Latijns-Amerika werd gekoloniseerd door Spanje en Portugal, in mindere mate door Groot-Brittannië en Frankrijk en een klein beetje door Nederland. Begin negentiende eeuw begon de onafhankelijkheidsstrijd van het subcontinent tegen de Europese kolonisatoren.

Amerika voor de Amerikanen

De VS waren op dat ogenblik nog volop bezig hun eigen grondgebied uit te breiden, onder andere door delen van Mexico te annexeren. Bij elke nieuwe onafhankelijkheidsverklaring van een door Europa gekoloniseerd land repten de VS zich om de nieuwe staat onmiddellijk diplomatieke erkenning te verlenen. 

Rond 1850 slaagden de Amerikanen erin de klus te klaren en hun territorium uit te breiden tot min of meer zijn huidige omvang. Europa zag de expansie van de VS in de regio node gebeuren. Amerikaanse president James Monroe hield in 1823 een toespraak voor het Congres. We moeten Europa weghouden uit het westelijk halfrond, was zijn boodschap, om zo het eigen interne Amerikaanse expansieproces veilig te stellen.

De Monroedoctrine was geboren. Sindsdien werd ze in volkse termen samengevat als ‘Amerika voor de Amerikanen’. Daarmee werd eigenlijk bedoeld: zowel Noord- als Centraal- en Zuid-Amerika voor de VS en voor niemand anders. Vandaar ook de uitdrukking: ‘Latijns-Amerika is de achtertuin van de VS.’

Terug naar het kolonialisme

Lenin Bandres is Venezolaans filosoof, diplomaat en voormalig ambassadeur onder president Hugo Chávez. Hij is bovendien medewerker van het ‘Centre Tricontinental’ (CETRI) van de UCL, de universiteit van Louvain-la-Neuve.

Hij vreest dat de regering van president Trump de kolonialistische opstelling die sinds 1823 het buitenlands beleid van de VS kenmerkte opnieuw in een hogere versnelling schakelt. Hij vindt dat onder meer terug in de recente reis van minister van buitenlandse zaken Rex Tillerson door Latijns-Amerika. De minister startte in Mexico en vervolgde zijn tocht naar Argentinië, Peru en Colombia. 

Net voor zijn vertrek hield hij een toespraak op de universiteit van Texas. Zijn houding liet niets aan duidelijkheid te wensen over. “Latijns-Amerika heeft geen nood aan nieuwe imperiale machten die enkel hun eigen volk zoeken te bevoordelen. Het staatsgeleide model voor ontwikkeling dat China handhaaft doet denken aan het verleden. Het heeft geen enkele reden om zich op te werpen als toekomst van dit halfrond. (…) De groeiende aanwezigheid van Rusland in de regio is ook alarmerend. Het land gaat door met de verkoop van wapens en militaire uitrustingen aan vijandige regimes die de democratische waarden noch delen noch respecteren.”

Tijdens het vragenuurtje na zijn toespraak verwees de man complexloos naar de aloude Monroedoctrine: “Ik geloof dat ze vandaag zo relevant is als ze was op de dag dat ze werd geschreven.”

Hypothetische gemeenschap

Lenin Bandres trekt van leer tegen deze schaamteloze hypocrisie van de VS. “Zij gaan uit van een hypothetische gemeenschap van Noord-, Centraal- en Zuid-Amerikaanse staten, die bestaande waarden van veiligheid, vrijheid en voorspoed zouden voorstaan. De bewaker en de verdediger van die geglobalizeerde vrijheid van de markt zijn dan de VS. Daartegenover staan China en Rusland met hun ‘imperialistische,’ ‘protectionistische,’ en ‘ondemocratische’ visie.”

“Dat zelfbeeld van Tillerson contrasteert wel pijnlijk met de eigen concrete daden van de Amerikaanse regering tegenover de Latijns-Amerikaanse landen. Dat zien we in hun migratiebeleid, veiligheidsnormen en de handel in de regio, de bouw van een muur tussen noord en zuid op de Noordergrens van Mexico, het verbannen van in de VS geboren jongeren van vooral Latijns-Amerikaanse afkomst en de inschakeling van 10.000 politieagenten die de migratie moeten tegengaan.”

“En dan de hypocriete uithaal tegen de wapenleveringen van overzeese kapers aan ‘vijandige’ landen. Tientallen jaren lang hebben de VS zelf winstgevende wapenhandel gedreven in Latijns-Amerika. Om nog maar de militaire training van honderden Latijns-Amerikaanse officieren niet te vergeten, die zich achteraf ontpopten als rasechte dictators en beulen van hun eigen volk. En wat te zeggen over de tientallen Amerikaanse interventies in Mexico, de Caraïben en de landen van Centraal Amerika vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw en in heel Zuid-Amerika gedurende de twintigste eeuw?”

Gevaarlijke zwakte

Wat auteur Lenin Bandres echter nog meer zorgen maakt, is de klaarblijkelijke onbekwaamheid van de Latijns-Amerikaanse regeringen om tot onderlinge dialoog en gemeenschappelijke verstandhouding te komen, om samen afdoende antwoorden te bieden aan de talrijke problemen waar de regio mee af te rekenen heeft.

Aan bijeenkomsten, fora en pogingen tot regionale integratie is geen gebrek. Het lukt echter niet om op een solide manier antwoorden te geven op de politieke, economische en sociale problemen van het subcontinent.

De Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS) bleek er in 2017 niet in te slagen om een uitweg te vinden voor de politieke crisis in Venezuela. Ook de onverschilligheid waarmee de OAS de politieke crisis in Brazilië aan zich liet voorbijgaan, doet velen twijfelen aan haar geloofwaardigheid.

Dan is er nog de Gemeenschap van Latijns-Amerikaanse Staten en de Caraïben (CELAC). Die kan in principe optreden zonder de verstikkende interventie van de VS. Toch is ze niet in staat de dramatische noden van Latijns-Amerika aan te pakken. Ook hier zijn de oorzaken te vinden in de nefaste interventies van de VS. Concreet gaat het over het totstandkomen van de ‘Groep van Lima.’ Daar zijn een twaalftal Latijns-Amerikaanse landen, naast ook de VS en Canada bij betrokken. Deze groep drijft een wig tussen de leden van het Latijns-Amerikaans forum. Op het programma staat ideologische manipulatie van de politieke crisis in Venezuela. Met andere woorden, deze groep poogt Venezuela te isoleren.

Ook de Unie van Naties in het Zuiden (UNASUR) komt er maar niet aan toe om de talrijke uitdagingen van Latijns-Amerika aan te pakken. Er heerst onderling wantrouwen en een gebrek aan flexibele mechanismen om beslissingen door te voeren.

Regionale breuk nog verdiepen

De VS profiteren ruimschoots van deze situatie om de Latijns-Amerikaanse landen nog meer uit elkaar te drijven. Ondertussen dringen zij hun ‘vrije markt’ aan het subcontinent op.

Nu wordt met spanning uitgekeken naar de komende Zevende Topontmoeting van de Amerika’s. Die zal plaatsvinden in Lima, Peru op 13 en 14 april. Gevreesd wordt dat ook daar de regering van president Trump zijn ‘America first’-doctrine zal doordrukken.

Ten slotte stelt Bandres zich de vraag: “Zal de heropleving van de Monroedoctrine alsnog een geschikte gelegenheid bieden om een gemeenschappelijk front te vormen in Latijns-Amerika tegen de gevaren die het beleid van de VS inhoudt?”