Interview -

Sébastien Lifshitzs ‘Petite Fille’: Leven en dromen van een jonge transgender persoon

“Een film is voor mij geen onderwerp maar een ontmoeting”, benadrukt documentairemaker Sébastien Lifshitz, “ik tracht de intimiteit van mensen te benaderen en levens te vertellen.” In ‘Petite Fille’ is dat het leven van een zevenjarig meisje dat zich reeds op zeer jonge leeftijd bewust was van haar transidentiteit en moet opboksen tegen een vijandige buitenwereld. “Ik kreeg het gevoel dat onze camera haar zelfvertrouwen versterkte”, vertelde de Franse cineast ons tijdens Film Fest Gent waar zijn pakkend portret bekroond werd met de Grand Prix.

maandag 14 juni 2021 12:14
Spread the love

 

“Wanneer ik groot ben zal ik een meisje zijn.” Dat vertelde een vierjarige, als jongen geboren, Sasha aan haar moeder. “Ze huilde tranen van pijn toen ik zei dat ze geen meisje zou zijn”, getuigt haar mama Karine aan de Franse filmmaker Sébastien Lifshitz (°1968). Diens documentaire Petite Fille pikt de draad op wanneer Sasha zeven is en volgt de dagelijkse strijd van deze heldin, een transgender kind dat strijdt tegen een onbegrijpende en vijandige omgeving. Gesteund door een liefdevolle familie en gerespecteerd door een empathische filmmaker.

Sébastien Lifshitz, film- en portretmaker.

Deze cineast ontdekten we dankzij Les Invisibles, een documentaire uit 2012 waarin hij oudere homoseksuele koppels aan het woord laat over seksualiteit, liefde en leeftijd. Lifshitz begon zijn filmcarrière met fictiewerk (Presque Rien, Wild Side, Plein Sud) maar draaide de laatste tien jaar vooral documentaires: Bambi (2013), Les vies de Thérèse (2016), Adolescentes (2019) en Petite Fille (2020). Documentaires waarmee hij zich profileerde als subtiel portretmaker. Adolescentes, waarin Lifshitz tijdens vijf jaar twee jonge meisjes volgt vanaf hun dertien jaar, groeide tussen lockdowns en bioscoopsluitingen uit tot een bioscoop-hit in Frankrijk maar Petite Fille, gelukkig liefdevol gekoesterd door de Belgische distributeur, kan pas nu aan zijn veroveringstocht beginnen.

Van Girl naar Petite Fille

Een tocht die goed begonnen leek toen pers, publiek en jury laaiend enthousiast waren over Petite Fille tijdens Film Fest Gent in oktober 2020, net voor de sluiting van de zalen. De regisseur zakte toen zelf af naar de geboortestad van Lukas Dhondt. “Ik zag Girl toen Dhondt zijn film in Parijs kwam voorstellen”, vertelde Sébastien Lifshitz ons toen tijdens een interview, “wat me beviel was dat de dramatisering gebaseerd is op een reële getuigenis. Ik vond (hoofdacteur) Victor Polster formidabel en het personage heel authentiek omdat ik de emoties en ervaringen zag van de transmensen die ik persoonlijk ken.”

Girl van Lukas Dhont: Herkenbaar voor Sébastien Lifshitz.

Wat Lifshitz opviel was “het zwijgzame, gesloten karakter van het hoofdpersonage. Lara heeft angst om te spreken, ze is heel discreet. Dat weerspiegelt zich in haar stem. Ik ontmoette veel transmensen en telkens merkte ik hun verlegenheid. Hun terughoudendheid om met luide stem te spreken. Sasha, het kind waarover Petite Fille gaat, heeft het moeilijk om dingen te zeggen. Ze schrikt terug van het onder woorden brengen van haar gevoelens. Sasha is bang om een studieobject te worden, iemand naar wiens woorden men misschien té zeer luistert. De enige aan wie ze dingen toevertrouwt is haar moeder. Maar verder is het woord nemen niet evident voor haar.”

