeput die er waren.”

BM: De lange en complexe geschiedenis van beide landen bepaalt veel van de politieke en culturele verdeeldheid van het moderne Oekraïne. Wat is de relatie tussen beide landen op dit ogenblik?

VI: Op dit moment is er niets dat ook maar op een consensus lijkt. Te linkerzijde zijn er mensen die denken dat Oekraïne een kolonie van Rusland was en dat het, tenmiste gedurende het Russische Keizerrijk, economisch uitgebuit werd. De geschiedenis veranderde met de Sovjet-Unie, toen Oekraïne op een versneld ritme groeide en tenslotte een van de meest ontwikkelde delen van de Unie werd. Dit is een van de redenen waarom de post-sovjetcrisis zo’n zware impact had.

Anderen zeggen dat Oekraïne meer leek op Schotland ten opzichte van Engeland, en niet eens in de buurt kwam van de betrekkingen tussen Westerse metropolen en hun koloniën in Afrika of Azië, of zelfs tussen Rusland en Centraal-Azië, of Rusland en Siberië.

Veel Russen kunnen zich gewoonweg Rusland niet inbeelden zonder Oekraïne.

Voor veel Russen maakt Oekraïne deel uit van hun perceptie van de Russische natie. Ze kunnen zich gewoonweg Rusland niet inbeelden zonder Oekraïne. In het Russische imperium bestond de idee dat de Russen, de Oekraïners en de Wit-Russen drie delen van eenzelfde volk waren. En Vladimir Poetin heeft dit verhaal nieuw leven ingeblazen in een artikel waarin hij verklaart dat de Oekraïners en de Russen eenzelfde volk zijn dat kunstmatig verdeeld is. Dit verhaal heeft een lange geschiedenis in het imperialistisch Russisch denken.

Het dominerende verhaal in Oekraïne, daartegenover, beschrijft eerder de relaties tussen Rusland en Oekraïne alsof het om een concurrentie gaat tussen twee verschillende projecten van een natie. Vanuit dit perspectief maakt Oekraïne geen deel uit van Rusland. De Oekraïners zijn een volk apart. Maar, na drie revoluties met sterke nationale inhoud – 1990, 2004 en 2014 – is dit project mislukt.

Een ander verhaal vertelt dat de Oekraïners deel uitmaken van een bredere Oosterse Slavische eenheid en dat het nationaal project niet verwezenlijkt werd omwille van de achterstand van het Russische imperium.

De belangrijkste zorgen voor de Oekraïners zijn werkgelegenheid, de lonen en de prijzen, terwijl de identiteit, de taal en de geopolitieke relaties weinig relevant zijn.

Wat er ook van zij, het is een debat dat enkel plaatsvindt in een klein deeltje van de Oekraïense maatschappij, vooral onder de intellectuelen. Over het algemeen vinden de Oekraïners dit geen zeer belangrijke kwestie. Volgens de enquêtes van de laatste 30 jaar  – dit is, sinds hun onafhankelijkheid van de Sovjet-Unie – zijn de belangrijkste zorgen voor de Oekraïners de werkgelegenheid, de lonen en de prijzen, terwijl de identiteit, de taal, de geopolitieke relaties, de Verenigde Staten, Rusland en de NAVO weinig relevant zijn.

BM: Er zijn analisten die zeggen dat de karige verkiezingsresultaten na 2014 (Maidan revolutie[1]) tonen dat uiterst rechts geen doorwegende actor is. Is dat zo?

VI: De radicale nationalisten hebben een significante invloed op het Oekraïense beleid door middel van de druk die zij uitoefenen op de regering en door de verspreiding van hun verhalen. Als we de beleidsmaatregelen bekijken die uitgevoerd zijn door de post-Maidan regeringen, dan zien we dat die kaderen binnen het programma van de radicale nationalistische partijen: komaf maken met het communautair compromis, censuur tegen de Communistische Partij van Oekraïne en oekraïnisering, d.w.z. het bannen van de Russische taal uit de publieke sfeer van het land.

Veel zaken waar extreemrechts vóór de Maidan opstandcampagne voor voerde, zijn uitgevoerd door politici die nominaal niet extreemrechts zijn.

