Nadenken over democratie via een tentoonstelling? Dat is natuurlijk een prima idee. Zeker in de Belgische senaat, als symbolische start van een nieuw werkjaar. Maar de actualiteit zet de context op scherp: na het Zomerakkoord blijkt duidelijk dat deze regering lak heeft aan sociale dialoog.

Daarom zijn acties nodig. Om mensen te waarschuwen voor de gevolgen van dit afbraakbeleid. Om ze te mobiliseren, zodat de werkgevers en bevriende politici hun voeten niet kunnen blijven vegen aan democratisch overleg. Omdat deze regering volhardt in de geloofsleer van besparen om te vermarkten, hoewel uit de feiten blijkt dat zo’n beleid faalt en veel maatschappelijke schade toebrengt.

De koopkracht daalt, werkloosheid en armoede nemen toe. Er komen geen jobs bij, tenzij je ze opknipt in flexi-jobs. De sociale weerslag is dikwijls onherstelbaar: depressies, uiteengevallen gezinnen, gezondheidsproblemen, zelfdoding … Fundamentele rechten eroderen en het sociale weefsel verzwakt: onveiligheid, wantrouwen, racisme en individualisme nemen toe.

Wie hiertegen democratisch protesteert, zoals vakbondsmilitanten, krijgt van N-VA de stempel ‘terrorist’ mee en wordt afgeknepen: het stakingsrecht moet op de schop. Democratisch kan je dat niet noemen.

Oost-Indisch doof

Premier Michel (MR) betreurt de vakbondsacties. Ze zouden ‘de bevolking gijzelen’, zegt hij, niet zijn regering. “Ik weet niet waarom ze staken. Ze hebben nog geen contact met ons opgenomen”, klonk het.

Mogelijks is de premier nog wat doof van zijn feestje op Tomorrowland na het sluiten van het zomerakkoord? Hoe democratisch is het om als premier van een land waarin het sociale overleg continu en structureel verloopt, in de media te verklaren “dat je nog niets hebt gehoord”?

Naar goeie gewoonte gooide Gwendolyn Rutten (Open Vld) er nog wat bovenop. Vakbondsacties? “Agressie, geweld, de mensen bang maken en de hardwerkende zelfstandigen beschuldigen van collectieve fraude!”

Sociale partners moeten constructief meewerken aan “de vooruitgang”, aldus onze Vlaamse Thatcher, in plaats van “kwaadwillig, leugenachtig en arrogant op te roepen tot staken!” Vakbonden, weg ermee. Daar kwam het op neer.

Rutten wil “een moderne, klantvriendelijke dienstverlening. Met treinen die op tijd rijden bijvoorbeeld, waar je kan zitten in plaats van als een sardientje opeengepakt te staan, waar er wifi is en je ook met een rolstoel of buggy het perron op geraakt”. Als ze dat écht wilt, waarom dan besparen?

Terloops stelt ze nog “dat zelfstandigen de motor van de welvaart zijn”. Fake news, want haal de steunende overheid, alle ambtenaren en werknemers weg en er is van economie vrijwel geen sprake meer.

“Het sociaal overleg is één grote illusie”, zei Karel Van Eetvelt, ex-topman van de werkgeversfederatie Unizo, bij zijn overstap naar de bankwereld na 13 jaar dienst. Als Rutten constructieve sociale partners wilt, wat vindt ze daar dan van? Democratie weglachen, heet dat.

Maar ja, waarom zouden VOKA en Unizo sociaal overleg ook serieus nemen met een rechtse regering op post die hun werk doet? Is het voorbarig dat een socialistische vakbond in zo’n situatie voor acties kiest?

Global Empowerment (2002)

Terug naar de kunst. “Het is belangrijk dat de burgers hun stem laten horen”, zei de senaatsvoorzitster Christine Defraigne (MR) over de megafoon van ’t Jolle. Je ziet het zo voor je: onze bewindvoerders die tussendoor plechtstatig wat kunst staan te kijken en daarbij vanzelfsprekend in alle gangbare bescheidenheid denken dat dit over hen gaat. Want democratie, dat zijn zij. De verkozenen van het volk.