Het verhaal van Sasha

Het idee om een film over transidentiteit bij jonge kinderen te maken, ontstond toen Sébastien Lifshitz in de documentaire Bambi (2013) het portret schetste van Marie-Pierre Pruvot, een van de eerste Franse transvrouwen die onder de artiestennaam Bambi danseres was geweest in het Parijs van de jaren vijftig en zestig. “Ze vertelde me dat haar transidentiteit heel vroeg in haar leven was duidelijk geworden, op drie- of vierjarige leeftijd”, zegt de regisseur, “dat verraste me omdat ik ervan uitging dat het veel later, tijdens de puberteit, met het veranderen van het lichaam en het verschijnen van seksualiteit, zijn opwachting maakt.”

Petite Fille van Sébastien Lifshitz: De strijd van een jonge transgender persoon.

Door zich te verdiepen in het onderwerp leerde Lifshitz dat transidentiteit niets met seksualiteit te maken heeft, “het is verbonden met de psychische identiteit van een individu. Daarom wordt het ook reeds op jonge leeftijd duidelijk. Dat deed me beseffen dat het verhaal van zo’n jong kind verteld moet worden. Niemand heeft dat ooit gedaan. Het leek me belangrijk om het traject van deze ingrijpende verandering, die gepaard gaat met onrust en onzekerheid, te traceren. Dat helpt om duidelijk te maken wat transidentiteit is.”

Inzien dat dit interessant is, was niet zo moeilijk. Een familie vinden om het verhaal te vertellen was iets helemaal anders. Dat merkte Lifshitz snel: “De enige manier om dat te doen was via internetfora waar ouders met transgender kinderen informatie uitwisselen. Veel van die families staan alleen, ze leven in isolement en vaak in kleine dorpjes waar er niemand is om hen te begeleiden of helpen. Ze voelen zich vaak verloren. De fora zijn belangrijke uitwisselings- en ontmoetingsplaatsen voor hen. Toen ik een advertentie plaatste op een van die fora waren de eerste reacties hevig. Velen vreesden voyeurisme en verdachten me van sensatiezucht. Uiteindelijk reageerden toch twee mama’s positief. Waaronder Karine, de moeder van Sasha. We zijn beginnen communiceren via tekstberichten. Langzaam kon ik haar vertrouwen wekken door duidelijk te maken dat ik geen sensatie zocht maar wel begrip. Ik vertrek immers altijd vanuit empathie en respect. Het gaat me om mensen, niet om studieobjecten.”

Les Invisibles van Sébastien Lifshitz: Respectvolle portretten.

Frisheid en  vertrouwen

In Petite Fille vertelt Sasha’s moeder quasi meteen dat haar als jongen geboren dochter heel snel zei dat ze later een meisje zou zijn. Dat komt sterk binnen. “Sasha vertelde het aan haar moeder toen ze drie was”, aldus Lifshitz, “het was belangrijk om als regisseur aan te geven dat de kwestie van transgenderidentiteit niet begint op het moment dat ik met mijn camera arriveer in het leven van Sasha. Dat was al veel langer een issue. Ik moest in Petite Fille meteen aangeven dat er een verleden is, dat het verhaal al begon lang voor ik met de documentaire startte. Het kwam er op aan duidelijk te maken wat vooraf ging en vanaf welk punt het verhaal van de film begint. De voorgeschiedenis is belangrijk.”

De filmmaker was vertrouwd met die voorgeschiedenis, al had hij om een frisse kijk te bewaren niet te lang gepraat met de familie. Lifshitz maakte hen duidelijk dat hij goede bedoelingen had, “maar als documentairemaker moet je een zekere maagdelijkheid bewaren, waardoor het woord fris en niet gerepeteerd blijft. Het idee om het dagelijkse leven te filmen is cruciaal. Je moet als documentairemaker de dingen beetje bij beetje laten komen. Dat zorgt voor authenticiteit en diepgang. Terwijl het ook verrassingen oplevert.”