De nationalistische radicalisering compenseert het uitblijven van elke revolutionaire verandering na de revolutie. Als je begint met iets te veranderen in de ideologische sfeer – door nieuwe namen te geven aan de straten, door de sovjetsymbolen te verwijderen uit het land, door de standbeelden van Lenin te verwijderen uit de Oekraïense steden -, dan schep je een illusie van verandering zonder daadwerkelijk te veranderen in de richting van de aspiraties van het volk.

De meeste van de belangrijke partijen zijn in feite electorale machines voor cliëntelistische netwerken. Ideologieën zijn meestal totaal irrelevant.

De meeste van de belangrijke partijen zijn in feite electorale machines voor cliëntelistische netwerken. Ideologieën zijn meestal totaal irrelevant. Het is niet moeilijk politici te vinden die tijdens hun loopbaan in de Oekraïense politiek meermaals van het ene kamp naar het andere zijn overgestapt.

De radicale nationalistische partijen hebben daarentegen wel een ideologie, zij wakkeren een zeker activisme aan en zij zijn vandaag waarschijnlijk de enige partijen in de ware zin van het woord. Zij zijn het best georganiseerd en zij concentreren de meest gemobiliseerde sectoren van de burgergemeenschap. Na 2014 beschikken zij over middelen om aan te zetten tot geweld: ze hebben de mogelijkheid om gewapende eenheden te vormen die verbonden zijn aan hun organisaties alsook een uitgebreid netwerk van trainingscentra, zomerkampen, bars waar ze socialiseren, en tijdschriften.

Een dergelijke infrastructuur bestaat waarschijnlijk in geen enkele ander Europees land. Het lijkt meer op de extreemrechtse politiek van de jaren dertig in Europa dan op de hedendaagse Europese extreemrechtse partijen, die niet zozeer op paramilitair geweld steunen maar wel in staat zijn om een vrij groot deel van het electoraat voor zich te winnen.

De radicale nationalistische partijen zijn het best georganiseerd en concentreren de meest gemobiliseerde sectoren van de burgergemeenschap.

BM: Met welke aspecten van het Euromaidan van 2014, zo verkeerd geïnterpreteerd of eenvoudigweg miskend, zou het Westerse publiek rekening moeten houden?

VI: Wat in het Westen dominant is geworden, is het verhaal van professionele ngo’s, die een belangrijk onderdeel waren van de opstand in 2014. Maar ze vertegenwoordigden zeker niet de hele diversiteit van deze opstand en nog minder de diversiteit van dit grote land. Volgens dit verhaal ging het om een vredevolle en democratische revolutie tegen de autoritaire regering van Viktor Janoekovitsj, die waarschijnlijk een van de zeer weinige leiders in de wereld is die omvergeworpen werd door twee revoluties.

De versie van de professionele ngo’s en nationaal-liberale intellectuelen werd overgenomen door de Westerse media en Westerse regeringsleiders, deels omdat dit verhaal zei wat ze wilden horen. En de Westerse politici steunden redelijk open Euromaidan. Op dat moment diende het conflict zeer goed de belangen van de Europese Unie: terwijl in Griekenland het volk de vlaggen van de Europese Unie verbrandde, werden die vlaggen in Oekraïne geheven.

De vertekende versie werd overgenomen door de Westerse media en Westerse regeringsleiders, deels omdat dit verhaal zei wat ze wilden horen.

Angst voor radicale nationalisten vormde de inspiratie voor de anti-Maidan protesten in de zuidoostelijke delen van Oekraïne. Rusland besloot tussen te komen op een cruciaal moment om de nederlaag van de separatistische rebellen van de regio te vermijden. Het resultaat is dat een deel van Donbas – een uitgestrekte geïndustrialiseerde regio in het Oosten van Oekraïne – vandaag onder controle staat van de zogenaamde ‘volksrepublieken’, die in feite marionettenstaten van Rusland zijn.

 

Dit is een ingekorte vertaling van een artikel verschenen op Other News. Oorspronkelijk verscheen het op Jacobin. Het interview werd afgenomen juist vóór de inval van Rusland in Oekraïne. Het werd vertaald door Roos De Witte.

 

Note:

[1] Euromaidan, of Europlein in het Nederlands, is het centraal gelegen Onafhankelijkheidsplein in Kiev. Op dat plein ontstonden op 21 november 2013 protesten tegen de regering van president Viktor Janoekovytsj naar aanleiding van diens niet-ondertekening van het associatieverdrag tussen de Europese Unie en Oekraïne. Deze protesten leidden uiteindelijk tot het afzetten van president Janoekovytsj.

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!