Zij staan aan de juiste kant van deze kunst. Want zij tolereren ze. Zij willen de democratie beschermen. Daarom kopen ze nieuw wapentuig aan. Weliswaar tegen elke democratische besluitvorming in, want de miljardenaankoop aan straaljagers stond in geen enkel verkiezingsprogramma van geen enkele regeringspartij.

Over die gewelddadige oorlogen in-naam-van-de-democratie op zoek naar olie, maakte kunstenaar ’t Jolle al heel wat werken. Ook over de migratie die daar dan op volgt en wat dat met mensen doet.

Hij maakte met zijn Austerity Mums tevens werk over de waanzin van een besparingsbeleid. En met zijn Chicken Stock Exchange brengt hij het verband in beeld tussen stijgende beurscijfers en stijgende soepbedeling. Wat de ene verdient, moet de ander betalen.

De megafoonsculptuur, getiteld Global Empowerment, spreekt tot de verbeelding. Je kan er de uitdagingen in lezen van strijdbewegingen in een globaliserende wereld: ze moeten samen groter en internationaler worden. Er hangen ook stickers op, bijvoorbeeld eentje van FGTB/ABVV. Een overblijfsel van de acties ten tijde van de sluiting van Renault en Forges de Clabecq.

Symbolische kracht

Kunst en cultuur zijn zingevers vanwege de symbolische kracht die ze kunnen uitdragen. De regisseur Lars von Trier wist dat treffend te verbeelden in zijn film Melancholia (2011). Het einde van de film valt samen met de ultieme ondergang. Maar net voor een nog blauwere planeet op de aarde crasht, herwint het existentieel zwaarmoedige personage Justine (Kirsten Dunst) haar levenskracht.

Om de ondergang voor een kind dragelijk te maken, knutselt ze op het gazon een ‘beschermende’ hut met stokken uit het bos. Het levert een iconische scène op, tevens een metafoor voor de troostende, humane kracht van kunst en cultuur. Het redt je ziel.

Maar, tenzij je er vanuit gaat dat een neoliberaal beleid een onafwendbaar natuurfenomeen is, dat inslaat als een planeet, kan kunst ook meer betekenen dan troost.

De megafoon daar in de senaat preekt als kunstwerk dan misschien wel voor eigen kerk, er gaat ook een onontkoombare oproep vanuit: een beleid dat via democratische weg aan de macht kwam om vervolgens onze democratische samenleving stelselmatig te herleiden tot een museumstuk? Daar moeten we een stokje voor steken.

Solidaire strijd

Voor een solidaire samenleving kan je stemmen. Maar ze zal er maar komen als we er samen voor strijden en er samen aan bouwen. Van onderuit. Op straat, op de werkvloer, aan het stakingspiket aan de sluizen, tot in het rode pluche van de senaat.

Sven ’t Jolle, ooit zelf vakbondsafgevaardigde, kijkt met genoegen naar de tentoonstelling, vooral naar de politieke timing ervan:”Ik heb het werk in 2003 gemaakt. Intussen woon ik in Australië, een land waarin historisch een sterke sociale strijd is gevoerd. De slag om de 8-urendag hadden ze al vroeg gewonnen. Ik woon op tien minuten fietsen van het monument dat die overwinning gedenkt.”

“Momenteel staan de sociale verworvenheden in Australië sterk onder druk en wil men zowat alles wat van publiek nut is, en waar geld mee te verdienen valt, privatiseren. De vakbonden zijn verzwakt en liggen permanent onder vuur. Sindsdien kent ongelijkheid de grootste groeicijfers. In België is het ledenaantal van de vakbonden gelukkig wel nog groot, ze kunnen de neoliberale pletwals nog enigszins tegenhouden.”

“Al is de confrontatie hier ook duidelijk: onze beleidsmakers bouwen pensioenen af en trekken de pensioenleeftijd op. Dat stond nergens in een verkiezingsprogramma. Superhypocriet?”

Robrecht Vanderbeeken is filosoof, auteur van Buy Buy Art. De vermarkting van kunst en cultuur (EPO, 2015) en vakbondsverantwoordelijke voor ACOD Cultuur.