Bambi: Het leven van showgirl en transvrouw Marie-Pierre Pruvot

Wederzijds vertrouwen was daarvoor cruciaal. “Ik ontmoette eerst Karine alleen, dan samen met de ganse familie”, zegt Lifshitz, “ik liet hen later ook mijn vroegere films, onder meer Bambi en Les Invisibles, zien en ze waren er weg van. Maar het was vooral iets intuïtief, het klikte meteen. Je moet geen twee weken met mensen doorbrengen om te zien of het gevoel goed zit, dat weet je snel. Zo gaat dat ook in het leven. De ouders van Sasha begrepen vlug dat we overeen zouden komen en dat ik hen niet zou bedriegen.”

Ze waren blij dat er naar hen geluisterd wordt zonder dat daar een oordeel aan werd gekoppeld én dat de regisseur niet opdringerig was: “Ik had bewust voorgesteld om een proefopname van een dag te organiseren, zodat ze konden zien hoe filmopnamen liepen. Die eerste opnamen, met het sneeuwballengevecht in de tuin, zit ook in de film. Het voelde voor de crew aan als een krachtig, emotioneel moment en ook de familie voelde zich er goed bij. Daardoor konden we er aan beginnen met kleine ploeg: de cameraman, de geluidsman, een assistent en ikzelf. We vormden een kleine familie die verbonden was met het gezin.”

Petite Fille: Moeder en dochter tegen de wereld.

Het standpunt van Sasha

Het liefdevolle gezin blijkt in Petite Fille ook een kwetsbaar gezin. Heel snel merken we dat mama Karine met onzekerheden en twijfels worstelt. “Een transgender kind hebben leidt tot veel angst, veel onbegrip, veel schuldgevoelens bij ouders”, verduidelijkt Lifshitz, “ze weten immers nooit of ze het juiste antwoord geven aan hun kind. Ze hebben schrik om fouten te maken. Je kan het verhaal van je kind aanvaarden en er in mee gaan maar je weet niet of dat goed is. Doe je het tegenovergestelde en ga je er tegenin, censureer je je kind, doe je dan goed? Ouders vragen zich af ‘is het normaal wat ik doe?’, ‘traumatiseer ik mijn kind of niet?’ Alles wordt constant in vraag gesteld. Dat creëert een enorm gevoel van onvermogen, machteloosheid en schuld.”

Wat opvalt in Petite Fille is dat de camera letterlijk het standpunt van Sasha inneemt. “Het was belangrijk om dicht bij Sasha te zijn, om te kijken vanuit haar standpunt”, stelt de regisseur, “Petite Fille wil haar inwendig leven tonen, het doen begrijpen door de kijker. Het was nooit mijn bedoeling om een documentaire te maken over ‘een onderwerp’. Een neutrale observator zijn interesseert me niet, ik wil met Sasha mee kijken en voelen. Dat is mijn algemene principe als documentairemaker; ik wil bij de mensen zijn. Ik wil zo empathisch mogelijk blijven om hun intimiteit en emoties optimaal te tonen. Daarom plaatste ik me op dezelfde hoogte als Sasha, dicht bij haar.”

Petite Fille: De regisseur neemt geen goddelijk standpunt in.

Daarom werkt Lifshitz ook niet met een becommentariërende voice-over stem: “Ik wou de realiteit laten spreken, het dagelijkse leven van de protagonisten alles laten zeggen. Zowel afstandelijkheid als een analyserende, belerende kijk van bovenaf was uit den boze. Ik wou hen niet benaderen als studieobjecten, als proefkonijnen, en afstandelijke commentaar leveren. Mijn opzet was op hun hoogte te blijven. Dat is voor mij de positie van een cineast. Je moet je als filmmaker onderdompelen in het leven van je personages, in hun dagelijkse realiteit, om de kijker dingen te doen begrijpen.”

Een actieve kijker

Deze aanpak van de regisseur verplicht toeschouwers om actief reacties, gevoelens, ideeën te zoeken in de aangereikte informatie en er over na te denken in plaats van een voorgekauwde interpretatie aangereikt of opgedrongen te krijgen. “Zo wordt de kijker geactiveerd en dat vind ik boeiend in cinema”, benadrukt Lifshitz, “ik tracht ook evidenties te vermijden, platgetreden paden te verlaten. Mijn documentaires benader ik als fictie. Ik ben iemand die thuis is in fictiefilms en tracht de grammatica via de mise-en-scène, de cinemascope fotografie, de kadrering, de muziek, de montage naar een esthetiek van fictie terug te brengen. Voor mij is de toeschouwer intelligent, niet iemand die de les gespeld moet worden. Ik geloof in de kijker. Volgens mij is de toeschouwer in staat om zich te projecteren in de film en dingen beetje bij beetje te begrijpen. Daarom krijgt hij bij mij een actieve rol.”

Sébastien Lifshitzs Petite Fille: Een documentaire benaderd als fictie.

De school is belangrijk in het leven van Sasha, het is de plaats waar het conflict tussen het individu en de reglementeringen wordt uitgevochten. Maar die school blijft buiten beeld in Petite Fille. Sébastien Lifshitz kreeg van de schooldirectie verbod om er te komen filmen. De weerstand tegen het erkennen van Sasha als klein meisje was te groot. Maar als ‘verboden gebied’ roept de school juist meer vragen op. Ze staat als microkosmos immers symbool voor de samenleving. “Een maatschappij die nog een lange weg heeft af te leggen en waar de bereidheid om te accepteren klein is en de nood aan empathie groot”, concludeert Lifshitz.

Aan het slot zegt mama Karine dat iedereen een rol heeft in het leven ‘en de rol van Sasha bestaat er misschien in attitudes te veranderen. Ik ben er om haar te helpen. Misschien.’ “Daar vinden de film, Karine en Sasha elkaar”, onderstreept de regisseur, “we willen doen begrijpen wat transidentiteit is en mensen transgender personen meer doen aanvaarden. De opzet is tolerantie creëren. Karine en Sasha weten dat ze een risico nemen door hun verhaal te vertellen, maar ze vinden dat zich verbergen tot niets dient. Integendeel, je moet zichtbaar zijn en zeggen wie je bent. Dat zal zorgen voor meer begrip en acceptatie van verschillen.”

Petite Fille: Levenslust en strijdvaardigheid.

Luisteren naar een meisje

Het doorbreken van eenzaamheid en isolement is cruciaal voor Sasha en haar familie. Wanneer ze eindelijk een kinderpsychiater ontmoeten die naar hen luistert, levert dat een kantelmoment op. Eindelijk merken ze begrip en krijgen ze antwoorden op hun vragen. Antwoorden waar moeder Karine al jaren naar op zoek was. “Sasha bevond zich plots in een plaats waar er kinderen zoals zij zijn en er dokters zijn die over kennis beschikken en haar begrijpen”, geeft Lifshitz aan, “het is een plaats van erkenning en herkenning. Een plaats die duidelijk maakt wie je bent en die je een waardigheid bezorgt. Overal elders is het ingewikkeld, moeilijk en gevaarlijk maar daar voelt ze zich veilig.”

Bovendien zet de psychiater iets op papier en dat document laat de familie toe om het geslacht van Sasha te officialiseren en mensen of instanties die de realiteit van Sasha niet aanvaarden aan te vallen voor mishandeling. “Het liet toe om de school onder druk te zetten waardoor ze uiteindelijk toegaven”, zegt Lifshitz die onderstreept dat daardoor uiterlijke kenmerken van vrouwelijkheid veel minder belangrijk werden: “Zolang ze niet erkend was als klein meisje zocht ze obsessief naar die uiterlijke tekens. Speelgoed, kleding en accessoires waren belangrijk voor haar. Maar vanaf dat ze aanvaard werd door de school verdween die obsessie. Ze aanvaardde volgens haar moeder meer om dingen te vermengen, om het mannelijke en het vrouwelijk te mixen. Daardoor werd waar ze vroeger obsessief belang aan hechtte, plots minder belangrijk. Ze moest niet langer via tekens en symbolen bewijzen wie ze was. Het was een verworvenheid.”

Petite Fille: Vechten voor identiteit en erkenning.

Voor Lifshitz sluit het aan bij “de hedendaagse visie op de genderproblematiek: is een individu niet gewoon een samenstelling van mannelijke en vrouwelijke elementen? Identiteit wordt niet langer bepaald door de gender, men kan het individu de vrijheid laten om de tekens van die twee werelden te beheren. Misschien zal de nieuwe generatie veel meer de stempel dragen van beide seksen en zich niet langer laten definiëren door enkel het mannelijke of het vrouwelijke.”

Het leven na de documentaire

Sébastien Lifshitz houdt nog contact met Sasha’s familie (“Met iedereen waarmee ik ooit filmde onderhoud ik contacten, velen zijn vrienden geworden”) maar wil haar nu laten opgroeien zonder camera’s. Al houdt hij de deur open (“Mocht ze tijdens haar adolescentie zin hebben om verder te gaan, mag ze me de vraag stellen”). Petite Fille liet sporen achter bij de filmmaker: “Ik was onder de indruk van Sasha’s moed en de vastbeslotenheid. Er is iets in haar dat niet onderhandelbaar is. Ze wil absoluut affirmeren wie ze is en ze was zo bewust van wat we aan het doen waren die opmerkelijk was. Niet enkel haar familie wou de documentaire, zij ook. Heel erg bewust.”

Petite Fille: Identiteit is niet onderhandelbaar.

Sasha illustreert de stelling dat een kind een volwassene met open ogen is: “Kinderen die worstelen met een problematiek zoals zij, hebben vaak een bijzondere volwassenheid. Sasha heeft dat en het maakte een sterke indruk op mij.” De filmervaring was alleszins uniek voor Lifshitz: “Ik hou ervan me onder te dompelen in het universum van mensen, veel tijd bij hen door te brengen. Ik neem de tijd om met hen te leven, om met hen te draaien. Opnamen mogen geen ‘tournage’ zijn maar moeten ‘tranches de vie’ blijven. De efficiëntie van een klassieke draaiperiode is uit den boze, je moet de realiteit zo weinig mogelijk geweld aan doen met je camera.”

Met zijn kleine crew wist Sébastien Lifshitz op zo’n subtiele wijze in het dagelijkse leven van zijn protagonisten te glijden dat hun dagelijks leven op natuurlijke wijze bleef doorlopen. Dat leverde authenticiteit én een empathische blik op. Petite Fille is niet enkel ijzersterke cinema maar ook een aangrijpende film die je onderdompelt in het (emotionele) leven en de (zelfbewuste) dromen van een jonge transgender. Ongetwijfeld dé niet te missen documentaire van het jaar. Met dank aan corona de documentaire voltreffer van 2020 én 2021.

 

Quotes uit interview Film Fest Gent, 22 oktober 2020.

Petite Fille: Portret gemaakt vanuit het hart.

 

PETITE FILLE van Sébastien Lifshitz, Frankrijk 2020, 85 minuten. Met Sacha en Karine. Scenario Sébastien Lifshitz. Fotografie Paul Guilhaume. Montage Pauline Gaillard. Muziek Thibault Deboaisne. Distributie: Imagine. In de bioscoop vanaf 16 juni 2021.

 

“Ik ben dol op documentaires maar fictie interesseert me ook. Ik gebruik veel van wat ik leerde met fictie in mijn documentaires.

Terwijl ik bij mijn fictiefilms er voor tracht te zorgen dat de realiteit de scenario’s door elkaar schudt en

zowel levendigheid en authenticiteit creëert.”

Filmmaker Sébastien Lifshitz

Adolescentes van Sébastien Lifshitz

 

Wordt verwacht, hopelijk op een scherm dicht bij jou, ADOLESCENTES.

 

DeWereldMorgen: In de documentaire Adolescentes heb je je wel heel lang in het leven van je protagonisten ondergedompeld. Sébastien Lifshitz: “Zeven jaar! Het was geniaal omdat ik mijn protagonisten zag veranderen voor mijn ogen. Ik filmde ongeveer een keer elke maand gedurende vijf jaar. Het is een film over de tijd, de constructie van een individu en je ziet wat er van een kind blijft wanneer ie volwassen wordt. Het is ongewoon om dat te doen in de cinema want je het tijd nodig en in het geval van Adolescentes had ik die tijd. Het was voor mij een heel sterke levens- en filmervaring.”

Franse arthouse hit tussen lockdowns: Adolescentes.

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!